Από τη Δρ. Αναστασία Αρτεμίου *
Αν σταθείτε σε μια γωνία ενός δρόμου και παρατηρήσετε τον κόσμο που περνάει θα καταλάβετε αν κάποιος είναι ντροπαλός, εξωστρεφής, στενοχωρημένος ή γεμάτος αυτοπεποίθηση. Το εντυπωσιακό στην όλη διαδικασία είναι ότι θα καταλάβετε κάποια πράγματα γι αυτόν χωρίς να τον ξέρετε, χωρίς να τον έχετε ξαναδεί και χωρίς να του μιλήσετε (Σαμαράκη, 2008).
Πολλοί έχουν καλή όραση μα δεν μπορούν να δουν (Χριστοδούλου, 2009).
Σύμφωνα με τις αρχές της ψυχολογίας, η γλώσσα του σώματος σε αντίθεση με τη λεκτική επικοινωνία αποτελεί αδιάψευστη ομολογία των συναισθημάτων και της ψυχολογικής κατάστασης ενός ατόμου και, κατανοώντας τις βασικές αρχές της, μπορούμε να διακρίνουμε τις αληθινές προθέσεις του ανθρώπου που έχουμε απέναντί μας. Στην εποχή μας, που το νόημα των λέξεων κινδυνεύει να εκφυλιστεί σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής μας ζωής μέσα από τα κλισέ και τις υπερβολές, οι ανθρώπινες σχέσεις φαντάζουν πολύ δύσκολες γιατί σπάνια συνάδουν με τα λόγια. Η εξωλεκτική επικοινωνία όμως όπως η στάση του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου μας, οι κινήσεις και το βλέμμα μας παραμένει γνήσια ως προς την έκφραση των συναισθημάτων μας. Ενώ τις λέξεις που χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε τις μαθαίνουμε, η γλώσσα του σώματος είναι υποσυνείδητη, αυτόματη και κατά κύριο λόγο διαπολιτισμική.
Ενώ οι λέξεις πληροφορούν, η γλώσσα του σώματος δίνει νοήματα.
Έστω και αν είναι μια βαθιά ανθρώπινη επικοινωνία, ωστόσο, στον κόσμο των επιχειρήσεων η αποκωδικοποίησή της έχει αξιολογηθεί ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Όσοι δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί μάταια αγωνίζονται να πείσουν τους άλλους να τύχουν της ανταπόκρισής τους και να κερδίσουν την προσοχή τους ίσως να μην γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιήσουν το 93% της επικοινωνίας που δεν είναι λεκτική, αλλά ένας αποτελεσματικός συνδυασμός φωνής, σωματικής στάσης και χειρονομιών. Άλλωστε ας μη ξεχνάμε ότι μόλις ένα 7% της ανθρώπινης επικοινωνίας πετυχαίνεται με τα λόγια (Hlatshwayo and Mthethwa, 2016; Segal, 2008).
Διεκδικώ το χώρο σου…
Οι άνθρωποι ακουμπούν πάνω σε άλλους ανθρώπους ή αντικείμενα για να δείξουν το δικαίωμά τους πάνω τους. Όταν το άτομο ακουμπά στην ιδιοκτησία του, αυτό γίνεται προέκταση του σώματος του και με αυτό τον τρόπο δείχνει στους άλλους ότι του ανήκει. Αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν μέθοδος εκφοβισμού ή κυριαρχίας, όταν το αντικείμενο που ακουμπάμε ανήκει σε κάποιον άλλο. Ένας εύκολος τρόπος να τρομοκρατήσεις κάποιον είναι να ακουμπήσεις ή να χρησιμοποιήσεις τα πράγματά του χωρίς την άδεια του. Ένας πωλητής που επισκέπτεται έναν πελάτη στο προσωπικό του χώρο, συμβουλεύεται προτού καθίσει ποια είναι η καρέκλα του, άσχετα με το αν ο πελάτης του πει να καθίσει ελεύθερα όπου θέλει. Αν κάτσει σε λάθος καρέκλα μπορεί να εκφοβίσει τον πελάτη ο οποίος θα αρχίσει να νοιώθει μια αντιπάθεια, χωρίς ουσιαστικά να μπορεί και ο ίδιος να δικαιολογήσει τον εαυτό του γιατί αντιδρά στα όσα λέει ο πωλητής, και το αποτέλεσμα θα είναι καταστροφικό για την πώληση (Mehrabian, 2017).
Κοίτα με στα μάτια…
Αν τύχει να αιφνιδιαστείς, να εκπλαγείς από κάποιον, προσπάθησε να μείνεις ήρεμος. Κοίταξέ τον αμέσως στα μάτια και προσπάθησε να διατηρήσεις οπτική επαφή μαζί του. Με τον τρόπο αυτό, το μόνο που θα προσέξει είναι τα μάτια σου (D. Forden, πράκτορας της CIA) (Χριστοδούλου,2009).
Χαμογέλα μου…
Τη δεκαετία του 1840, ο Γάλλος γιατρός Guillaume Duchenne άρχισε να μελετάει τη φυσιολογία των εκφράσεων του προσώπου. Ο Duchenne προσδιόρισε τη διαφορά μεταξύ ενός ψεύτικου ή «κοινωνικού» χαμόγελου – που σχηματίζεται συνειδητά, με τη χρήση μόνο των μυών του στόματος- και ενός ειλικρινούς, αυθόρμητου χαμόγελου, στο οποίο συμμετέχουν οι μύες τόσο του στόματος όσο και των ματιών. Προς τιμή του τα γνήσια χαμόγελα ονομάζονται σήμερα «χαμόγελα Duchenne». Τα ψεύτικα χαμόγελα, από την άλλη, ονομάζονται μερικές φορές «χαμόγελα Pan Am», κοροϊδευτικά προς τιμή των αεροσυνοδών της συγκεκριμένης αεροπορικής εταιρείας, όπως εμφανίζονταν στις πρώτες τηλεοπτικές διαφημίσεις (Mottet, Richmond & McCroskey, 2006).
Ακούστε τη φωνή σας…
Δεν είναι μόνο το τι λέμε που μετράει, αλλά και πώς το λέμε! Κάντε το εξής απλό τεστ. Διηγηθείτε το γνωστό παιδικό παραμύθι «τα τρία γουρουνάκια» σε ένα παιδάκι και τη μία φορά παραστήστε τον λύκο με χοντρή, δυνατή και άγρια φωνή, και την άλλη με ψιλή, ψιθυριστή και γλυκιά φωνή! Μπορείτε να μαντέψτε τις αντιδράσεις του παιδιού;
Δοκιμάστε να πείτε το ίδιο πράγμα καμπουριάζοντας και τρώγοντας τα νύχια σας τη πρώτη φορά και στέκοντας ευθυτενής με το κεφάλι ψηλά τη δεύτερη! Πώς νιώθετε;
Πείτε επίσης την ίδια φράση μπροστά στον καθρέφτη σας έχοντας στο μυαλό σας διαφορετικά συναισθήματα (χαρούμενοι, βαριεστημένοι, θυμωμένοι) (Pease & Pease, 2017).
Ζητώ το χέρι σου…
Μια χειραψία επίσης λέει πολλά. Μια χαλαρή, άτονη, άνευρη χειραψία δηλώνει χαλαρή ή και αδιάφορη πρόθεση και δίνει στοιχεία για την προσωπικότητα αυτού που την κάνει. Αντίστοιχα, ένα δυνατό σφίξιμο, με σιγουριά, δηλώνει άτομο σίγουρο για τον εαυτό του και με αυτοπεποίθηση (Pease & Pease, 2017).
Καθρέφτη καθρεφτάκι μου…
Τι βλέπετε στον καθρέφτη σας; Και τι βλέπουν οι άλλοι σε εσάς; Το στυλ των ρούχων, το χρώμα, το χτένισμα των μαλλιών, τα παπούτσια, η συνολική σας εμφάνιση αποκαλύπτει πολλά για εσάς. Ακόμη και τα χρώματα έχουν διαφορετική επίδραση στη διάθεσή μας. Η συνολική μας εμφάνιση αλλάζει τους φυσιολογικούς ρυθμούς αλλά και την κρίση αυτών που μας κοιτάζουν. Απλώς σκεφτείτε πόσες φορές έχετε σχηματίσει γνώμη για κάποιον από την εξωτερική του εμφάνιση και την πρώτη εντύπωση (Archer & Akert, 1977; Pease & Pease, 2017).
Watson: “Ο άντρας αυτός έμοιαζε με γιατρό. Συμπεριφερόταν ένας γιατρός. Είχε πτυχίο γιατρού στον τοίχο, όπως όλοι οι γιατροί. Πώς κατάλαβες ότι ήταν κομπογιανίτης;»
Holmes: “Πολύ απλό αγαπητέ μου Watson. Μπορούσα να διαβάσω τα γράμματά του» (Arthur C. Doyle στο Χριστοδούλου, 2009).
Ακόμη και η γραφή ή η υπογραφή μας στέλνει μηνύματα στον αναγνώστη για την προσωπικότητα αλλά και την κοινωνική μας ταυτότητα και είναι αρκετές οι φορές που πρέπει να διαβάσουμε ανάμεσα στις γραμμές για να καταλάβουμε το νόημα (Feyten, 1991).
Οι χειρονομίες και η στάση του σώματος μπορεί να δώσουν έμφαση στις λέξεις όπως για παράδειγμα οι σφιγμένες γροθιές όταν κάποιος είναι θυμωμένος, το υψωμένο χέρι όταν χαιρετά, το κατεβασμένο κεφάλι όταν είναι στεναχωρημένος. Έμμεσα σημάδια έχουν συχνά νόημα όπως άγριες χειρονομίες μπορεί να δείχνουν νευρικότητα, το καμπούριασμα μπορεί να είναι ένα σημάδι χαμηλής αυτοπεποίθησης. Ωστόσο, η γλώσσα του σώματος μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη ερμηνεία. Κάποιος που κάθεται σε μια στάση λεωφορείου που κάνει κρύο, είναι πολύ πιθανό να έκατσε με τον τρόπο αυτό (χέρια διπλωμένα μπροστά στο στήθος) για να προστατευτεί από το κρύο κι όχι για να πάρει θέση άμυνας όπως υποδηλώνει στη γλώσσα του σώματος αυτή η στάση. Ακόμη και η πολιτισμική ετικέτα μπορεί να μας οδηγήσει σε λανθασμένες εντυπώσεις διότι κάθε πολιτισμός δίνει διαφορετικές ερμηνείες σε χειρονομίες ή τοποθετήσεις του σώματος όπως για παράδειγμα η «μούντζα» που είναι ελληνικής προέλευσης κι επομένως κατανοητή μόνο από άτομα που έχουν οικειότητα με τον νεοελληνικό πολιτισμό (Beattie, 2003 ; Quilliam, 2004).
Συνεπώς, για να συνάγουμε συμπεράσματα οφείλουμε να λάβουμε όλες τις παραμέτρους υπόψη μας (χώρος, βασική συμπεριφορά, πολιτισμός, συνθήκες κλπ) να γνωρίζουμε σε βάθος τον τρόπο αποκωδικοποίησης των μη λεκτικών μηνυμάτων και κυριότερα να είμαστε παρατηρητικοί.
Αυτός που έχει μάτια να δει κι αφτιά ν ακούσει, σύντομα θα πειστεί ότι κανένας θνητός δεν μπορεί να κρατήσει μέσα του κανένα μυστικό. Αν τα χείλη του είναι σφραγισμένα, θα φλυαρεί με τις άκρες των δακτύλων του (S.Freud στο Χριστοδούλου, 2009).
* H Δρ. Αναστασία Αρτεμίου στις 21 Φεβρουαρίου θα κάνει σεμινάριο εξ’ αποστάσεως σχετικό με τη γλώσσα του σώματος. Περισσότερα μπορείτε να δείτε ΕΔΩ.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Σαμαράκη, Χ. (2008) Πώς να κατακτήσεις τα μυστικά της γλώσσας του σώματος, εκδ. Ψυχογιός
Χριστοδούλου, Χ. (2009) Η γλώσσα του σώματος και οι τεχνικές ανάκρισης, Β΄ έκδοση, προσωπική έκδοση
Archer, D., & Akert, R. M. (1977). Words and everything else: Verbal and nonverbal cues in social interpretation. Journal of Personality and Social Psychology, 35(6), 443-449. http://dx.doi.org/10.1037/0022-3514.35.6.443
Beattie, G. (2003)Visible Thought, The New Psychology of Body Language, 1st Edition, London, Routledge
Feyten, C.,M. (1991) The Power of Listening Ability: An Overlooked Dimension in Language Acquisition https://doi.org/10.1111/j.1540-4781.1991.tb05348.x
Hlatshwayo, S. and Mthethwa, P.M. (2016).Examining the use of best practices and challenges in teaching listening comprehension in Swaziland, International Journal of Research Studies in Language Learning, 6, 4
Mehrabian, A. (2017) Nonverbal Communication,New York, Routledge
Mottet, T. P., Richmond, V. P., & McCroskey, J. C. (2006). The Handbook of Instructional Communication: Rhetorical and Relational Perspectives. Boston, MA: Allyn& Bacon
Pease, A., Pease, B. (2017) Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος, Εκδότης: Ιβίσκος
Quilliam, S. (2004) Body language, Learn to read and use the body’s secret signals, FIREFLY BOOKS Ltd, pp 13
Segal, J. (2008). The Language of Emotional Intelligence: The Five Essential Tools for Building Powerful and Effective Relationships, NY: McGraw-Hill professional
