Από την Μαρίνα Βενεκά, Ψυχοθεραπεύτρια, εκπαιδευόμενη ψυχαναλύτρια Λακανικού προσανατολισμού
Λίγες ημέρες μετά το lockdown, με τον κόσμο να κυκλοφορεί στους δρόμους δίχως την συνήθεια της καθημερινότητας που υπήρχε τρεις μήνες πριν, σχεδόν όλοι μιλούν για την «νέα πραγματικότητα», όπως ονομάστηκε από τους πολιτικούς αλλά και από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Μια έκφραση ως σημαίνον του μεγάλου Άλλου. Κάθε υποκείμενο προσπαθεί να προσαρμοστεί και πάλι στη ζωή εκτός κατοικίας, στο δικό του χρόνο και υπό τις δικές τους συνθήκες διαβίωσης, αλλά και να δώσει τη δική του ερμηνεία σε αυτό το σημαίνον. Κατά τη διάρκεια ωρών αιχμής για την κυκλοφορία, παρατηρούνται στιγμές όπου ο ένας κρατάει αποστάσεις από τον άλλον, όπως προστάζει κάθε μήνυμα με την μορφή επιγραφών που συναντούν μπροστά τους στους ποικίλους χώρους που παρευρίσκονται. Υπάρχει, όμως, και η πλευρά των ανθρώπων που θα μιλήσουν ο ένας με τον άλλον και θα δημιουργήσουν κοινωνικό δεσμό, ακόμη και όταν βρίσκονται εις αναμονή κάποιας αγοράς. Παρόλα αυτά, ο εκνευρισμός και η αγανάκτηση πρωτοστατούν σε μια χώρα όπου βασιλεύει η γραφειοκρατία, που κατά τον Λακάν αυτή είναι «η καθ’ ολοκληρίαν γνώση»1, η γνώση που δεν επιδέχεται τρύπα, με τις ανθρώπινες υπάρξεις να πάσχουν και να πασχίζουν εντός των κλειστών χώρων. Είτε εργάζονται σε αυτούς είτε βρίσκονται εκεί ως πελάτες.
Μετά από μία περίοδο εγκλεισμού που διήρκεσε αρκετά, τα υποκείμενα βρίσκονται σε διαρκή διερώτηση για το μέλλον που επέρχεται, για το αναπάντεχο που έχουν να αντιμετωπίσουν σε κάθε τομέα, όπως η υγεία, η ψυχολογία, η οικονομία, η ανεργία. Ο καπιταλιστικός λόγος, ο μοντέρνος λόγος του κυρίου που αρκείται στο γεγονός πως τα πράγματα λειτουργούν και άρα είναι σε τάξη, κυριαρχεί περισσότερο από ποτέ στην μετα-μοντέρνα κοινωνία, η οποία κατακλύζεται από πληθώρα αγαθών υγιεινής. Μάσκες διαφόρων ειδών, αντισηπτικά, γάντια μιας χρήσης, βιταμίνες για την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού πλημμυρίζουν το οπτικό μας πεδίο σε καταστήματα πάσης φύσεως, με τις πωλήσεις τους να έχουν εκτοξευθεί στα ύψη2. Και ενώ υπήρχαν ελλείψεις στα συγκεκριμένα αγαθά, ξάφνου η αγορά επανατροφοδοτήθηκε με αυτά. Καθώς το ομιλ-όν δεν οριοθετεί συχνά την απόλαυσή του, ξεκινά την υπερκατανάλωση των ειδών που άπτονται της υγιεινής. Ένα αντισηπτικό ή μία μάσκα δεν αρκούν για το εκάστοτε υποκείμενο. Χρειάζεται περισσότερα. Τι συμβαίνει, όμως, με την επιβολή χρήσης της μάσκας σε κλειστούς χώρους; Φυσικά, υπάρχουν πολλοί που τη φορούν και σε ανοιχτούς χώρους για την προφύλαξή τους.
Η μάσκα είναι θέμα συνείδησης εν μέσω πανδημίας και όσο κυκλοφορούμε εκτός κατοικίας.
Η ιατρική κοινότητα, όπως αναφέρεται, έχει διχαστεί3. Άλλοι επιδημιολόγοι και λοιμωξιολόγοι θεωρούν πως προφυλάσσει, άλλοι όχι. Εμφανισιακά το στόμα του υποκειμένου είναι καλυμμένο, δεν κατανοεί κανείς αν κάποιος μιλά ή όχι, παρά μόνο αν ακούσει την φωνή πίσω από την μάσκα. Μια φωνή αλλοιωμένη. Το αντικείμενο-μάσκα έγινε η προέκταση του στόματος των υποκειμένων. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε το νέο gadget της εποχής. Ο Λόγος του Κυρίου καθορίζει, πια, ακόμη και τον τόπο που θα απολαύσει κανείς, μιλώντας, τρώγοντας, πίνοντας. Από την άλλη πλευρά, ενώ ο Λόγος αυτός παρέχει υπεραφθονία απόλαυσης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, καλύπτει την στοματική κοιλότητα. Απουσία στοματικής απόλαυσης, η επικοινωνία διεξάγεται μέσω της γλώσσας του σώματος και του βλέμματος. Το σκοπικό αντικείμενο είναι παρόν όχι μόνο επί των προϊόντων υγιεινής, αλλά και στην συνάντηση των βλεμμάτων προκειμένου δύο υποκείμενα να ανταλλάξουν πληροφορίες. Η ρήση του Λακάν «αυτό που εμψυχώνει το ομιλούν ον… είναι η λειτουργία της υπεραπόλαυσης ως τέτοιας»4, υπενθυμίζει πως η απόλαυση δεν σταματά, ο άνθρωπος βρίσκει τον τρόπο του για αυτήν από την στιγμή που βρίσκεται εντός γλώσσας. Δημιουργείται, όμως, μια έλλειψη στην στοματική απόλαυση, η οποία υπάρχει όταν το στόμα είναι ελεύθερο εκτός μάσκας, αλλά σταματάει εντός αυτής. Γι’ αυτό και το ανθρώπινο ον βρίσκει άλλα αντικείμενα προς υποκατάσταση αυτής της απόλαυσης.
Ο άνθρωπος στις ημέρες μας «καταναλώνει» γνώση, την οποία ψάχνει όλο και περισσότερο τελευταία, ώστε να μάθει κάτι από την πανδημία που πλήττει όλες τις χώρες. Άλλωστε, «η γνώση είναι μέσον απόλαυσης»5. Ίσως μάθει, αλλά κάτι, όχι το όλον.
Σχετικά με το κοινωνικό χάσμα, ο Λακάν αναφέρει πως «σε σύντομο χρονικό διάστημα…θα μας κατακλύσουν προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού που θα στιγματίσουμε με τον όρο του ρατσισμού»6. Αυτό δε συμβαίνει όταν ορισμένοι εντός της κοινωνίας αρνούνται την επαφή τους με ανθρώπους που έχουν άλλο πολιτισμικό υπόβαθρο, φοβούμενοι πως οι τελευταίοι έχουν περισσότερες πιθανότητες διάδοσης του ιού; Συνεχίζοντας, παρατηρεί πως «Είναι αδιανόητο να μην έχουμε αντιληφθεί ότι τα προβλήματα συνείδησης είναι προβλήματα απόλαυσης»7. Η μάσκα είναι θέμα συνείδησης εν μέσω πανδημίας και όσο κυκλοφορούμε εκτός κατοικίας. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο μεγάλος Άλλος είναι πρόβλημα συνείδησης στην περίπτωση που ένα υποκείμενο δεν φορά τον κατάλληλο εξοπλισμό. Το ένα υποκείμενο απολαμβάνει με τον να μην φορά μάσκα, αλλά και ο μεγάλος Άλλος ο οποίος κατά την συνείδησή του θεωρεί πως θα μολυνθεί, απολαμβάνει εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του και υποδεικνύοντας τον σωστό δρόμο για εκείνον. Και οι δύο διχάζονται.
Μέσω του ψυχαναλυτικού λόγου, αναδύονται σημαίνοντα και μέσω αυτών επιθυμία. Κάθε αναλυόμενος ξεχωριστά μπορεί να χάσει κάτι από την απόλαυσή του, ώστε να συνεχίσει την πορεία της ζωής του, έχοντας σώμα και στόμα ταυτόχρονα, βαδίζοντας με γνώμονα την επιθυμία του. Ο Αλμπέρ Καμύ από το βιβλίο του Η Πανούκλα επισημαίνει: «Εκείνο που δίνει η φύση είναι το μικρόβιο. Τα υπόλοιπα, η υγεία, η ακεραιότητα, η αγνότητα, αν θέλετε, είναι αποτέλεσμα της θέλησης, μιας θέλησης που δεν πρέπει ποτέ να σταματάει. (σελ. 258)»8. Αυτή η θέληση, ψυχαναλυτικά θα μπορούσε να μεταφραστεί ως η επιθυμία του ομιλούντος όντος, που ανακαλύπτει κάποιος εντός της θεραπείας. Και, όσο υπάρχει επιθυμία, υπάρχει και αίνιγμα, στο οποίο καθένας θα προσπαθήσει να δώσει την δική του απάντηση, το δικό του νόημα. Αρκεί να προσπαθήσει.
Παραπομπές:
1 Βλ.: ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ: ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 17Ο– «ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ», Εκδ. «Ψυχογιός», Υπεύθυνος Σειράς: Βλάσης Σκολίδης, Κεφ. Β’ «Ο ΚΥΡΙΟΣ ΚΑΙ Η ΥΣΤΕΡΙΚΗ», Δεκέμβριος 2014
2Βλ.: Face Mask Market 2020 Global Industry Brief Analysis
3Βλ.: Να φορά κανείς μάσκα ή να μη φορά;
4 Βλ.: ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ: ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 17Ο– «ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ», Εκδ. «Ψυχογιός», Υπεύθυνος Σειράς: Βλάσης Σκολίδης, ΚΕΦ. Γ’: «ΓΝΩΣΗ ΜΕΣΟΝ ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ», Δεκέμβριος 2014
5Ibid
6 Βλ.: ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ, «Μιλάω στους τοίχους», Εκδ. «ΕΚΚΡΕΜΕΣ», ΝΑΣΙΑ ΛΙΝΑΡΔΟΥ ΜΠΛΑΝΣΕ – ΡΕΖΙΝΑΛΝΤ ΜΠΛΑΝΣΕ, «ΓΝΩΣΗ, ΑΜΑΘΕΙΑ, ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΛΑΥΣΗ», Δεκέμβριος 2015
7 Ibid
8 Βλ.: Σα σήμερα, 7 Νοέμβρη του 1913, γεννήθηκε ο Αλμπέρ Καμύ: “Η ανοησία είναι πάντα ανθεκτική”
