Από την Βιολέττα-Ειρήνη Κουτσομπού, MBPsS, BA, MA, MSc Psychology
«Ο αυτισμός δεν είναι ένα κέλυφος του ατόμου.
Είναι διεισδυτικός σε κάθε πτυχή του ατόμου.
Είναι ένας τρόπος ύπαρξης» ( Jim Sinclair, αυτιστικός).
Ο αυτισμός είναι μια πολύπλοκη αναπτυξιακή διαταραχή που τυπικά εμφανίζεται κατα τη διάρκεια των τριών πρώτων χρόνων της ζωής ως αποτέλεσμα μιας νευρολογικής δυσλειτουργίας που επιδρά στη λειτουργικότητα του εγκεφάλου (Κατσούγκρη, 2021). Ο αυτισμός είναι μια διαταραχή που επηρεάζει όλο το φάσμα της ανάπτυξης του παιδιού. Είναι μια κατάσταση που διαρκεί όλη τη ζωή του παιδιού. Δεν θεραπεύεται, δεν εξαφανίζεται. Το παιδί με αυτισμό περνάει μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία πρέπει να είναι συστηματική, στοχευμένη, εξατομικευμένη και διαρκής. Η εκπαίδευση είναι ο κύριος δρόμος για την βελτίωση της συμπεριφοράς και της ανάπτυξης των δυνατοτήτων, στο μέτρο που είναι εφικτό, των παιδιών με αυτισμό.
Αιτιολογικοί παράγοντες
Tα τελευταία χρόνια η έρευνα των αιτιολογικών παραγόντων έχει προσανατολιστεί στη διερεύνηση του γονιδιακού και νευροβιολογικού υποβάθρου του φάσματος, χωρίς όμως να αγνοείται η συμβολή του περιβάλλοντος (Volkmar, et al., 2005). Οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού αποτελούν μία ομάδα διαταραχών με ποικίλα αίτια και με πολύ υψηλή κληρονομικότητα που αγγίζει το ποσοστό του 90% (Γαυγιωτάκη, 2016). Παρόλα αυτά, η ακριβής συσχέτιση του αυτισμού και των γονιδίων είναι ακόμα σχετικά ασαφής (Zafeiriou et al., 2013).
Χαρακτηριστικά αυτισμού
Τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν ελλείψεις στην κοινωνική συμπεριφορά, διαταραγμένη επικοινωνία, περιορισμένα ενδιαφέροντα και στερεοτυπίες, ιδιαιτερότητες στην αισθητηριακή επεξεργασία, αδύναμη κεντρική συνοχή, δυσκολίες στην εκτελεστική λειτουργία, ανάγκη για ρουτίνα και σταθερό πρόγραμμα, εξαιρετική ικανότητα απομνημόνευσης, καλές οπτικές δεξιότητες και ίσως νοητική υστέρηση (Attwood, 2001. Γενά, 2002. Frith, 2005, Λαμπροπούλου, et. al, 2011, Χίου, 2018).
Οι δυσκολίες του αυτισμού χαρακτηρίζονται συχνά ως «τριάδα των διαταραχών» (Wing, 2000).
Τα τρία χαρακτηριστικά είναι τα εξής:
- Διαταραχή στην κοινωνική αλληλεπίδραση
- Διαταραχή στην κοινωνική επικοινωνία
- Διαταραχή στην κοινωνική φαντασία, στην ευελιξία της σκέψης και στο φανταστικό (προσποιητό, συμβολικό) παιχνίδι (Γκονέλα, 2006).
Βασικές αρχές μιας πετυχημένης εκπαιδευτικής παρέμβασης
Οι ερευνητές και επιστήμονες στον χώρο της Ειδικής Αγωγής χρησιμοποιούν τον όρο συμπερίληψη ή συμπεριληπτική εκπαίδευση (inclusive education) που ήρθε να διευρύνει τον όρο ένταξη. Ο όρος αυτός μπορεί να αποδοθεί περιφραστικά ως η εκπαίδευση που περιλαμβάνει όλους. Για να βοηθήσουμε τα παιδιά με αυτισμό πρέπει να διαμορφώσουμε το κατάλληλο πλαίσιο και να υπάρχει συνεργασία γονέων-εκπαιδευτικών για σωστή και κοινή αντιμετώπιση. Το πρόγραμμα πρέπει να είναι δομημένο ώστε να μειώνεται το άγχος των παιδιών (Κατσούγκρη, 2021). Βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν:
- Ενημερωνόμαστε για την διαταραχή, για τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του παιδιού από τους γονείς του παιδιού.
- Μαθαίνουμε για τα ενδιαφέροντα του. Τα χρησιμοποιούμε ως εργαλεία για τη διδασκαλία μας.
- Ακολουθούμε πάντα δομημένο πρόγραμμα.
- Υλοποιούμε το πρόγραμμα βήμα – βήμα.
- Χρησιμοποιούμε λιτό, σύντομο και ευέλικτο λόγο.
- Αποφεύγουμε αφηρημένες έννοιες γιατί δεν τις κατανοεί.
- Διδάσκουμε το δείξιμο στο μαθητή.
- Επιβραβεύουμε την κάθε σωστή ενέργεια χωρίς υπερβολή.
- Επικοινωνούμε με εικόνες.
- Προειδοποιούμε πάντα για τυχόν αλλαγές στο πρόγραμμα.
Οι εκπαιδευτικοί δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα τα παιδιά έχουν ιδιαιτερότητες και για όλα τα παιδιά υπάρχει τρόπος να διδαχθούν και να προοδεύσουν. Ας μην βάζουμε ταμπέλες που πολλές φορές περιθωριοποιούν κι ας προσπαθήσουμε με αγάπη και ευαισθησία να φέρουμε τα παιδιά με αυτισμό στο δικό μας κόσμο μέσω της εκπαίδευσης.
Βιβλιογραφία
Attwood, T. (2001). Γιατί ο Κρις το κάνει αυτό; Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων. (το πρωτότυπο έργο εκδόθηκε το 1993).
Γαυγιωτάκη, Ελένη (2016). Αυτισμός και θεραπευτικές μέθοδοι. ΤΕΙ Πελοποννήσου.
Γενά, Α. (2002). Αυτισμός και Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές: Αξιολόγηση – Διάγνωση – Αντιμετώπιση. Αθήνα: Αυτοέκδοση.
Γκονέλα, Ε.Χ. (2006). Αυτισμός: Αινίγματα και Πραγματικότητα: Από τη Θεωρητική Προσέγγιση στην Εκπαιδευτική Παρέμβαση: Για γονείς, εκπαιδευτικούς Γενικής και Ειδικής Αγωγής και νηπιαγωγούς. Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας.
Κατσούγκρη, Αναστασία (2021). Εκπαιδεύοντας ένα παιδί με αυτισμό , «Ελληνοεκδοτική» Αθήνα.
Λαμπροπούλου, Α., Μπεναβέλη, Ε., Μπακοπούλου, Α. & Λιανός, Π. (2011). Σχολείο και Μαθητές με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες. Στο Χ. Χατζηχρήστου (Επιμ.), Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο: Πρόγραμμα για την Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης στη Σχολική Κοινότητα: Εκπαιδευτικό Υλικό Ι: Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση: Νηπιαγωγείο, Α’ και Β΄ Δημοτικού (σσ. 32, 33). Αθήνα: Γ. Δαρδανός – Τυπωθήτω.
Frith, U. (1996). Αυτισμός: Εξηγώντας το αίνιγμα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Frith, C., & Frith, U. (2005). Theory of mind. Current Biology, 15(17), R644-R645. doi: 10.1016/j.cub.2005.08.041.
Volkmar, F.R., Paul, R., Klin, A., & Coher, D.C. (2005). Handbook of autism and pervasive developmental developments. (3rd ed.). Hoboken, NJ: Wiley.
Wing, L. (2000). Το αυτιστικό φάσμα: Ένας οδηγός για γονείς και επαγγελμα-τίες. Μτφ: Πρώιος, Π. Ελληνική Εταιρία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων.
Χίου, Μαρία (2018). Μελέτη Περίπτωσης Παιδιού Προσχολικής Ηλικίας με Αυτισμό και Διδασκαλία Κοινωνικών Δεξιοτήτων με τη Μέθοδο των Κοινωνικών Ιστοριών. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Zafeiriou, D.I., Ververi, A., Dafoulis, V., Kalyva, E. & Vargiami, E. (2013). Autism spectrum disorders: the quest for genetic syndromes. American Journal of Medical Genetics. Part B. Neuropsychiatric Genetics: The Official Publication of the International Society of Psychiatric Genetics, 327-66.
