Ο Masa Momotake διευθυντής και ιδρυτικό μέλος του Japanese Association of Gestalt Therapy (JAGT) βρέθηκε πρόσφατα στη χώρα μας για σεμινάριο με θέμα «Οικογενειακές και Διαγενεολογικές ανολοκλήρωτες υποθέσεις», το οποίο διοργανώθηκε από το Κέντρο Προσωπικής Ανάπτυξης & Θεραπείας «ΔΙΟΔΟΣ».
Πρόκειται για έναν κορυφαίο εκπαιδευτή Gestalt στην Ιαπωνία, ιδρυτικό μέλος του Gestalt Network Japan. Οργανώνει και εποπτεύει εκπαιδευτικά προγράμματα Gestalt για παραπάνω από 20 χρόνια. Έχει ιδρύσει εκπαιδευτικές ομάδες ψυχοθεραπείας σε όλη την Ιαπωνία, από τις οποίες έχουν αποφοιτήσει δυο καινούργιες γενιές θεραπευτών Gestalt.
Παρακάτω παραθέτουμε το μεγαλύτερο μέρος της ομιλίας του στο πλαίσιο του σεμιναρίου:
«Θέλω να εξηγήσω τη βασική δομή της Γκεστάλτ. Ο θεσμός της οικογένειας είναι κάτι που αφορά πολλούς από εσάς απ’ όσα άκουσα να λέτε, και στην Ελλάδα, όπως και στην Ιαπωνία που είναι χώρες με μεγάλη ιστορία, ο θεσμός της οικογένειας υπάρχει πολλά χρόνια κι έχει μεγάλη ιστορία. Θα επικεντρωθώ, επομένως, στο θεσμό αυτό, άλλα πρώτα θα σας πω για τη δομή της Γκεστάλτ, ώστε να έχουμε όλοι μια κοινή βάση κι αφετηρία.
Η Γκεστάλτ μιλάει πολύ για το σώμα μας, αλλά αν δεν προλάβουμε σήμερα, σίγουρα μέσα στο τριήμερο θ’ ασχοληθώ με αυτό.
Η Γκεστάλτ δίνει βάση στην επίγνωση, οπότε ας δούμε τι σημαίνει επίγνωση. Η επίγνωση μπορεί να είναι μια μεγάλη λέξη, αλλά δεν είναι κάτι που το ξεκίνησε η Γκεστάλτ. Κάθε ον δικαιούται να έχει επίγνωσης της οντότητάς του. Για παράδειγμα, τα φυτά ή τα δέντρα για να μπορούν να ζήσουν έχουν συνειδητότητα της επίγνωσής τους, δηλαδή ξέρουν τι σημαίνει επίγνωση.
Για παράδειγμα, ας φανταστούμε ένα δέντρο. Οι ρίζες του πάνε εκεί που έχει περισσότερο και καλύτερο νερό, δηλαδή πιο πλούσιο σε χρήσιμα για αυτό στοιχεία, ώστε ν’ αναπτυχθούν καλύτερα, και πάνω από τη γη τα φύλλα έχουν το φυσικό τους σένσορα, ώστε να κοιτάνε εκεί που έχει περισσότερο ήλιο. Επίσης, τα ζώα για να προστατευτούν και να ζήσουν έχουν επίγνωση. Τους χρειάζεται για να επιβιώσουν.
Δε συμβαίνει μόνο στους ανθρώπους, άλλα και τα ίδια τα ζώα νιώθουν στο σώμα τους τη δίψα, δηλαδή, νιώθουν την έλλειψη του υγρού στο σώμα τους, και τα χείλη τους ξερά. Και όταν πεινάνε, νιώθουν το στομάχι τους άδειο. Έτσι και οι άνθρωποι, δεν χρειάζεται να πάνε στο σχολείο για να μάθουν ότι πεινάνε, γίνεται αυτόματα. Και, τα ζώα, αν είναι για παράδειγμα χορτοφάγα ζώα, πάνε αυτόματα στα φυτά να φάνε ή, αν είναι σαρκοφάγα, ψάχνουν για το θήραμά τους και πάνε προς αυτό για να τραφούν. Έτσι και το ανθρώπινο σώμα, έχει διάφορες μνήμες και πάει αυτόματα να φάει για να γεμίσει την κοιλιά του. Επομένως, έχει αναπτύξει κάποιες δυνατότητες που του χρησιμεύουν στο να καλύπτει τις ανάγκες του.
Ο Φριντς Περλς που ήταν ο εφευρέτης της Γκεστάλτ, αυτό το ονόμασε επίγνωση. Η επίγνωση του ανθρώπου βρίσκεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα.
Το πρώτο, είναι ο νους .Ο άνθρωπος, δηλαδή, μπορεί να σκεφτεί και να χρησιμοποιεί το μυαλό του για να ξεχωρίσει για παράδειγμα, αν είναι καλό ή κακό να κάνει το τάδε. Ή για να καταλάβει για παράδειγμα, τι περιμένει η οικογένειά του από αυτόν. Αυτό είναι το πρώτο επίπεδο επίγνωσης.
Το δεύτερο, είναι το σώμα. Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι ώστε με το σώμα τους να έχουν επίγνωση. Όπως ένα παιδί του νηπιαγωγείου, ξέρει ότι πεινάει χωρίς να πάει στο σχολείο. Και αυτό γιατί του το δείχνει το σώμα του. Όπως όταν έχεις χτυπήσει, το νιώθεις στο σώμα σου γιατί πονάς. Έτσι και με τα συναισθήματα, αν είμαι στεναχωρημένος ή θυμωμένος το νιώθω στο σώμα μου. Ο άνθρωπος στην καθημερινότητα του νιώθει την επίγνωση χωρίς να πρέπει να διαβάσει κάτι γι’ αυτήν, απλά το κάνει στην πράξη.
Το τρίτο, είναι η επίγνωση με βάση την επίδραση που δεχόμαστε από το περιβάλλον μας έξω από εμάς. Για παράδειγμα, όταν πεινάμε το σώμα μας μας δίνει κάποιο σημάδι, το μυαλό λέει ωραία ας φάω παϊδάκια ή αφού είμαι στην Ελλάδα ας φάω μια ελληνική σαλάτα. Δηλαδή, το σώμα δίνει το σημάδι ότι πεινάω, και με το μυαλό θα σκεφτώ τι να φάω. Αλλά, με αυτά μόνο τα δύο επίπεδα επίγνωσης, δεν μπορώ να επιβιώσω. Πρέπει να δω πού είμαι, να έρθω σ’ επαφή με τον έξω κόσμο. Δηλαδή να χρησιμοποιήσω και τα τρία επίπεδα. Δηλαδή, να έρθω σ’ επαφή με τον έξω κόσμο με τα μάτια μου χρησιμοποιώντας την όρασή μου για να δω, τ’ αφτιά μου και την ακοή μου για ν’ ακούσω τους ήχους γύρω μου, τα χέρια μου και την αφή μου για να καταλάβω αν κάτι είναι κρύο ή ζεστό ή με τη μύτη μου και την όσφρησή μου για να καταλάβω κάποια πράγματα. Για παράδειγμα, τρώω κάτι και με την αίσθηση της γεύσης στο στόμα μου καταλαβαίνω αν είναι κάλο ή αν έχει χαλάσει. Αυτή είναι η επίγνωση. Το μυαλό, δηλαδή ο νους, είναι για να καταλαβαίνω αν κάτι είναι καλό ή κακό, για να λύσω προβλήματα, για να σκεφτώ κάτι για το παρελθόν ή το μέλλον.
Ο άνθρωπος χρησιμοποίησε πολύ το μυαλό του για να ανακαλύψει κάποια πράγματα, όπως το ν’ αναπτύξει την τεχνολογία. Όμως, πολλοί άνθρωποι σήμερα χρησιμοποιούν περισσότερο το μυαλό τους και λιγότερο το σώμα τους. Αλλά, στη Γκεστάλτ βλέπουμε το μυαλό και το σώμα ως ένα, δηλαδή, η καρδιά και το σώμα λειτουργούν ταυτοχρόνως.
Αν νιώθω πολύ ανασφάλεια κι έχω πάρα πολύ στρες, νιώθω το σώμα μου σφιχτό και την καρδιά μου σε ένταση. Δεν υπάρχει περίπτωση το σώμα να είναι σφιγμένο και η καρδιά χαλαρή κι ούτε το αντίθετο. Αυτά τα δύο δουλεύουν ταυτόχρονα. Ό,τι λέει η καρδιά λέει και το σώμα.
Η λέξη «εγώ» εκφράζει εμένα με δύο τρόπους, αφενός, το πως νιώθω εγώ συναισθηματικά και αφετέρου τι εκφράζει και πως νιώθει το σώμα μου.
Η Γκεστάλτ εξετάζει την πραγματικότητα σε αυτά τα τρία επίπεδα, δηλαδή το πώς νιώθουμε ταυτοχρόνως σε όλα αυτά τα επίπεδα. Πολλές φορές όλα αυτά τα επίπεδα εναλλάσσονται πολύ γρήγορα και γι’ αυτό δεν μπορούμε να καταλάβουμε εύκολα που είμαστε, ποιο κομμάτι μας λειτουργεί κάθε στιγμή. Η Γκεστάλτ κοιτάει πού είναι κάθε στιγμή η επίγνωση, δηλαδή ρωτάμε τον εαυτό μας αν είναι στο μυαλό, αν είναι στο σώμα μας ή στην πραγματικότητα.
Ερώτηση: Όταν λέτε πραγματικότητα εννοείτε αυτό που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;
Απάντηση: Πραγματικότητα σημαίνει για μας τι είναι αυτό που συμβαίνει έξω από το σώμα μου, το δέρμα μου. Για παράδειγμα, το πάτωμα δεν έχει να κάνει με το πως νιώθω και ποιος είμαι ή τι κάνω εγώ, είναι πάτωμα. Όπως και ο καιρός δεν επηρεάζεται από το άτομο μου δεν επηρεάζεται από το πως νιώθω εγώ, πού βρίσκομαι και τι κάνω. Μπορεί να έχει καλό καιρό ή να βρέχει, χωρίς αυτό να έχει σχέση με το άτομό μου. Έτσι, αν κάποιος που κάθεται δίπλα μου αρχίζει να κλαίει ή να γελάει ή να νιώθει κάποια συναισθήματα, αυτό δεν έχει να κάνει με εμένα. Εγώ, όμως, για να επιβιώσω πρέπει να έχω επαφή με την πραγματικότητα, να είμαι στην πραγματικότητα.
Ερώτηση: Θα ήθελα να μας πείτε κατά την προσέγγισή σας, τι εννοείτε πραγματικότητα;
Απάντηση: Ο έξω κόσμος είναι μια πραγματικότητα που συνεχίζει να υπάρχει και να είναι ανεξάρτητη από εμάς, άλλα εγώ ως άνθρωπος δεν μπορώ να επιβιώσω αν δεν είμαι σε επαφή με την εξωτερική πραγματικότητα. Εσύ τώρα, για παράδειγμα, έκανες επαφή με εμένα με την ερώτησή σου. Εκεί, με την επαφή αυτή, είσαι εσύ που βγαίνεις στον έξω κόσμο σου, στην πραγματικότητά σου και κάνεις την ερώτησή σου.
Ερώτηση: Αν καταλαβαίνω καλά, τα τρία επίπεδα, είναι ο νους η καρδιά και το σώμα;
Απάντηση: Ναι, όμως η επίγνωση πηγαίνει και δίνει έμφαση σ’ ένα απ’ τα τρία, ανάλογα πού είμαστε κάθε στιγμή.
Ερώτηση: Ποια είναι η πραγματικότητα; Υπάρχει αντικειμενική η υποκειμενική πραγματικότητα;
Απάντηση: Η πραγματικότητα και το σώμα είναι το εδώ κ τώρα.
Ερώτηση: Το πάτωμα στο εδώ και τώρα το βλέπω με τις αισθήσεις μου και το ερμηνεύω με βάση τις εμπειρίες μου, την κουλτούρα μου κ τις μνήμες μου, και αυτή είναι η δική μου πραγματικότητα. Για κάποιον άλλο μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικό.
Απάντηση: Αυτά είναι στο μυαλό σου, είναι στο επίπεδο του νου σου.
Ερώτηση: Δεν είναι η πραγματικότητά μου που έχει να κάνει με την εμπειρία μου;
Απάντηση: Πολύ καλή ερώτηση, όμως άσχετα με την προσωπική σου εμπειρία με το πάτωμα, το πάτωμα είναι πάτωμα.
Ερώτηση: Τι είναι όμως το πάτωμα;
Απάντηση: Το πάτωμα είναι πάτωμα, όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν το πάτωμα όχι σαν πραγματικότητα αλλά με το μυαλό, δηλαδή εγώ που έχω χτυπήσει στο πάτωμα μπορώ αν θέλω να του πω κάτι. Για παράδειγμα, μπορώ να του πω «είσαι βρώμικο», άλλα αυτό δε σημαίνει ότι αυτό δεν είναι αυτό που είναι, δηλαδή, πάτωμα.
Ερώτηση: Ο έξω κόσμος είναι ένα μυστήριο, που κανείς δεν το ξέρει αντικειμενικά. Τι είναι πάτωμα; Οι επιστήμονες λένε ότι υπάρχει μόνο ενέργεια.
Απάντηση: Στη Γκεστάλτ δεν υπάρχει καλό ή κακό. Απλά υπάρχει εκεί, αυτό είναι όλο. Βλέπω ότι δε σε κάλυψα με την απάντησή μου από τη στάση του σώματός σου. Κι εκεί ο διευκολυντής μπορεί να σε ρωτήσει τι συμβαίνει μέσα σου πραγματικά αυτή τη στιγμή. Μπορούμε να πάμε πιο βαθιά αν θέλουμε. Υπάρχει άλλη ερώτηση;
Επειδή κάθε φορά, σε κάθε στιγμή η επίγνωση επικεντρώνεται σ’ ένα σημείο, εμείς μπορούμε, αν το δουλεύουμε μέσα μας, να καταλαβαίνουμε κάθε στιγμή τι μας συμβαίνει, που βρισκόμαστε και ποιος παράγοντας με επηρεάζει κάθε στιγμή. Πολλές φορές νιώθουμε, αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε κάτι και μετά το βλέπουμε στην πραγματικότητα.
Όμως στις μέρες μας, ο άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει πού βρίσκεται η επίγνωσή του κάθε στιγμή κι εκεί υπάρχει η αντιπαράθεση.
Όμως με τη Γκεστάλτ, μπορώ να καταλαβαίνω τι μου συμβαίνει τώρα, ποιο επίπεδο μ’ επηρεάζει τώρα περισσότερο στο πως νιώθω και τι σκέφτομαι. Έτσι μπορώ, αφού δω τα επίπεδα ένα ένα να καταλάβω σε ποιο σημείο βρίσκομαι.
Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν πιο πολύ το μυαλό τους, δεν χρησιμοποιούν τόσο πολύ το σώμα. Και πολλές φορές, οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν πιο πολύ το συναίσθημα, δηλαδή το σώμα τους, χρησιμοποιούν λιγότερο το μυαλό τους και δεν μπορούν να είναι σε άμεση επαφή με το τώρα. Ή ο άνθρωπος που δίνει κυρίως βάση στην εξωτερική πραγματικότητα, μπορεί να τα πάει πολύ καλά στη δουλειά του, να δημιουργήσει και να σταδιοδρομήσει, αλλά δεν καταλαβαίνει ότι το σώμα του πραγματικά πονάει κι έχει κουραστεί. Η Γκεστάλτ βλέπει το τι είναι υγιές, και υγεία είναι να έχεις σε ισορροπία αυτά τα τρία επίπεδα και να μπορείς να έχεις επίγνωση πού είναι η επίγνωσή σου κάθε στιγμή και να διαλέγεις εσύ ο ίδιος πού βάζεις την επίγνωσή σου κάθε στιγμή. Ανάλογα με τις ανάγκες σου την κάθε στιγμή. Νομίζω πως έχω καλύψει τα βασικά της θεωρίας Γκεστάλτ.
Διαβάστε επίσης:
Μια συνέντευξη κάτι παραπάνω από ερωτήσεις – απαντήσεις, του Masa Momotake.
