Από το Γιώργο Πιντέρη, ψυχολόγο, διδάκτορα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
www.pinteris.gr
– Ο Γρηγόρης αυτοκτόνησε.
– Πλάκα μου κάνεις!
– Μακάρι να ‘ταν πλάκα.
– Μα προχθές στο πάρτι που μας είχε κάνει στην πισίνα του, ήταν μες την καλή χαρά!
– Δεν ήταν μες την καλή χαρά. Τα είχε πιει. Είχε την ευφορία του μεθυσμένου.
– Δηλαδή είχες υποψιαστεί κάτι;
– Όχι βέβαια! Ούτε που μου πέρασε απ’ το μυαλό.
– Και πώς έγινε;
– Το πάρτι διαλύθηκε στις 4.30 το πρωί. Θυμάσαι που όταν φεύγαμε μας αγκάλιαζε και μας φιλούσε όλους;
– Τώρα που το λες… έχεις δίκιο. Δεν συνήθιζε να το κάνει αυτό.
– Ε, αφού φύγαμε, κάθισε στο σαλόνι έγραψε κάτι και μετά φύτεψε μια σφαίρα στο κεφάλι του.
– Και το σημείωμα που έγραψε;
– Το θυμάμαι αυτολεξεί. Ήταν κι ανορθόγραφος ο μπαγάσας:
«Προς τους φίλους μου: Παιδιά, συγχωρέστε με γι’ αυτό που σας
έκανα. Δείτε τα οικονομικά μου και μετά καταδικάστε με».
Η ιστορία αυτή είναι αληθινή. Μου τη διηγήθηκε μια επισκέπτριά μου η οποία ήταν καλεσμένη στο πάρτι. Σήμερα άκουσα ότι η Υπηρεσία Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της αστυνομίας μέσα απ’ το διαδίκτυο απέτρεψε τον τελευταίο μήνα 6 αυτοκτονίες. Οι 4 απ’ αυτές είχαν να κάνουν με οικονομικά αδιέξοδα. Φαίνεται πως αυτή η μορφή αυτοκτονίας, είναι «φρούτο της εποχής»[1].
Όμως, τα οικονομικά αδιέξοδα δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίον αυτοκτονούν οι άνθρωποι. Προσωπικά ξεχωρίζω τουλάχιστον 13 διαφορετικές «αιτίες» αυτοκτονίας. Έτσι, με αφορμή αυτό το περιστατικό, θεωρώ πως είναι χρήσιμο να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας στο θέμα της αυτοκτονίας. Ας δούμε λοιπόν το κάθε είδος χωριστά:
- Αυτοκτονία εκδίκησης
Η Ελένη έδινε Πανελλήνιες. Οι δύο γονείς της, και οι δύο δικηγόροι, την πίεζαν να μπει στη Νομική σχολή. Δεν τα κατάφερε. Πήδηξε από τον 4ο όροφο. Η Ελένη δεν κατάφερνε ποτέ να εκφράσει τις δυσαρέσκειες και το θυμό που ένιωθε προς τους γονείς της. Την καταπίεζαν και στραγγάλιζαν την εφηβεία της, στη μέγκενη των προσδοκιών τους. Η Ελένη «εξαργύρωσε» το θυμό της μια κι έξω και μάλιστα μ’ έναν τρόπο που καταδικάζει τους γονείς της να νιώθουν τύψεις μέχρι να πεθάνουν.
- Αυτοκτονία αυτοτιμωρίας (θυμού προς εαυτό).
Σκέψου την ίδια ιστορία όπως και πριν, αλλά με μία βασική διαφορά: Οι γονείς δεν καταπίεζαν την Ελένη. Η Ελένη όμως είχε παράλογες προσδοκίες από τον εαυτό της. Έτσι, όταν δεν μπήκε στη σχολή που ήθελε, θύμωσε τόσο πολύ με τον εαυτό της που τον σκότωσε. Βέβαια, αυτή η μορφή αυτοκτονίας προϋποθέτει ότι ο αυτόχειρας έχει ένα δύσκαμπτο και αυστηρό σύστημα αξιών, το οποίο του δημιουργεί συχνά ενοχές. Αυτό δεν είναι απαραίτητο να το καλλιέργησαν οι γονείς στην κόρη.
- Υπαρξιακή αυτοκτονία.
Κάποτε δίδασκε φιλοσοφία σ’ ένα πανεπιστήμιο ο αδελφός του γνωστού αρχιτέκτονα και συνθέτη ηλεκτρονικής μουσικής Ιάννη Ξενάκη. Αυτοκτόνησε με χάπια. Το σημείωμα που άφησε απευθυνόταν στη… φαρμακευτική εταιρεία. Ήταν κάπως έτσι: « Η δοσολογία που γράφετε ότι είναι επικίνδυνη είναι λάθος. Χρειάστηκε να πάρω πολύ περισσότερα χάπια». Το άτομο αισθάνεται ένα χρόνιο κενό και δεν βρίσκει κανένα νόημα στη ζωή.
Ο άνθρωπος αυτός είχε επιβιώσει από ένα θανατηφόρο τροχαίο και – με εξαίρεση τον εγκέφαλό του – όλος ο υπόλοιπος ήταν συναρμολογημένος. Τις περισσότερες φορές πίσω από αυτή τη μορφή αυτοκτονίας βρίσκεται κάποια μηδενιστική φιλοσοφία. Μια φιλοσοφία που στερεί την ελπίδα και σταδιακά οδηγεί το άτομο στην κατάθλιψη. Υπαρξιακή αυτοκτονία είναι για παράδειγμα, κι εκείνη του φιλοσόφου Σοπενχάουερ.
- Αυτοκτονία κατάθλιψης
Αυτή η μορφή αυτοκτονίας έχει κοινά στοιχεία με την προηγούμενη μόνο που, η κατάθλιψη δεν προέρχεται από υπαρξιακά και φιλοσοφικά αδιέξοδα. Μπορεί να είναι «αντιδραστική», όπως για παράδειγμα η συναισθηματική αντίδραση σε μια σημαντική απώλεια. Μπορεί όμως να είναι και ενδογενής, δηλαδή να σχετίζεται με τη λειτουργία των νευροδιαβιβαστών του ατόμου.
Το παράδοξο με τις αυτοκτονίες κατάθλιψης είναι ότι συνήθως, το άτομο προβαίνει στην πράξη όταν αρχίζει και συνέρχεται από την κατάθλιψη. Ο λόγος είναι απλός: Κατά τη διάρκεια της κατάθλιψης το άτομο δεν έχει την απαιτούμενη ενεργητικότητα ώστε ν’ αυτοκτονήσει. Μόλις με κάποια χάπια πάρει λίγο πάνω του, έχει την ελάχιστη απαιτούμενη ενεργητικότητα να το κάνει.
- Αυτοκτονία ψυχοπαθολογίας
– Ο Κίτσος πήδηξε από τον τρίτο όροφο.
– Και πάει;
– Όχι, αλλά τον έχουν στην εντατική. Μάλλον τη γλίτωσε. Ήταν τυχερός. Έπεσε σ’ έναν αμμόλοφο γιατί στο σπίτι κάνανε κάποια οικοδομικά έργα.
– Και γιατί το έκανε;
– Επειδή τον άφησε η Σούλα.
– Κάτσε ρε παιδί μου. Χιλιάδες ανθρώπους τους εγκαταλείπουν οι σύντροφοί τους. Δεν πηδάνε απ’ τις βεράντες. Ο άνθρωπος πρέπει να ‘ταν «κουνημένος» από πριν.
Δίκιο έχει. Μερικές αυτοκτονίες γίνονται επειδή ο άνθρωπος έχει μια τόσο αλλοιωμένη αντίληψη των πραγμάτων που, παραμορφώνει τα γεγονότα και οδηγεί τον εαυτό του σε μια ακραία συναισθηματική αναστάτωση.
- Αυτοκτονία αποφυγής συνεπειών
Θυμάμαι πριν 2-3 χρόνια κάποιος υπέρβαρος κύριος ονόματι Ζαχόπουλος πήδηξε από το παράθυρο του γραφείου του, διότι είχε εμπλακεί σε κάποιο σοβαρό σκάνδαλο και τα νέα φτάσανε στα ΜΜΕ. Δε γνωρίζω αν ο άνθρωπος προέβη σ’ αυτή την πράξη από τύψεις. Πάντα υπάρχει κι αυτή η πιθανότητα. Αν όμως το κίνητρο δεν ήταν οι ενοχές, τότε αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μια απόπειρα αυτοκτονίας με σκοπό την αποφυγή συνεπειών. Ένα ανάλογο παράδειγμα είναι και η αυτοκτονία του Χίτλερ. Δεν ήθελε ν’ αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του. Θα έλεγα ότι και οι αυτοκτονίες που προκαλούνται από ένα οικονομικό αδιέξοδο ανήκουν εν μέρει και σ’ αυτή την κατηγορία.
- Αυτοκτονία ενοχών
Αν ο κύριος Ζαχόπουλος που ανάφερα πιο πριν έκανε την πράξη από ενοχές, τότε αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του είδους αυτοκτονίας. Θα έλεγα ότι αυτές ανήκουν σε μια γενικότερη σφαίρα που την ονομάζω «αυτοκτονίες συνείδησης». Και τα επόμενα δύο είδη ανήκουν εν μέρει και σ’ αυτή την κατηγορία.
- Αυτοκτονία Διαμαρτυρίας
Στην Ιαπωνία του 16ου αιώνα όταν ο φεουδάρχης μιας περιοχής επέβαλε ένα νόμο που ένας υπήκοος τον θεωρούσε άδικο, ο παραδοσιακός τρόπος διαμαρτυρίας ήταν το Σεπούκου: Πήγαινες στην κεντρική πλατεία του χωριού και δήλωνες γραπτώς ότι, την τάδε ημέρα και ώρα θα κάνεις στο σπίτι σου Σεπούκου σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον άδικο νόμο. Το Σεπούκου ήταν ολόκληρη τελετουργία. Στην ουσία έπρεπε ενώπιον όλων να βάλεις ένα μαχαίρι στην κάτω αριστερή πλευρά της κοιλιά σου, να το σύρεις προς το κέντρο, να το γυρίσεις προς τα πάνω, να το ανεβάσεις στο στέρνο, και στο τέλος να πεθάνεις πέφτοντας προς τα μπρος. Αν έπεφτες προς τα πίσω τότε η διαμαρτυρία έχανε τη δύναμή της.
Μετά την ανακοίνωση ο άρχοντας είχε 2 επιλογές: Η πρώτη ήταν ν’ ακυρώσει το νόμο και να γλιτώσει ο διαμαρτυρόμενος το Σεπούκου. Η δεύτερη ήταν να τον αφήσει να το κάνει. Αν ο διαμαρτυρόμενος έκανε ένα πετυχημένο Σεπούκου, τότε ο άρχοντας ήταν υποχρεωμένος να κάνει κι εκείνος Σεπούκου για να τονίσει την πίστη του στην ορθότητα του νόμου που επέβαλε. Αν δεν έκανε Σεπούκου, ήταν πλέον υποχρεωμένος να καταργήσει ή ν’ αλλάξει το νόμο.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου το Σεπούκου έγινε γνωστό ως «χαρακίρι». Όμως οι Ιάπωνες που γνώρισα, μου είπαν πως αυτός είναι ένας υποτιμητικός όρος που χρησιμοποίησε η Αμερικάνικη προπαγάνδα ώστε να υποβαθμίσει αυτό το Ιαπωνικό έθιμο.
9. Αυτοκτονία αδιεξόδου υγείας
Ο πατέρας του φίλου μου του Βίλη ήταν στρατηγός εν αποστρατεία. Στα 80 του έπαθε έναν οδυνηρό καρκίνο. Νοσηλευότανε σ’ ένα στρατιωτικό νοσοκομείο. Πήδηξε από το παράθυρο του δωματίου του. Την προηγούμενη μέρα είχε πει στη γυναίκα του: «Δεν μου φτάνει η δική μου ταλαιπωρία, βασανίζω και τα παιδιά κι εσένα».
Στα πρώτα χρόνια της καριέρας μου, ήρθε μια λεπτή κοπέλα με κοντά ξανθά μαλλιά. Δεν θυμάμαι τ’ όνομά της. (Η πλάκα είναι ότι θυμάμαι το επίθετό της). Πριν λίγες μέρες ο πατέρας της είχε πηδήξει απ’ τον 8ο όροφο του νοσοκομείου «Υγεία». Ο άνθρωπος έπασχε από καρκίνο στο τελικό στάδιο. Πίστευε πως όσο παρατεινόταν η ζωή και η «θεραπεία» του, τόσο αποδυνάμωνε ψυχολογικά και οικονομικά την οικογένειά του.
Αυτοκτονίες, αυτοκτονίες…. Ας κάνουμε κι ένα ευχάριστο διάλειμμα:
Ο ψυχολόγος – συγγραφέας Sheldon Kopp (1932-1999) έγραψε τη δεκαετία του 1970-80 ένα βιβλίο με τίτλο «If you meet the Buddha on the road, kill him!», που θα πει «Αν συναντήσεις το Βούδα στο δρόμο σκότωσέ τον!». Ο δε υπότιτλος είναι «’Ενας ενήλικας δεν είναι κανενός μαθητής». Πρέπει να έχει κυκλοφορήσει στα Ελληνικά σε μετάφραση Μαρίας Παξινού.
Προς το τέλος του βιβλίου αναφέρει μια προσωπική του εμπειρία η οποία αποτέλεσε και την πηγή της έμπνευσής του: Του έγινε διάγνωση για κακοήθη όγκο στον εγκέφαλο και οι προοπτικές δεν ήταν αισιόδοξες. Προκειμένου να μην υποβάλει τον εαυτό του σ’ αυτή την ταλαιπωρία και ταυτόχρονα να εξουθενώσει ψυχικά και οικονομικά την οικογένειά του αποφάσισε να θέσει τέρμα στη ζωή του. Διάλεξε ένα πρωτότυπο τρόπο: Έπεσε στη θάλασσα κολυμπώντας προς τον ορίζοντα. Η ιδέα ήταν ότι κάποια στιγμή δεν θα είχε άλλη ανάσα και θα πνιγότανε. Φαίνεται όμως ότι ο Sheldon έπεσε έξω. Όταν ένιωσε ότι δεν είχε άλλο κουράγιο να κολυμπήσει, άλλαξε γνώμη και αποφάσισε να ζήσει. Με υπεράνθρωπες προσπάθειες κατάφερε να επιστρέψει στην ακτή. Είχε πια νυχτώσει. Έπεσε λιπόθυμος. Κοιμήθηκε μέχρι το πρωί. Την άλλη μέρα πήγε στο νοσοκομείο για ν’ αρχίσει τη θεραπεία. Οι εξετάσεις έδειξαν ότι ο όγκος είχε εξαφανιστεί! Είναι μετά από τέτοια εμπειρία να μη γράψεις βιβλίο;
- Αυτοκτονία αυτοθυσίας
Το κλασικό παράδειγμα αυτού του είδους αυτοκτονίας είναι ο ηρωικός λοχαγός που πέφτει πάνω στην εχθρική χειροβομβίδα για να γλιτώσει τους στρατιώτες του. Στις μέρες μας θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και «Ισλαμική αυτοκτονία» μια και το «σπορ» είναι αρκετά δημοφιλές στις περισσότερες Ισλαμικές χώρες. Βέβαια, αυτό θα ήταν άδικο για τους Ιάπωνες Καμικάζι που οδηγούσαν αεροπλάνα-βόμβες και έπεφταν πάνω στους στόχους του εχθρού. Μάλιστα, δεν γνωρίζω αν είναι οι πρώτοι διδάξαντες.
- Μη συνειδητή αυτοκτονία.
Μια και λέμε όμως γι’ αυτοθυσία, ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που παθαίνουν καρκίνο (σύμφωνα με τους ανθρώπους που τους γνωρίζουν) είναι άνθρωποι που θυσιάζονται για τους άλλους. Το αναφέρω αυτό διότι, κάποιοι από τους επιστήμονες που μελετάνε τη σχέση προσωπικότητας και καρκινογένεσης ισχυρίζονται ότι ο καρκίνος μπορεί να είναι κι ένας μη συνειδητός μηχανισμός σωματικής αυτοκτονίας. Το άτομο δεν βρίσκει πια νόημα στη ζωή.
- Ακούσια αυτοκτονία.
Όταν μιλάμε για «ακούσια» αυτοκτονία, δεν εννοούμε ατύχημα. Για παράδειγμα, πάει ο Γιάννης να φτιάξει μια ηλεκτρική συσκευή και …γίνεται κάρβουνο. Αυτό δεν είναι αυτοκτονία. Είναι απροσεξία ή ακόμα και βλακεία.
Ας πάρουμε όμως τον άνθρωπο που είναι εξαρτημένος από την κοκαΐνη: Αυτός έχει έναν σταθερό έμπορο ο οποίος του δίνει ένα προϊόν το οποίο είναι καθαρή κοκαΐνη κατά 35%. Έρχεται κάποια στιγμή κάποιος άλλος και τον προμηθεύει με 60% καθαρή κόκα. Ο χρήστης τη «δόση» του την υπολογίζει με το μάτι. Βάζει λοιπόν τη γνώριμη ποσότητα και παθαίνει ανακοπή.
Κάτι ανάλογο παθαίνουν κι εκείνοι που συνδυάζουν αλκοόλ με ψυχοφάρμακα. Ειδικά μερικά ψυχοφάρμακα (π.χ. τα βαρβιτουρικά) ακόμα κι αν τα πάρεις χωρίς αλκοόλ σ’ επηρεάζουν τόσο που δεν θυμάσαι αν πήρες χάπι ή όχι. Αν τώρα προσθέσεις και αλκοόλ, τότε χάνεις το μέτρημα και μπορεί να βρεθείς σε κώμα.
Κάποτε ήμουν για 6 μήνες ασκούμενος ψυχολόγος σ’ ένα νοσοκομείο της Indiana. Ανάμεσα στο προσωπικό ήταν κι ένας νεαρός και νιόπαντρος παθολόγος, γύρω στα 30. Ζούσε σε μία απόσταση δέκα λεπτών από το νοσοκομείο. Επειδή για να φτάσει στο σπίτι κατέβαινε έναν λόφο, η σύζυγός του έβλεπε το αυτοκίνητό του 3 λεπτά πριν φτάσει στο σπίτι. Η σύζυγος είχε επιβάλει στο σύζυγό της την «δικτατορία της αυτοκτονίας» μια καθαρά χειριστική συμπεριφορά: Τις φορές που είχαν τσακωθεί έντονα, μόλις έβλεπε το αμάξι να έρχεται, έπαιρνε κάποια χάπια και ξάπλωνε στο κρεβάτι κάνοντας την ψόφια. Την έβρισκε ο γιατρός και μας την έφερνε στο νοσοκομείο για πλύση στομάχου. Το γεγονός είχε επιστήσει την προσοχή όλων, αλλά για κάποιο λόγο ήταν «κοινό μυστικό». «Κοινό» υπό την έννοια ότι το γνώριζαν όλοι, «μυστικό» διότι υποτίθεται ότι δεν το ήξερε κανείς. Υπήρχε μάλιστα κάποιος άγραφος κανόνας «δεν συζητάμε για τις απόπειρες της συζύγου του γιατρού» συνοδευόμενος από έναν μετακανόνα «δεν συζητάμε, γιατί δεν συζητάμε, για τις απόπειρες της συζύγου του γιατρού». Έτσι, κάναμε όλοι το βλάκα μέχρι που ένα απόγευμα έγινε το μοιραίο:
Ήταν 5 και τέταρτο το απόγευμα όταν είδε η σύζυγος το αυτοκίνητο να κατεβαίνει το λόφο. Πήρε τα χάπια και ξάπλωσε στο κρεββάτι. Λίγο πριν φτάσει ο γιατρός στο σπίτι, θυμήθηκε ότι είχε υποσχεθεί στο διευθυντή του να κάνει μια δουλειά αρχειοθέτησης που για να γίνει ήθελε περίπου τρία τέταρτα. Έτσι, επέστρεψε στο νοσοκομείο. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν κινητά για να ειδοποιήσει τη γυναίκα του ούτε σκέφτηκε να της τηλεφωνήσει. Έτσι, αντί να επιστρέψει στο σπίτι στις 5 και τέταρτο, έφτασε έξι και μισή. Αυτή τη φορά ήταν αργά.
Με τα παραδείγματα που αναφέραμε δημιουργείται ένα ερώτημα: Είναι αυτοκτονία ή ατύχημα; Πιστεύω πως είναι και τα δύο. Είναι ατύχημα με την έννοια ότι, αυτό που σου συνέβη δεν είναι αποτέλεσμα της συνειδητής σου θέλησης. Είναι όμως και αυτοκτονία. Γιατί; Βρες το μόνος σου.
13. Αυτοκτονία εκδίκησης, εξουσίας και ελέγχου.
Η αυτοκτονία εκδίκησης ήταν η πρώτη που αναφέραμε. Θα μπορούσαμε λοιπόν το παρακάτω περιστατικό να το εντάξουμε εκεί. Όμως, εδώ υπάρχει μια διαφορά: Στην αυτοκτονία εκδίκησης ο αυτόχειρας το μόνο που θέλει, είναι με το θάνατό του να προκαλέσει ανεπανόρθωτες τύψεις στον άνθρωπο ή τους ανθρώπους που θέλει να εκδικηθεί. Εδώ, ο αυτόχειρας θέλει πολύ περισσότερα:
Είναι Πάσχα του 1993. Βρίσκομαι από Μ. Δευτέρα στο Ηράκλειο της Κρήτης. Με φιλοξενεί σ’ ένα ανεξάρτητο διαμέρισμα ο κουμπάρος μου ο Κώστας Π. Παράλληλα, ένας άλλος Κώστας, ο Ν, που τον είχα γνωρίσει πριν ένα μήνα, μ’ έχει προσκαλέσει την Μ. Πέμπτη το βράδυ σε μια οικογενειακή του συγκέντρωση:
Πριν λίγο καιρό είχαν αρραβωνιαστεί με μια κοπέλα από την Αθήνα. Οι μέρες του Πάσχα ήταν μια καλή ευκαιρία ώστε οι γονείς της κοπέλας να έρθουν στο Ηράκλειο για να γνωρίσουν τους συμπέθερους.
Η συγκέντρωση έγινε σ’ ένα ταβερνάκι που είχε βγάλει τραπέζια στην πλατεία. Τρώγαμε νηστίσιμα και πίναμε τσικουδιά. Η παρέα απαρτιζόταν από τους γονείς του Κώστα, τους γονείς της νύφης (γλυκύτατοι άνθρωποι) την αδελφή του Κώστα με τον άντρα της, την αρραβωνιαστικιά του, εκείνον κι εμένα.
Η βραδιά κύλησε ευχάριστα κι όταν το διαλύσαμε κάθε άλλο παρά διάθεση Μ. Πέμπτης είχαμε. Δεν θυμάμαι αν είδα ξανά τον Κώστα μέχρι και το βράδυ της Ανάστασης. Θυμάμαι πως Ανάσταση έκανα με την οικογένεια του κουμπάρου μου του Κώστα Π.
Το μεσημέρι της Λαμπρής ο Κώστας Ν. με κάλεσε σ’ ένα χωριό. Ήταν όλοι οι συγγενείς και οι συμπέθεροι. Πιάσαμε τις μαντινάδες. Πάνω στο μεγάλο κέφι συνειδητοποίησα ότι, ενώ οι γονείς της νύφης ήταν παρόντες, οι γονείς του Κώστα Ν. δεν είχαν έρθει στο Πασχαλινό τραπέζι. Δεν το σχολίασα. Το γλέντι τέλειωσε γύρω στις 5 το απόγευμα και αποκαμωμένος από την τσικουδιά γύρισα στο διαμέρισμα που μου είχε διαθέσει ο κουμπάρος μου κι έπεσα ξερός.
Πρέπει να ήταν 8.30 το απόγευμα όταν με ξύπνησε το κουδούνι της εξώπορτας. Ήταν ο κουμπάρος μου. Μόλις του τηλεφώνησαν ότι προ ολίγου ο πατέρας του Κώστα Ν. είχε αυτοκτονήσει.
Μετά το περιστατικό με τη σύζυγο του γιατρού, ήταν η δεύτερη αυτοκτονία που έζησα από κοντά. Την άλλη μέρα έγινε η κηδεία και το ίδιο βράδυ ήμουν στο πλοίο «Καζαντζάκης» με προορισμό τον Πειραιά. Μια και μου αρέσει όταν ταξιδεύω να ταξιδεύω αρχοντικά είχα πάρει μια καλή καμπίνα που είχε και τραπέζι. Έτσι, έπιασα μολύβι και χαρτί κι κατέγραψα τα βιώματά μου και τις σκέψεις μου. Το δημοσιεύω, έτσι όπως το έγραψα όταν ήμουν στο «Καζαντζάκης».
Μία αυτοκτονία. Μια αυτοκτονία ακόμα. Μόνο που διάλεξε να την κάνει Κυριακή του Πάσχα, τρεις μέρες μετά τους αρραβώνες του γιου του! Γιατί το ’κανε; Κανείς δεν μ‘ έπεισε ότι γνώριζε την αιτία. Κι’ όλοι συμφωνούσαν: «Δεν το περιμέναμε από αυτόν τον άνθρωπο».
Παλικαράς ο Κυρ-Γιώργης. Στην αντίσταση από τους πρώτους λεβέντες της Κρήτης που πήραν τα βουνά. Δούλεψε σκληρά και κατάφερε να γίνει νοικοκύρης. Κατείχε την τέχνη της αργυροχοΐας. Δίδαξε και στο γιο του στην τέχνη, κι ο μικρός τον έφτασε, τον ξεπέρασε και τράβηξε δικό του δρόμο.
‘Όμως εξακολουθούσε να συστεγάζεται με τον πατέρα του. Κι όσο το κάνεις αυτό είτε 30 είτε 40 χρονών γίνεις πάντα θα ‘σαι ο «γιος». Ειδικά μ’ έναν αυταρχικό άνθρωπο, όπως ήταν ο κυρ Γιώργης. Το λέω αυτό διότι άκουσα τη μητέρα του (γυναίκα του αυτόχειρα) μέσα στο θρήνο της, να λέει ότι ο άντρας της είχε πάρει χαρά μεγάλη από αυτόν τον αρραβώνα. Άρα δεν θα πρέπει να είχε αντιρρήσεις γι’ αυτή τη σχέση. Πάντως, την Κυριακή της Ανάστασης ούτε εκείνος, ούτε η γυναίκα του ήρθαν στο γλέντι με τους συμπέθερους. Αυτό μου είχε κάνει εντύπωση αλλά δεν είπα τίποτα.
Τρεις μέρες μετά τους αρραβώνες του γιου του, αυτοκτόνησε. Τι άλλη πληροφορία χρειάζεται κανείς; Και μόνον τη χρονική στιγμή που διάλεξε να το κάνει μας λέει πολλά: Το δίχως άλλο είχε επίγνωση του αντίχτυπου που θα είχε η πράξη του στους κοντινούς του ανθρώπους. Και παρόλα αυτά, διάλεξε να το κάνει. Και μάλιστα σ’ αυτή τη δεδομένη χρονική στιγμή. Συνεπώς, η πράξη αυτή είχε επιθετικό χαρακτήρα. Η επίθεση όμως είναι πάντα προς κάποιον ή κάποιους. Προς ποιόν λοιπόν;
Προς τον γιο του; Τη νύφη του; Τη γυναίκα του; Τη κόρη του; Προς όλους; Διότι, δεν ξέρω ποιόν ήθελε να πληγώσει, πάντως κατάφερε να τους κατακερματίσει συναισθηματικά όλους. Ακόμα κι εμάς που δεν ήμασταν της οικογένειας.
Ο Κυρ-Γιώργης ήταν συνετός άνθρωπος. Από πολλούς ακούγονταν εκείνη την βραδιά ότι ήταν άνθρωπος που έβαζε τη λογική πάνω από το συναίσθημα. Συνεπώς, ο θυμός που θέλησε να εκφράσει αποκλείεται να ‘ναι το προϊόν ενός επιπόλαιου επεισοδίου. Πρέπει να ‘ταν θυμός που τον κουβάλαγε καιρό. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι τη νύφη του και τους συμπεθέρους του τους γνώριζε μόνο λίγες μέρες, θα ήταν δύσκολο να τους θεωρήσουμε «στόχους» της αυτοκτονίας του κυρ-Γιώργη. Άλλωστε αν ήταν ο άνθρωπος που με το παραμικρό αυτοκτονεί, δεν θα είχε φτάσει 68.
Όπως έλεγαν και οι φίλοι του, ήταν άνθρωπος που «έβαζε τη λογική πάνω από το συναίσθημα». Πάνω από το συναίσθημα μπορεί, μα πάνω από τις αρχές του; Και στο σημείο, αυτό οι φίλοι του έλεγαν ότι ο κυρ-Γιώργης ήταν δύσκαμπτος και απόλυτος. Είχε πολύ παραδοσιακές ηθικές αρχές και αντιστεκότανε στις αλλαγές με κάθε τρόπο. Από την άλλη, ήταν κι άνθρωπος που ήθελε να γίνεται πάντα το δικό του. Από τους γύρω του δεν γύρευε απλή υπακοή. Γύρευε υποταγή! Κι ‘ όπως είναι φυσικό, στο θέμα αυτό συναντούσε αντίσταση. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα παιδιά του και η γυναίκα του είχαν κατά καιρούς εκφράσει τις δυσαρέσκειές τους. Όμως, φαίνεται ότι στο τέλος, πάντα γινότανε αυτό που ήθελε εκείνος.
Μήπως αυτή τη φορά έγινε κάτι σημαντικό στο οποίο δεν πέρασε το δικό του και ένιωσε ανήμπορος; Μήπως δεν ήταν πρόθυμος να συμφιλιωθεί με την αδυναμία να επιβάλει το δικό του, κι έτσι κατέληξε στην απόφαση να τιμωρήσει τον εαυτό του για την αδυναμία του και παράλληλα να εκδικηθεί εκείνους που έγιναν η αφορμή να νιώσει ανήμπορος; Να τους εκδικηθεί κάνοντάς τους να νιώθουν ενοχές για την υπόλοιπη ζωή τους. Αλλά, ποιόν ή ποιους ήθελε να εκδικηθεί;
Τον γιο του; Πολύ πιθανόν. Άλλωστε το ‘κανε αμέσως μετά τους αρραβώνες του. Τι το τόσο «τρομερό» του έκανε τέλος πάντων ο γιος του που τον οδήγησε σε μια τόσο ακραία πράξη; Δεν ξέρω. Και δεν θα μου έκανε εντύπωση ακόμα κι αν κι ο γιος του δεν ήξερε.
Όμως, ακόμα κι αν όντως κάτι του έκανε ο γιος του, πόσο σημαντικό να ήταν αυτό ώστε να πυροδοτήσει τέτοιους μεγατόνους θυμού; Συνεπώς, θα πρέπει ο κυρ-Γιώργης να έχει συσσωρευμένο πολύ θυμό, από χρόνια. Και ειδικά για τον γιο του. Μόνο σε μία τέτοια περίπτωση θα ήταν δυνατόν ένα μοιραίο γεγονός να δημιουργήσει τόσο θυμό, και ειδικά σ’ έναν άνθρωπο πού «έβαζε την λογική πάνω από το συναίσθημα».
Αν θέλουμε λοιπόν ν’ ανακαλύψουμε τον «στόχο» του κυρ-Γιώργη θα πρέπει να τον αναζητήσουμε ανάμεσα σε άτομα προς τα οποία είχε ο άνθρωπος συσσωρευμένο θυμό, και ο οποίος είχε μαζευτεί μέσα στα χρόνια. Άρα με άτομα με τα οποία είχε μακροχρόνιες σχέσεις. Παράλληλα θα πρέπει το άτομο αυτό να βρέθηκε αντιμέτωπο με τον κυρ-Γιώργη πάνω σε κάποιο σημαντικό θέμα αρχών και ν’ ανάγκασε τον κυρ-Γιώργη για πρώτη φορά στη ζωή του να «σκύψει το κεφάλι».
Κι ο κυρ-Γιώργης ήταν ηθικά δύσκαμπτος, σαν το δέντρο της βαλανιδιάς που στέκει ντούρο στον άνεμο. Όμως αυτή τη φορά ο άνεμος ήταν τυφώνας και το δέντρο που δεν λυγίζει, σπάει. Κι ο κυρ-Γιώργης έσπασε. Ίσως γι’ αυτό και η απαρηγόρητη χήρα του μέσα στο παραλήρημά της έλεγε ξανά και ξανά: «Σε ποδοπατήσανε Γιώργη μου. Σε ποδοπατήσανε αγόρι μου», χωρίς να προσδιορίζει ποιοι ήταν αυτοί που τον ποδοπάτησαν.
Όμως, όπως είπαμε η πράξη του κυρ-Γιώργη δεν είχε μόνο χαρακτήρα αυτοτιμωρίας και εκδίκησης. Είχε και κάποιο ακόμα σκοπό: Πεθαίνοντας, άφησε ένα μάτσο σημειώματα, ένα για τον καθένα χωριστά. Ακόμα και στον ανακριτή της αστυνομίας έγραψε: “Κύριε ανακριτά, για να μην ταλαιπωρείστε άδικα, σας πληροφορώ ότι αφού κόψω τις φλέβες μου θα πιω υδροκυανιούχο ποτάσα». Κι από κάτω το όνομά του και την ημερομηνία.
Ιδιαίτερα εντύπωση μου έκανε το σημείωμα που άκουσα ότι άφησε στην κόρη του. Για να το καταλάβουμε χρειάζεται να γνωρίζουμε λίγη προϊστορία: Πριν κάποια χρόνια, ο κυρ-Γιώργης είχε τσακωθεί με μια αδελφή της γυναίκας του, με την οποία εξακολουθούσε να μη μιλάει. Φαίνεται μάλιστα ότι παράλληλα είχε απαγορεύσει και στην γυναίκα του να έχει σχέσεις μαζί της. Έτσι, στο μήνυμα προς την κόρη του, της δίνει εντολή να εγκαταλείψει τη μάνα της, σε περίπτωση που εκείνη συμφιλιωθεί με την αδελφή της. Και στην περίπτωση που η κόρη του δεν υπακούσει την εντολή του, θα έχει την κατάρα του. Μ’ ένα και μόνο σημείωμα ο κυρ-Γιώργης επηρεάζει – ή προσπαθεί να επηρεάσει- τη ζωή 3 τουλάχιστον ανθρώπων: Της κόρης του, της γυναίκας του, και της αδελφής της.
Η γυναίκα του είναι μια πονεμένη χήρα που χρειάζεται όση συμπαράσταση μπορεί να πάρει. Και σε κάτι τέτοιες στιγμές, ειδικά στις παραδοσιακές κοινωνίες, «το αίμα νερό δεν γίνεται». Οπότε μια πιθανή συμφιλίωση με την αδελφή της ίσως μπορούσε να της προσφέρει μια επιπρόσθετη υποστήριξη.
Απαγορεύοντας στη γυναίκα του κάτι τέτοιο της καθορίζει τη σχέση της με την αδελφή της ενώ παράλληλα την δυσχεραίνει προκειμένου να βρει υποστήριξη. Παράλληλα, βάζει την κόρη του σ’ ένα τραγικό ρόλο: Αν υπακούσει την εντολή του, στερεί τη μάνα της από την αδελφή της οπότε θα έχει ενοχές απέναντι στη μάνα. Αν δεν υπακούσει, έχει την κατάρα του πατέρα που την τρέμει. Περιττό δε να προσθέσουμε ότι καθορίζει και τη σχέση της κόρης του με τη θεία της.
Οπότε πέρα από την πρόθεση εκδίκησης, μοιάζει η πράξη του κυρ-Γιώργη να ΄χει κι έναν ακόμα σκοπό: Να ασκήσει έλεγχο πάνω στις ζωές άλλων ανθρώπων. Και να σκεφτεί κανείς ότι σημειώματα δεν άφησε μόνον στην γυναίκα του τον γιο του και την κόρη του. Άφησε μέχρι και στα εγγόνια του. Φαίνεται πως ο κυρ-Γιώργης διαπιστώνοντας ότι δεν μπορεί να διατηρήσει την παντοδυναμία του ζωντανός προσπαθεί να την αναζητήσει και να την διατηρήσει νεκρός.
20-4-1993 Πλοίο «Καζαντζάκης».
Γραμμή Ηράκλειο – Αθήνα.
Με την αυτοκτονία του κυρ Γιώργη, ο επικείμενος γάμος ματαιώθηκε και η σχέση διαλύθηκε. Ο Κώστας μετά από μερικούς μήνες, δεν άντεχε πια να ζει στην πνιγηρή ατμόσφαιρα που είχε δημιουργήσει ο πατέρας του. Έτσι, μετοίκησε σε μια κεντρική χώρα της Ευρώπης κι από τότε χάθηκαν τα ίχνη του.
Όπως είδαμε λοιπόν, η λέξη «αυτοκτονία» είναι μία, αλλά οι μορφές που παίρνει είναι πολλές. Είναι μάλιστα πολύ περισσότερες από τις 13 που απαριθμήσαμε εδώ, κι αυτό διότι υπάρχουν και οι συνδυασμοί: Μια αυτοκτονία μπορεί ν’ ανήκει σε 2, 3 ή περισσότερα είδη ταυτόχρονα. Μπορεί να είναι «ενοχών» και «εκδίκησης» ταυτόχρονα Τίποτε όμως δεν αποκλείει να είναι και «αποφυγής συνεπειών». Όμως, το θέμα δεν είναι πού θα κατατάξεις μια αυτοκτονία, αλλά πώς να την προλάβεις; Κι εδώ, αρχίζουν τα δύσκολα.
