Από τον Γιώργο Πιντέρη, ψυχολόγο, διδάκτορα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας www.pinteris.gr
Οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν πρόκειται ν’ αξιολογηθούμε σε κάτι σημαντικό για μας, έχουμε άγχος. Αυτό μέχρι κάποιο βαθμό, είναι φυσιολογικό. Μάλιστα, αν πριν από μια ομιλία έχω λίγο άγχος, συνήθως τα πηγαίνω καλύτερα. Όταν μιλάμε για άγχος απόδοσης, το άγχος αυτό φτάνει σε τέτοιο βαθμό, που επηρεάζει σημαντικά την απόδοση του ατόμου. Σε ακραίες καταστάσεις το παραλύει. Τα πιο συνηθισμένα είδη αυτού του άγχους είναι:
Ακαδημαϊκό άγχος απόδοσης
Είναι ο μαθητής που, ενώ στο φροντιστήριο λύνει όλες τις ασκήσεις των μαθηματικών και της φυσικής, στις Πανελλήνιες σταματάει το μυαλό του. Μια άλλη μορφή ακαδημαϊκού άγχους απόδοσης είναι ο μαθητής που στα γραπτά παίρνει άριστα και στα προφορικά τα χάνει, με αποτέλεσμα οι καθηγητές, που δεν τον ξέρουν καλά, να υποψιάζονται ότι αντιγράφει. Αν το άγχος αυτό πάρει ψυχοσωματική μορφή, όπως μια κρίση ευκοιλιότητας ή μια απρόσμενη εμφάνιση περιόδου με πόνους, το άτομα αναγκάζεται να χάσει την εξέταση. Τα άτομα αυτά, ακόμα κι αφού πάρουν το πτυχίο τους, δυσκολεύονται να βρουν δουλειά γιατί στις συνεντεύξεις τα χάνουν.
Αθλητικό άγχος απόδοσης
Η Ειρήνη είναι ένα αδύνατο κορίτσι 13 ετών που είχε την «ατυχία» να τρέχει τα 800 μέτρα σε χρόνους που είναι για ηλικίες 15 με 16. Αυτό της ήταν αδιάφορο, διότι το τρέξιμο δεν ήταν κάτι που της άρεσε. Το έβλεπε σαν μια ακόμα μαθητική υποχρέωση. Είχε όμως την… ατυχία, μετά από μερικές διασχολικές διακρίσεις, ο γυμναστής του σχολείου να επιστήσει στον πατέρα της Ειρήνης το «ταλέντο» της κόρης του.
Ο πατέρας ήταν οδηγός φορτηγού που έκανε μετακομίσεις. Ήταν πάντα κοντά στο παιδί του, αλλά όταν έμαθε για τις ικανότητες της κόρης του, πήρε πολύ ζεστά το πράγμα. Ήδη ήταν παράγοντας σ’ ένα ερασιτεχνικό ποδοσφαιρικό σωματείο στο δήμο του. Την έγραψε σ’ έναν καλό αθλητικό σύλλογο, της βρήκε προπονητή, της αγόρασε ό,τι καλύτερο από φόρμες, αθλητικά παπούτσια και τα λοιπά και την είχε συνέχεια από κοντά. Στην πραγματικότητα αυτό που επιδίωκε ο πατέρας είναι να μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είναι «ο πατέρας της Ειρήνης» που διαπρέπει.
Όταν έφτασε η ώρα για τον πρώτο της σημαντικό αγώνα, δεν μπόρεσε να τρέξει. Έκανε εμετό στην εκκίνηση. Το κορίτσι από ένα σημείο και πέρα, άρχισε να συχαίνεται το τρέξιμο. Είχε όμως φορτωθεί τις προσδοκίες του πατέρα της. Με όλα όσα είχε κάνει για εκείνην της ήταν αδιανόητο να του πει «δεν μου αρέσει το τρέξιμο και κουράζομαι από αυτή τη διαδικασία στην οποία μ’ έχεις βάλει».
Σεξουαλικό άγχος απόδοσης
Το άγχος αυτό εκδηλώνεται διαφορετικά στους άντρες απ’ ό,τι στις γυναίκες. Στους άντρες η πιο συνηθισμένη μορφή έχει να κάνει με αυτό που ονομάζουμε «δευτερογενή σεξουαλική ανικανότητα». Ενώ όταν αυνανίζεται και είναι μόνος του δεν έχει κανένα πρόβλημα στύσης, όταν βρεθεί με γυναίκα αδυνατεί να έχει στύση. Το άγχος απόδοσης τον εμποδίζει να νιώσει διέγερση η οποία είναι η βασική προϋπόθεση για να δημιουργηθεί στύση. Στο σημείο αυτό, δηλαδή της διέγερσης, υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα:
Αν μια γυναίκα, για οποιονδήποτε λόγο, κατά τη διάρκεια μιας σεξουαλικής επαφής δεν έχει διέγερση, δεν υπάρχει εκείνη την ώρα κάποια εμφανής οργανική ένδειξη ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Αλλά ακόμα κι αν υπάρχει (π.χ. δεν υγραίνεται η είσοδος του κόλπου) η απουσία διέγερσης δεν εμποδίζει την ολοκλήρωση της σεξουαλικής πράξης. Όταν όμως ένας άντρας δεν έχει διέγερση, υπάρχει μια …εμφανής οργανική ένδειξη. Μάλιστα, η απουσία στύσης καθιστά δύσκολη τη σεξουαλική πράξη.
Άγχος απόδοσης έχει και ο άντρας που έχει πρόβλημα πρόωρης εκσπερμάτωσης. Στο σημείο αυτό, ανοίγω μια παρένθεση: Η άποψή μου είναι ότι το πρόβλημα της πρόωρης εκσπερμάτωσης, δεν είναι ατομικό, αλλά δυαδικό. Αν συστηματικά ο άντρας εκσπερματώνει πριν προλάβει η γυναίκα να έχει οργασμό, τότε το ζεύγος έχει πρόβλημα πρόωρης εκσπερμάτωσης. Ο χρόνος δεν έχει σημασία. Μπορεί ένας άντρας να τελειώνει σε 30’’ δευτερόλεπτα. Αν η γυναίκα του έχει οργασμό στα 29’’ δευτερόλεπτα, το ζευγάρι δεν έχει κανένα απολύτως πρόβλημα! Αν όμως εκσπερματώνει στα τρία λεπτά, αλλά η γυναίκα του έχει οργασμό στα 4 λεπτά, τότε το ζεύγος έχει πρόβλημα πρόωρης εκσπερμάτωσης. Υπάρχουν κι άλλες μορφές άγχους απόδοσης στους άνδρες, όπως για παράδειγμα το αν είναι ικανός να… ικανοποιήσει μια γυναίκα και άλλα.
Στις γυναίκες το σεξουαλικό άγχος απόδοσης μπορεί να πάρει τρεις μορφές: Η πρώτη είναι, «αυτή τη φορά, θα έχω οργασμό»; Η δεύτερη «θα καταφέρω να τον ικανοποιήσω»; Η τρίτη και φαρμακερή «θα καταφέρω να έχω οργασμό για να τον καταξιώσω σαν άντρα»; Βέβαια, και οι τρεις αυτές μορφές οδηγούν σ’ αυτό που λέμε «οργασμική δυσκολία» που παίρνει δύο μορφές: Στην πρώτη, μια γυναίκα έχει οργασμό μόνον όταν είναι μόνη της και αυνανίζεται. Στην δεύτερη, έχει οργασμό όταν είναι με άντρα, αλλά ποτέ με κολπική διείσδυση.
Άγχος αποτυχίας
Μια εύλογη ερώτηση: «Όταν μιλάμε για άγχος απόδοσης, δεν εξυπακούεται ότι μιλάμε και για άγχος αποτυχίας»; Στις περισσότερες των περιπτώσεων, αυτό είναι αλήθεια. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που το άγχος μιας ενδεχόμενης αποτυχίας, δεν έχει να κάνει με απόδοση. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Ηλία:
Εδώ κι ένα μήνα με μεγάλη του έκπληξη, μόλις βρεθεί σε μπαλκόνι ή σε οποιοδήποτε ψηλό σημείο τον πιάνει άγχος μην πέσει. Το φαινόμενο είναι γνωστό και σαν ακροφοβία. Εδώ η αγωνία του δεν έχει να κάνει με απόδοση. Θα μου πεις ούτε με… καθαρόαιμη αποτυχία έχει να κάνει. Εδώ χρησιμοποιώ τη λέξη «αποτυχία» με την ευρύτερη έννοια μιας σημαντικής απώλειας.
Τι συμβαίνει όμως με τον Ηλία; Ο Ηλίας, αυτή την αίσθηση που τον πιάνει μόλις βρεθεί σε ψηλά μέρη, την έχει – εδώ κι ένα μήνα – όλη την ώρα, μόνο που δεν γίνεται αισθητή όσο γίνεται όταν βρεθεί σε άκρα που βρίσκονται ψηλά. Πράγματι, εδώ κι ένα μήνα ο Ηλίας έχει γίνει πολύ νευρικός, έχει σχεδόν διπλασιάσει το κάπνισμα και είναι ιδιαίτερα ερειστικός. Γιατί όλα αυτά;
Διότι, ένα μήνα πριν ο Ηλίας έκανε μια… ζαβολιά: Πήρε ένα σημαντικό ποσό από τον κοινό λογαριασμό που έχουν με τη σύζυγό του στην τράπεζα και το έπαιξε στο χρηματιστήριο, χωρίς να την ενημερώσει. Ένας φίλος του χρηματιστής τού είχε πει ότι σε δύο μήνες τα λεφτά θα τριπλασιαστούν. Βέβαια, αυτό είναι το καλό σενάριο. Όλοι όμως γνωρίζουμε πως με το χρηματιστήριο δεν μπορεί κανείς να είναι βέβαιος. Μέχρι να ολοκληρωθεί το δίμηνο, ο Ηλίας είναι σε… αναμμένα κάρβουνα.
