Από τη Φωτεινή Μαντζάνα, Ψυχολόγο, Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια, εκπαιδευόμενη Σχολική Ψυχολόγο *
Μιλώντας για τη μοναξιά, στο μυαλό μας έρχονται δύο εκδοχές της: η επώδυνη μοναξιά και η δημιουργική μοναχικότητα. Η πρώτη συνοδεύεται από αισθήματα απογοήτευσης, ανικανότητας και έλλειψης δεξιοτήτων των ανθρώπων να βγουν από τη μοναχική τους κατάσταση, όπου κυριαρχεί η θλίψη και τα δυσάρεστα συναισθήματα. Στη δεύτερη, δηλαδή στη δημιουργική μοναχικότητα, πολλοί άνθρωποι βρίσκουν μια δυνατότητα, μια ελευθερία, μια φωτεινή στιγμή εδραίωσης του εαυτού και του κόσμου τους. Οι άνθρωποι την επιλέγουν καθώς μέσα σε αυτή αισθάνονται να επαναπροσδιορίζονται και να παράγουν πολύτιμο έργο.
Έχει πραγματοποιηθεί εκτενής έρευνα στο να προσδιοριστεί ο ορισμός της μοναξιάς, τα είδη της και να περιγραφεί από τους ανθρώπους ως εμπειρία σε διαφορετικές ηλικίες, συνθήκες και πολιτισμούς.
Η μοναξιά είναι μια υποκειμενική εμπειρία που δύσκολα μπορεί να προσδιοριστεί ως όρος και ως γλωσσική έκφραση διαθέτει ελάχιστα συνώνυμα.
Ο κάθε άνθρωπος βιώνει πολύ διαφορετικά την αίσθηση του να είναι μόνος, ανάλογα με τα συναισθήματα που φέρει η κατάστασή του, με τη χρονική διάρκεια της μοναξιάς, με το αν είναι μια επιλογή ή όχι (Lake, 2000).
Όπως έχει περιγραφεί ερευνητικά, φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν έχουν ανάγκη τη μοναξιά, αντιθέτως τους επιβαρύνει και τους πονά, βιώνεται δηλαδή ως ανεπιθύμητη συνθήκη και εγείρει αισθήματα φόβου, διότι αποπροσανατολίζει και αλλάζει αρνητικά τον άνθρωπο. Περιγράφεται ως πρόβλημα και ο πόνος που προκαλεί φαίνεται να έχει λάβει μεγάλη αναγνώριση. Αυτός ο πόνος της μοναξιάς φαίνεται να είναι μεγαλύτερος σήμερα σε σχέση με το παρελθόν και βιώνεται ως ανυπόφορος. Λόγω αυτής της δυσάρεστης περιγραφής της μοναξιάς, οι άνθρωποι πλέον νιώθουν πολύ περισσότερο άγχος γύρω από αυτή απ’ ό,τι πραγματικά της αναλογεί (Lake, 2000).
Κάθε άνθρωπος εξαρτάται από τους άλλους ανθρώπους, όχι μόνο για να επιβιώνει αλλά για να μοιράζεται τη χαρά και τον πόνο του. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι νιώθουν πως μέσα από τη συνθήκη του να μένουν μόνοι, δωρίζουν στον εαυτό τους έναν πολύτιμό χρόνο δημιουργίας και ψυχικής ανύψωσης. Μ’ αυτόν τον τρόπο η μοναξιά βιώνεται ως η απόλυτη δημιουργική εμπειρία, κατά την οποία οι άνθρωποι προστατεύονται από το «οδυνηρό» μοναχικό βίωμα λόγω της στενής σχέσης με τον εαυτό τους (Lake, 2000). Οι ίδιοι επιδιώκουν με διάφορους τρόπους να μένουν μόνοι, επαναπροσδιορίζοντας το είναι τους, ανακαλύπτουν κρυμμένες πτυχές τους και γεφυρώνουν τον εσωτερικό με τον εξωτερικό τους κόσμο, μέσα σε μια δημιουργική απομόνωση.
Ο Wildman μιλά για τη θεραπευτική δύναμη της μοναξιάς και τα οφέλη της στη ζωή των ανθρώπων: «Η αντιμετώπισή της επιτρέπει στον άνθρωπο να προσεγγίζει μια δυναμική ανησυχία στη ζωή. Μπορούμε μέσα από αυτή, να μεταμορφωνόμαστε σε ευγενικούς ηγέτες, ταπεινούς ακροατές, σπουδαίους εξερευνητές, αληθινούς συντρόφους, ελεύθερους περιπλανώμενους και να θρηνούμε περισσότερο» (Lake, 2000).
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα καλλιτεχνών και στοχαστών που επέλεξαν να ζουν σε μια απέραντη μοναξιά, ώστε να μπορούν να δημιουργούν, εκπληρώνοντας το χρέος προς τον εαυτό τους να μένουν μόνοι.
Παράδειγμα αποτελεί η φιγούρα του Νίκου Καζαντζάκη, όπως περιγράφεται στο βιβλίο του Στεφανάκη (1997). Τον Καζαντζάκη τον γοήτευε η αίσθηση της μοναξιάς, το μυστήριο που ενέχει η μοναχική δημιουργία. Ο ίδιος έζησε τη μοναχικότητα ως μια ελεύθερη πράξη. Ήταν παραδομένος σε μια αθεράπευτη συνήθεια, αυτή της δημιουργίας, μέσα από τα αληθινά και επώδυνα στοιχεία της ζωής και του ψυχισμού του. Θυμωμένος με τη ζωή και το θάνατο, μέσα από το έργο της γραφής του, παρέμενε απόλυτα αληθινός μέσα στη μοναχικότητά του, τόσο ωμός με την αλήθεια και τους φόβους του. «Όσες φορές εγκατέλειψε τη μοναξιά, η φύση του τον πρόδωσε», μας λέει ο Στεφανάκης. Ο μόνος τρόπος να συνεργαστεί με το σύνολο ήταν να εκτελεί το συγγραφικό του έργο. Σύμφωνα με τον συγγραφέα του αναφερόμενου βιβλίου, ο Νίκος Καζαντζάκης, «εκπλήρωσε το ύψιστο ανθρώπινο χρέος να φτιάχνει κανείς από την ύλη πνεύμα» (Στεφανάκης, 1997).
Άλλο παράδειγμα σημαντικού στοχαστή αφορά τον Λίχτενμπεργκ, στο δοκίμιο της Κορρέ: «Μια περιδιάβαση στους αφορισμούς του Λίχτενμπεργκ». Διαβάζοντας κανείς την περιγραφή που γίνεται, ο ίδιος εντάσσει τη μοναχικότητα μέσα σε ένα ψυχικό πλούτο, σε μια συνάντηση με την αυθεντικότητα, εκεί όπου δεν σταματάς να ανακουφίζεις τις ανάγκες σου, να εκτυλίσσεις τον εαυτό σου, «…αφήνεται κανείς μέσα σε μια ελευθεριότητα όπου δεν θα αποτολμούσε να εκφράσει ενώπιον άλλου και που δίχως ένα αίσθημα εξάντλησης εκφράζει ενώπιον του εαυτού του… Εκεί συναντάται κανείς με το εξαίσιο και δημιουργικό θάρρος… εκεί που το εντελές παν και το εντελές τίποτα συναντιούνται».
Κλείνοντας, η δημιουργική μοναχικότητα είναι μια ιδιαίτερη διεργασία η οποία συνδέεται συχνά με συγκεκριμένες ποιότητες, όπως είναι η στενή σχέση με τον εαυτό και η ετοιμότητα να συναντηθεί κανείς με τα ενδόμυχα στοιχεία του ψυχισμού του. Απαιτεί το θάρρος να εκθέτει κανείς την πλευρά εκείνη του εαυτού του που του διαφεύγει. Σύμφωνα με τον Maslow, οι υπαρξιστές στοχαστές τονίζουν την απόλυτη μοναξιά του ατόμου ως χρήσιμη υπενθύμιση για να επεξεργαστούμε έννοιες επιλογής, αυτο-δημιουργίας και ταυτότητας, ενώ ο Natale τονίζει ότι όλα τα άτομα είναι εντελώς και για πάντα μόνα, αλλά δεν έχουν πάντα αυτήν την επίγνωση (Lake, 2000).
Μέσα στη μοναξιά βρίσκει χώρο η δημιουργία να αναπνέει, καθώς οι άνθρωποι την αξιοποιούν για να συναντηθούν με τη σκοτεινή και τη φωτεινή πλευρά της ύπαρξης τους. Όλα τα παραπάνω δεν είναι προτροπή σε μια εσωτερική βύθιση και θλίψη που αποτρέπει τη συνάντηση με τους άλλους, αλλά μια ελπίδα για να χωρά το αναγκαίο πένθος που απαιτεί η διεργασία και η αξιοποίηση της ζωής και των αλλαγών που φέρει.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Η τέχνη του να μένεις μόνος
Βιβλιογραφία
Lake, T., M., (2000). Descriptions of difference between painful loneliness and comfort able aloneness. MSc thesis. University of South Africa. Retrieved from: http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/17164/dissertation_lake_tm.pdf?sequence=1
Στεφανάκης, Γ. Ε. (1997). Αναφορά στον Καζαντζάκη. Αθήνα. Εκδόσεις Καστανιώτη.
Κορρέ, Α., (2020). Μια περιδιάβαση στους αφορισμούς του Λίχτενμπεργκ. Ανακτήθηκε από: https://www.hartismag.gr/hartis-17/dokimio/mia-peridiabash-stoys-aforismoys-toy-lixtenmpergk-oi-proseggiseis-kondylh-kai-gonata
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Stallard, M., L., & Stallard K., P., (2020). Covid-19 Is Coinciding With a Loneliness Epidemic. Government executive. Retrieved from: https://www.govexec.com/management/2020/03/covid-19-coinciding-loneliness-epidemic/164153/
____________________________________________________________________
* Η Φωτεινή Μαντζάνα είναι Ψυχολόγος, απόφοιτη του Παντείου Πανεπιστημίου, Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια, εκπαιδευόμενη Σχολική Ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και Γενική Γραμματέας του Ελληνικού Δικτύου Γυναικών Ευρώπης που δραστηριοποιείται κατά της ενδοοικογενειακής βίας. Η ίδια μετρά πολυετή εκπαίδευση μέσα από συνέδρια, ετήσιους κύκλους σεμιναρίων, ημερίδων και εθελοντικής προσφοράς. Έχει εργαστεί σε εταιρεία ερευνών, ως υπεύθυνη ομάδων συνοδών σε κατασκηνώσεις παιδιών με ιδιαιτερότητες, στον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), καθώς και σε κέντρο ειδικής αγωγής και ψυχοθεραπείας. Επίσης εθελοντικά έχει προσφέρει τις υπηρεσίες της στην Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, στο Γενικό Νοσοκομείο ΚΑΤ και στην 24ωρη τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης θυμάτων βίας του Ελληνικό Δικτύου Γυναικών Ευρώπης: Γραμμή SOS «Δίπλα σου». Εργάζεται ιδιωτικά ως Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια στην Πάτρα, Έλληνος Στρατιώτου, 71-73.
Επικοινωνία:
6955309350
fb: Μαντζάνα Φωτεινή Ψυχολόγος MSc, Ψυχοθεραπεύτρια
fotmant.psy@gmail.com
