Οι κρίσεις «πανικού»

Από το Γιώργο Πιντέρη, ψυχολόγο, διδάκτορα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
www.pinteris.gr

Μερικοί άνθρωποι παραπονιούνται ότι χωρίς καμία φανερή αιτία, τους πιάνει στα καλά καθούμενα μια κρίση που την ονομάζουν «κρίση πανικού». Η κρίση αυτή περιέχει κάποια ή  όλα από τα παρακάτω στοιχεία:

• Δύσπνοια (σαν ο αέρας να μην αρκετός)
• Ταχυπαλμία
• Εφίδρωση
• Επιθυμία φυγής (να το βάλεις στα πόδια)
• Ελαφρά σκοτοδίνη
• Σύντομη απώλεια προσανατολισμού (σα να μην ξέρεις πού βρίσκεσαι)

Αν έχεις λοιπόν κάποια από αυτά τα συμπτώματα, υποφέρεις από κρίσεις πανικού. Λάθος! Παρακάτω θα δούμε γιατί. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Όταν καταλάβουμε με ποιον τρόπο λειτουργεί ένα φαινόμενο, αυξάνονται οι πιθανότητες να το ελέγξουμε και να πάψουμε να το φοβόμαστε.

Όλοι οι άνθρωποι, ανάλογα με το τι αντιμετωπίζουμε, βιώνουμε κάποιες αισθήσεις και κάποια συναισθήματα. Τα βασικά συναισθήματα είναι πέντε: Θυμός, φόβος, χαρά, λύπη και αηδία. Όλα τα υπόλοιπα συναισθήματα είναι παράγωγα ή συνδυασμός αυτών των βασικών συναισθημάτων. Καθένα από αυτά τα συναισθήματα συνοδεύεται από κάποιες ορμονικές εκκρίσεις. Ο θυμός συνοδεύεται από έκκριση νοραδρεναλίνης. Ο φόβος από έκκριση αδρεναλίνης. Ο σκοπός αυτών των εκκρίσεων είναι να ετοιμάσει το σώμα για την περίσταση. Στο θυμό για να επιτεθεί και στο φόβο για να το βάλει στα πόδια. Γι’ αυτό και κάθε συναίσθημα δημιουργεί διαφορετική σωματική αίσθηση.

Παράλληλα, κάθε συναίσθημα έχει το δικό του τρόπο εκτόνωσης:

• Ο θυμός έχει την έκρηξη. Φωνάζω, σπάω, καταστρέφω, ουρλιάζω, χτυπάω, τραυματίζω.
• Ο φόβος τη στριγγλιά, να φωνάξω «βοήθεια» ή να το βάλω στα πόδια και «όπου φύγει-φύγει».
• Η χαρά έχει το τρανταχτό γέλιο, το χοροπηδητό τις χαρούμενες φωνές.
• Η λύπη έχει το κλάμα με λυγμούς, το θρήνο, τον βαθύ αναστεναγμό.
• Η αηδία έχει τον εμετό.

Με αυτούς τους εκτονωτικούς μηχανισμούς ο οργανισμός απαλλάσσεται από τις ορμονικές εκκρίσεις που δημιουργούνται μαζί με αυτά τα συναισθήματα. Μπορούμε να φανταστούμε τον οργανισμό μας σαν ένα αυτοκίνητο με 5 διαφορετικές εξατμίσεις, μία για κάθε συναίσθημα. Το ερώτημα είναι, τι γίνεται όταν μια από αυτές τις εξατμίσεις τη βουλώσεις; Τι γίνεται αν ένα από αυτά τα συναισθήματα δεν μπορείς να το εκτονώσεις; Θα μου πεις, «και το γέλιο»; Ναι ακόμα και το γέλιο. Για να καταλάβουμε τι γίνεται, θα παρομοιάσουμε την κάθε ορμονική έκκριση με μια μπογιά. Έχουμε λοιπόν:

• Θυμός. Κόκκινη μπογιά.
• Φόβος. Κίτρινη μπογιά.
• Χαρά. Πράσινη μπογιά.
• Λύπη. Μπλε μπογιά.
• Αηδία. Μωβ μπογιά.

Αν συστηματικά αδυνατείς να εκτονώσεις ένα συναίσθημα, η μπογιά που θα πάει; Αυτές οι ορμόνες που δεν βρήκαν διέξοδο, πού θα πάνε; Κάπου μέσα στον οργανισμό. Αν υποθέσουμε ότι συστηματικά δεν εκτονώνεις το θυμό, ενδέχεται αυτές οι ορμόνες να καταλήγουν στο στομάχι και να υποφέρεις από στομαχικές διαταραχές. Αν δηλαδή ένας άνθρωπος συστηματικά αδυνατεί να εκτονώσει ένα συναίσθημα, συνήθως αυτό θα του βγει κάπου στο σώμα.

Πάμε τώρα στην περίπτωση που ένας άνθρωπος αδυνατεί να εκτονώσει όλα σχεδόν τα συναισθήματά του. Σ’ αυτή την περίπτωση θα φανταστούμε ότι κάθε ορμόνη που δεν βρήκε διέξοδο καταλήγει σ’ ένα …κουβά. Θυμώνεις και το καταπίνεις. Η κόκκινη μπογιά του θυμού σου, καταλήγει στον κουβά. Στη συνέχεια φοβάσαι και δεν το δείχνεις. Η κίτρινη μπογιά καταλήγει στον κουβά. Τώρα η στάθμη του κουβά έχει ανέβει και η μπογιά έχει γίνει πορτοκαλί. Αν νιώσεις μεγάλη χαρά, αλλά είσαι της σχολής «σε καλό μας, γελάσαμε» η πράσινη μπογιά θα καταλήξει κι αυτή στον κουβά. Τώρα το χρώμα της μπογιάς πάλι θ’ αλλάξει και η στάθμη θ’ ανέβει κι άλλο.

Θυμάσαι όταν ήσουν μικρός και πειραματιζόσουν με τις ακουαρέλες; Κάποια στιγμή δοκίμαζες να δεις τι θα βγει αν ανακατέψεις όλα τα χρώματα, κι έβγαινε ένα γκρίζο πράγμα. Όταν έχει γεμίσει ο κουβάς, η μπογιά έχει ένα ακαθόριστο χρώμα που ονομάζεται άγχος. Φτάνει λοιπόν η ώρα που ο κουβάς έχει ξεχειλίσει. Είναι η στιγμή που οργανισμός θέλει να εκτονώσει το άγχος του. Το φαινόμενο λοιπόν που ονομάζουν κάποιοι «κρίση πανικού» είναι στην ουσία μια εκτόνωση άγχους, που είναι η φυσική συνέπεια του τρόπου με τον οποίο χειρίζεσαι τα συναισθήματά σου. Εκείνη τη στιγμή είναι αδύνατον να το συσχετίσεις με κάτι ή να καταλάβεις από τι προκλήθηκε. Απλά βιώνεις μια σκοτοδίνη.

Όμως, η εκτόνωση άγχους  δεν είναι κρίση πανικού.

Για να καταλάβουμε τη διαφορά θα καταφύγουμε σ’ ένα παράδειγμα: Μια κυρία στέκεται μπροστά στο ταμείο του σουπερμάρκετ κρατώντας το πορτοφόλι της και ετοιμάζεται να πληρώσει. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή την πιάνει σκοτοδίνη, δύσπνοια και ιδρώνει. Ακουμπάει με τα δυο της χέρια στον πάγκο του ταμείου κρατώντας το πορτοφόλι της, και περιμένει να της περάσει η κρίση. Η ταμίας την κοιτάζει ανήσυχη, αλλά μέσα σε 10 δευτερόλεπτα η κυρία έχει συνέλθει. Λέει στην ταμία «δεν ήταν τίποτα» πληρώνει και φεύγει.

Η κυρία αυτή μόλις πέρασε μια εκτόνωση άγχους. Δεν έκανε όμως τίποτα. Περίμενε υπομονετικά να της περάσει η κρίση. Φαίνεται πως ήταν εξοικειωμένη με αυτή την αντίδραση και δεν ανησύχησε ιδιαίτερα. Αν όμως εκείνη την ώρα, πέταγε το πορτοφόλι στο ταμείο και έτρεχε έντρομη προς τη έξοδο, τότε θα είχαμε μια κρίση πανικού! Δηλαδή η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στην εκτόνωση άγχους και την κρίση πανικού είναι η δράση. Στην εκτόνωση άγχους, μπορεί να μη σε πάρει κανένας χαμπάρι. Η κρίση πανικού δεν κρύβεται. Για να χαρακτηριστεί κρίση πανικού, κάτι πρέπει να κάνεις: Να το βάλεις στα πόδια, να σκίσεις τα ρούχα σου, γενικά η συμπεριφορά σου να είναι ανεξέλεγκτη.

Η κρίση πανικού θέλει επαγγελματική βοήθεια. Σπάνια την ξεπερνάς από μόνος σου, αλλά μπορεί να γίνει κι αυτό. Όμως, η εκτόνωση άγχους αντιμετωπίζεται εύκολα αν λάβεις υπόψη σου ότι αυτή καθ’ αυτή η εκτόνωση κρατάει 30 δευτερόλεπτα! Αυτό που κρατάει πολύ, είναι η δική σου αντίδρασή στην εκτόνωση. Η κυρία στο σουπερμάρκετ γνώριζε εκ πείρας ότι αυτό που βιώνει σε λίγα δευτερόλεπτα θα έχει περάσει και όντως πέρασε.

Οι περισσότεροι που υποφέρουν από εκτόνωση άγχους δεν το γνωρίζουν αυτό. Ο λόγος που η κρίση στα άτομα αυτά κρατάει μέχρι κι ένα δίωρο, είναι αυτά που λένε εκείνη την ώρα από μέσα τους. Έτσι, μόλις αισθανθούν τα πρώτα συμπτώματα σκέφτονται: «Τι είναι αυτό που μ’ έπιασε; Δεν πρέπει να νιώθω έτσι. Δεν είμαι καλά. Θα με πάρουν χαμπάρι. Μου έρχεται να πέσω κάτω». Το κυριότερο είναι το δεν πρέπει να νιώθω έτσι. Αυτό από μόνο του αρκεί ώστε να διασταλεί η διάρκεια μια εκτόνωσης άγχους. Δύο πολύ απλοί τρόποι ν’ αντιμετωπίσεις αυτό το φαινόμενο είναι:

• Φόρα ένα ρολόι με δευτερολεπτοδείκτες. Μόλις νιώσεις να σε πιάνει η …κρίση, κοίτα το δευτερολεπτοδείκτη για 30 δευτερόλεπτα. Τόσο βαστάει αυτό το φαινόμενο, αρκεί την ώρα που κοιτάζεις τον δευτερολεπτοδείκτη ν’ …αποβλακωθείς, γιατί αν σκέφτεσαι «πότε θα περάσει;» έχεις πέσει πάλι στην παγίδα του «δεν πρέπει».
• Αν υπάρχουν κάποια συμπτώματα που λειτουργούν σαν προάγγελοι και είσαι σε θέση να τ’ αναγνωρίσεις, μόλις τα νιώσεις πήγαινε μπροστά σ’ ένα ανοιχτό παράθυρο και κάνε ένα …βασιλικό χασμουρητό που να σου ξεκλειδώσει τις μασέλες, κι ένα ανάλογο τέντωμα. Οι πιθανότητες να ξεπεράσεις την κρίση είναι 90%.

Αν έχεις ανάγκη κάτι να λες από μέσα σου εκείνην την ώρα, πες: «Πολύ δυσάρεστη αίσθηση. Τώρα βρήκε να με πιάσει; Δεν τη χρειάζομαι. Μπορώ να ζήσω και χωρίς αυτή». Και σταμάτα να τις αποκαλείς κρίσεις πανικού!