Από τον Γιώργο Πιντέρη, ψυχολόγο, διδάκτορα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας www.pinteris.gr
Πριν από λίγο ένιωσα έναν πόνο στο δεξί μου αυτί. Προς στιγμή θορυβήθηκα. Σε δύο λεπτά ο πόνος είχε περάσει. Τέτοιους πόνους έχουμε κατά καιρούς όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από ηλικία και φύλο. Στο βαθμό που ένας πόνος δεν επαναλαμβάνεται, τον ξεχνάμε και πάμε παρακάτω. Μερικοί άνθρωποι όμως, μόλις νιώσουν ένα σωματικό σύμπτωμα, εστιάζουν πάνω του και το μεγεθύνουν. Ένα παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι η Σοφία, η δικηγόρος που φοβόταν μην πάθει έμφραγμα την οποία αναφέραμε στην αρχή. Βέβαια, εδώ το ερέθισμα δεν ήταν ένας πόνος ή ένα σωματικό σύμπτωμα, αλλά ένα εξωτερικό γεγονός. Όπως και να ‘χει το πράγμα, η φοβία της Σοφίας είναι ένα άγχος αρρώστιας που το ονομάζουμε και υποχονδρίαση.
Η Λίλη στα 26 της εργάζεται σαν γραμματέας σε μια ασφαλιστική εταιρεία. Είναι άνθρωπος τής υγιεινής ζωής. Δεν καπνίζει, δεν πίνει, κι ασχολείται ερασιτεχνικά με το βόλεϊ. Ένα βράδυ, η εταιρεία οργανώνει ένα πάρτι σ’ ένα μπαρ και, παρόλο που κάτι τέτοια τ’ αποφεύγει, νιώθει υποχρεωμένη ν’ ακολουθήσει. Έτσι, έχει βρεθεί όρθια, κρατώντας ένα ποτό, σ’ ένα χώρο γεμάτο καπνό, με θόρυβο και μια δυνατή μουσική. Σε μισή ώρα, η Λίλη λιγοθύμησε και σωριάστηκε στο πάτωμα. Έπασχε από ορθοστατική υπόταση, ήταν και ασυνήθιστη σε τέτοια περιβάλλοντα, η λιγοθυμία ήταν φυσικό επακόλουθο.
Τι ήταν να το πάθει αυτό; Η Λίλη άρχισε ν’ ανησυχεί μην το ξαναπάθει. Μάλιστα, όποτε η ανησυχία της γινόταν έντονη, τής ερχόταν η αίσθηση ότι θα λιγοθυμήσει. Μόλις και μετά βίας τα έβγαζε πέρα στο γραφείο. Από κει και πέρα, κλεινόταν στο σπίτι και δεν πήγαινε πουθενά, εκτός από τον παθολόγο της γειτονιάς ο οποίος – για να μην τον τρελάνει – την παρέπεμψε σε ψυχολόγο.
Οργανικής βλάβης
Είναι άνθρωποι που με αφορμή κάποιο σωματικό σύμπτωμα, (ένας πόνος, μια ταχυκαρδία κ.λπ.) καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι έχουν κάποια οργανική βλάβη και από κει και πέρα, κάθε δυσάρεστο σωματικό σύμπτωμα το χρησιμοποιούν για να ενισχύσουν τις υποψίες τους. Έτσι, είτε εκδηλώνουν μια υποχονδρίαση και τρέχουν από γιατρό σε γιατρό ή αποφεύγουν συστηματικά να πάνε σε γιατρό από φόβο μην επιβεβαιωθούν οι υποψίες τους. Δηλαδή, κατά βάθος ελπίζουν ότι μπορεί να μην έχουν τίποτα, αλλά αυτό δεν τους απαλλάσσει από το άγχος.
Άγχος μικροβίων
Μπορούμε να το εντάξουμε κι αυτό στην υποχονδρίαση. Μόνο που εδώ, αντί το άτομο ν’ ανησυχεί ότι έχει κάτι, ανησυχεί μην πάθει κάτι. Συγκεκριμένα, μην κολλήσει μικρόβια. Όπως είναι φυσικό, αποφεύγει όσο το δυνατόν, τις επαφές με τους άλλους ανθρώπους: Δεν αποδέχεται προσκλήσεις, πίνει νερό μόνο από τα ποτήρια του σπιτιού του και δεν προσκαλεί στο σπίτι του κανέναν μήπως και του το μολύνουν με μικρόβια. Γιατί να συμβαίνει αυτό;
Η Ρίτα στα 29 της ζει με τους γονείς της και τ’ αδέλφια της σ’ ένα οικογενειακό τριώροφο. Στο ισόγειο ζουν οι γονείς και η Ρίτα, στον πρώτο όροφο η αδελφή της, τριάντα ετών παντρεμένη χωρίς παιδιά και στον δεύτερο όροφο ο αδελφός της, 35 ετών παντρεμένος κι αυτός και πατέρας μιας κόρης τριών ετών.
Η Ρίτα ανήκει σε μια θρησκευτική οργάνωση που οι γυναίκες φοράνε σκούρα ταγιεράκια, έχουν τα μαλλιά κότσο και δεν ξυρίζουν τα πόδια τους. Στα χρόνια που ζει με την οικογένειά της, έχει δει σημεία και τέρατα: Για πέντε χρόνια διατηρούσε ο πατέρας της παράλληλη σχέση, και τον έπιασε στα πράσα ένας ντέντεκτιβ που έβαλε η μάνα της. Η γυναίκα του αδελφού της στο δεύτερο όροφο, έχει εξωσυζυγική σχέση με τον άντρα της αδελφής της, που ζει στον πρώτο. Παράλληλα η μάνα της είναι χαρτόμουτρο και πηγαίνει συχνά σε μια λέσχη του είδους. Με όλα αυτά η Ρίτα έχει φρίξει. Είναι καθηγήτρια χημείας σ’ ένα δημόσιο λύκειο. Κάνοντας κάποιες οικονομίες, και με λίγη βοήθεια από την οικογένεια, κατάφερε να νοικιάσει ένα διαμέρισμα δίπλα στο σχολείο και αρκετά μακρυά από τη γειτονιά της.
Δεκαπέντε μέρες από τότε που μπήκε στο διαμέρισμα της εκδηλώθηκε η μικροβιοφοβία. Το αντιλήφθηκε όταν, κάθε φορά που ένα μέλος της οικογένειας, τής ζητούσε να έρθει, έβρισκε μια δικαιολογία για να το αναβάλει. Κάποια στιγμή, το πράγμα δεν πήγαινε άλλο κι αναγκάστηκε να ομολογήσει ότι είχε πάθει μικροβιοφοβία.
Τι να κρύβεται άραγε πίσω από τη μικροβιοφοβία της Ρίτας; Ποια να είναι η αιτία; Ποιος ξέρει. Εκείνο όμως που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, είναι ότι η μικροβιοφοβία καταφέρνει να την κρατάει μακρυά από μια (κατά τη Ρίτα) «μολυσμένη ηθικά» οικογένεια.
Μ’ άλλα λόγια, στη συγκεκριμένη περίπτωση η μικροβιοφοβία έχει συμβολικό χαρακτήρα.
Σημειωτέον ότι η μικροφοβία της δεν την εμποδίζει να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα χημείας σε μαθητές που έρχονται σπίτι της. Αυτοί δεν κουβαλάν μικρόβια; Γι’ αυτό λέω ότι η φοβία της έχει συμβολικό χαρακτήρα. Διότι μοιάζει να περιορίζεται στα μέλη της οικογένειάς της.
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο φόβος της αρρώστιας ή των μικροβίων οδηγεί σε αποφυγή του σεξ. Στην ουσία, αυτό που εμφανίζεται σαν μικροβιοφοβία είναι μια μεταμφιεσμένη σεξοφοβία. Βέβαια, κάθε κανόνας έχει και τις εξαιρέσεις του. Η Ρούλα είναι μια εμφανίσιμη ανύπαντρη κοπέλα 28 ετών. Η Ρούλα σιδερώνει όλα τα εσώρουχά της για να τα ..απολυμάνει. Αν συμβεί και, την ώρα που σιδερώνει, της πέσει ένα εσώρουχο στο πάτωμα, το πετάει αμέσως στ’ άπλυτα. Θα περίμενε κανείς λοιπόν, η Ρούλα να είναι ιδιαίτερα προσεκτική στο σεξ. Κι όμως, όταν η Ρούλα κάνει σεξ, η μικροβιοφοβία εξαφανίζεται!
Άγχος τραυματισμού
Αυτό το είδος άγχους, δεν είναι πολύ συνηθισμένο. Όλοι ακούμε κατά καιρούς για εργατικά ατυχήματα. Ο ένας πέφτει από μια σκαλωσιά, οι άλλοι εγκλωβίζονται σ’ ένα ανθρακωρυχείο και κάποιος γίνεται κάρβουνο ενώ επισκευάζει μια κολώνα της ΔΕΗ. Ο κυριότερος παράγοντας για να ξεχωρίσουμε αν το άγχος είναι δικαιολογημένο, είναι ο βαθμός επικινδυνότητας της συγκεκριμένης εργασίας. Άλλο να φοβάσαι μην τραυματιστείς αν το επάγγελμά σου είναι …ακροβάτης και άλλο αν είσαι λογιστής. Όσο πιο επικίνδυνο είναι ένα επάγγελμα, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες το «άγχος τραυματισμού» στην πραγματικότητα να είναι φόβος.
Και με τον λογιστή που φοβάται μην τραυματιστεί, πώς εξηγείται το άγχος του; Για ν’ απαντήσουμε σ’ αυτή την ερώτηση, χρειάζεται να γνωρίζουμε τις συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου. Μπορεί εκεί που εργάζεται να νιώθει ασήμαντος, και με το άγχος του να καταφέρνει να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον. Μπορεί πάλι ο άνθρωπος να νιώθει πολύ ανασφαλής (για δικούς του λόγους) και να του λείπει μια πηγή στήριξης. Γενικά, για να βρεις την άκρη με ανθρώπους που, αδικαιολόγητα, ανησυχούν μην τραυματιστούν καλό είναι να στραφείς στις συναισθηματικές τους ανάγκες.
