Συνέντευξη στη Δήμητρα Διδαγγέλου, Ψυχολόγο, MSc Ψυχολογία & Μ.Μ.Ε., Ειδίκευση στη Θεραπευτική Γραφή
«Ο έρωτας, άλλωστε, είναι αυτός που θεραπεύει τη συνεχώς ανοικτή πληγή της διαφοράς των δύο φύλων», διαβάζουμε μέσα στο βιβλίο της ψυχολόγου Μάρως Μπέλλου, με τίτλο «Ο γκατζετ-Eros» (εκδόσεις Σιδέρης). Αυτό το βιβλίο έγινε η αφορμή για μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη με τη συγγραφέα, η οποία δεν θα μπορούσε να μην περιστραφεί γύρω από το λαβύρινθο των σχέσεων, την απόλαυση και την επιθυμία, την απιστία, τις διαφορές των δύο φύλων, το ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη εποχή και φυσικά τον έρωτα στην εποχή που κυριαρχεί η σχέση μας με την τεχνολογία.
- Ποιο ήταν το κίνητρό σας για να γράψετε το βιβλίο σας «Ο γκατζετ-Eros»;
Το βιβλίο γεννήθηκε ως μια απόπειρα απάντησης τόσο σε προσωπικά ερωτήματα όσο και, κυρίως, σε ερωτήματα που ανέκυψαν μέσα από την κλινική μου πρακτική. Με την πάροδο του χρόνου, τα δυο αυτά εναύσματα συνέκλιναν σταδιακά προς ένα και το αυτό ερώτημα: πώς συμβαίνει και οι ερωτικές σχέσεις δημιουργούν, σε όσους με μεγαλύτερη ή μικρότερη προθυμία εμπλέκονται σε αυτές, περισσότερα προβλήματα από όσα επιλύουν; Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα ιδιαίτερα σύνθετο ερώτημα, διότι αφορά συγχρόνως τις σχέσεις μας με τους άλλους και τη σχέση μας με το ίδιο μας τον εαυτό.
- Για ποιο λόγο κατά τη γνώμη σας οι σχέσεις έχουν γίνει ένας λαβύρινθος τα τελευταία χρόνια;
Κατά τα χρόνια της πατριαρχίας η διαφορά των φύλων ήταν διακριτή τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες. Κάθε άτομο θεωρούνταν αρσενικό ή θηλυκό ανάλογα με το γενετήσιο φύλο. Η ανατομία ήταν που προδιέγραφε την πορεία της ζωής έκαστου υποκειμένου στο πεδίο των σχέσεων. Η δημόσια ζωή ήταν το πεδίο δράσης των αντρών και ο ιδιωτικός βίος το βασίλειο των γυναικών. Με άλλα λόγια, ο άντρας ήταν ο κουβαλητής και η γυναίκα η νοικοκυρά. Όμως, στον σύγχρονο κόσμο η βιολογία δεν είναι πλέον το πεπρωμένο. Το κατά φύλον είναι δεν εξουσιοδοτείται πια παρά μόνο από τον ίδιο τον εαυτό του. Έτσι, τα προηγούμενα καλούπια του αρσενικού και του θηλυκού σπάζουν: οι άντρες εκθηλύνονται και οι γυναίκες αρρενοποιούνται. Τώρα πια άντρες και γυναίκες αναλαμβάνουν ρόλους στο κοινωνικό πεδίο που είναι απόλυτα εναλλάξιμοι και η διαφορά των φύλων γίνεται όλο και πιο δυσδιάκριτη. Ως αποτέλεσμα, οι σχέσεις έχουν γίνει ένας λαβύρινθος παρεξηγήσεων.
- Στο βιβλίο σας γράφετε ότι η απόλαυση είναι μοναχική, ενώ η επιθυμία απευθύνεται πάντα στον άλλον. Έχει αλλάξει η σχέση του ανθρώπου με την απόλαυση και την επιθυμία στην εποχή της τεχνολογίας;
Θέτετε ένα πολύ μεγάλο ζήτημα που αφορά την διάκριση μεταξύ επιθυμίας και απόλαυσης. Πράγματι, η επιθυμία για κάποιον σημαίνει ότι αισθάνομαι μία έλλειψη για αυτόν, είναι εκείνος που προορίζω να είναι το δικό μου αίνιγμα. Από την άλλη, η απόλαυση είναι στην ουσία της αυτο-ερωτική, γιατί εκεί ο άλλος μου χρησιμεύει για να ενεργοποιήσω την διέγερση του σώματος κι έτσι αποκτά έναν εργαλειακό χαρακτήρα. Αυτό που στην πραγματικότητα με ωθεί να βγω από τη μοναχικότητα της απόλαυσης και να επιθυμήσω τον άλλον είναι ο έρωτας. Στα χρόνια της τεχνολογίας και με την διάδοση της προκάτ φαντασίωσης που κομίζει η πορνογραφία, αλλάζει η σχέση του ανθρώπου με την επιθυμία και την απόλαυση. Σε ένα σύμπαν σεξουαλικής κατανάλωσης όπου όλα επιτρέπονται, ο παρτενέρ της επιθυμίας δεν μπαίνει εύκολα στην ζωή ενός ανθρώπου. Η πόρτα που με οδηγεί σε αυτόν είναι στενή, ενώ η πύλη της απόλαυσης είναι ορθάνοιχτη. Έτσι, στον σύγχρονο κόσμο θα λέγαμε ότι υπάρχει κρίση της επιθυμίας, ενώ απέναντί της απλώνεται η επικράτεια της απόλαυσης.
- Πιστεύετε ότι η ελευθερία των επιλογών που έχουν σήμερα οι γυναίκες τους έχει επιφέρει ψυχική ηρεμία;
Δημιουργείται ένα παράδοξο εδώ. Στον κόσμο της παράδοσης η γυναίκα όφειλε να συμμορφωθεί σε ένα συγκεκριμένο πρόσταγμα που της υπαγόρευε να είναι υπεύθυνη για την ομοιοστασία της οικόσιτης ζωής ως σύζυγος και μητέρα. Στον σύγχρονο κόσμο, η σεξουαλικότητα είναι απελευθερωμένη από την αναπαραγωγή, και η μητρότητα παύει πια να λειτουργεί από μόνη της σαν μία μήτρα μορφοποίησης της γυναικείας ταυτότητας. Η σύγχρονη γυναίκα έχει τη δυνατότητα να ορίζει και να εφευρίσκει διαρκώς τη ζωή της ανάμεσα σε ετερόκλητους συμβολικούς ρόλους οι οποίοι συχνά έρχονται σε σύγκρουση μέσα της και την διχάζουν, όπως οι ρόλοι της μητέρας, της νοικοκυράς, της εργαζόμενης, της ερωμένης, κ.ο.κ. Έτσι, καθεμία περνάει τον καιρό της θυσιάζοντας κάτι έναντι κάποιου άλλου. Ενώ λοιπόν θα ανέμενε κανείς ότι η χαλάρωση από τους καταναγκασμούς του παρελθόντος θα οδηγούσε στην προσωπική της απελευθέρωση, τα παράπονα και τα άγχη συνεχίζουν να υπάρχουν, μόνο το όνομά τους έχει αλλάξει. Η ελευθερία έχει αποκτήσει χαρακτήρα επιβολής, έχει γίνει υποχρέωση.
- Στο βιβλίο σας γράφετε ότι οι άντρες είναι πιο κοντά στη διαστροφή, παρά οι γυναίκες. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η αντρική και η γυναικεία επιθυμία κινούνται σε διαφορετικές τροχιές και υπάρχει μία βασική ασυμμετρία. Η σεξουαλικότητα κάθε άντρα διατηρεί έστω και μία μακρινή συγγένεια με την διαστροφή, καθώς αυτό που απολαμβάνει σε μία γυναίκα είναι ένα στήθος, ένα βλέμμα, μια φωνή, έναν γλουτό, κομμάτια λίγο έως πολύ φετιχικοποιημένα, παρά τη γυναίκα με όλο της το είναι. Δεν παύει βέβαια να σχετίζεται με τη γυναίκα ολόκληρη, αλλά όταν εκείνος την συναντά την συρρικνώνει σε αντικείμενο μίας φαντασίωσης. Αναζητά δηλαδή την ηδονή στο μέρος αντί του όλου. Ενώ από την πλευρά της γυναίκας η επιθυμία περνά από την ερωτική εξομολόγηση, τον ίδιο τον έρωτα. «Το αποτέλεσμα είναι ότι ο άντρας είναι πάντα ένα τέρας και η γυναίκα πάντα μία ενοχλητική».
- Μπορούμε να κάνουμε λόγο σήμερα για μονογαμία; Ποια μορφή έχει η πίστη και ποια η απιστία;
Στον σύγχρονο κόσμο η ιδέα της μονογαμίας αποκτά πια άλλο νόημα. Στον κόσμο της παράδοσης, η μονογαμία σήμαινε μία μόνο γυναίκα και ένας μόνος άντρας ενωμένοι για μία ολόκληρη ζωή. Βέβαια η πίστη απευθυνόταν κυρίως στη γυναίκα ώστε να διασφαλισθεί το όνομα του πατέρα, ενώ ο άντρας δεν αποκλειόταν να χρησιμοποιήσει εταίρες ή ερωμένες. Σήμερα, με τον πολλαπλασιασμό των διαδοχικών σχέσεων, μονογαμία σημαίνει ένας σεξουαλικός σύντροφος τη φορά. Πρόκειται για μία κατά συρροή μονογαμία: σήμερα είμαι πιστός σε έναν, αύριο σε κάποιον άλλον. Μάλιστα υπάρχει η δυνατότητα εξίσου και για τα δύο φύλα, μέχρι κάποιος να συναντήσει τον εκλεκτό παρτενέρ να εναλλάσσει την εργένικη ζωή με την δέσμευση σε μία μακροχρόνια σχέση, ανάλογα με την φάση ζωής στην οποία βρίσκεται. Επίσης, υπάρχει ολοένα και πιο συχνά ένα είδος συναινετικής απιστίας, προκειμένου να αναζωογονηθεί η επιθυμία του ζευγαριού μπροστά στην φθορά του χρόνου. Κατά τα άλλα θεωρώ ότι ο έρωτας είναι μονογαμικός. Οπότε ανακύπτει το ερώτημα: σε ποιον είναι τελικά κανείς πιστός;
- Τελικά υπάρχει ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας; Και αν ναι, πώς είναι;
Ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας είναι είδος προς εξαφάνιση! Ο γκατζετ-Eros ως κεντρική έννοια αυτού του βιβλίου δηλώνει τον πιο πρόσφατο και χωρίς αμφιβολία τον πιο σημαντικό μετασχηματισμό της εμπειρίας των ερωτικών σχέσεων. Τι ακριβώς μετασχηματίζεται; Οπωσδήποτε ο τρόπος εισόδου και εξόδου από μία σχέση. Πρόκειται για μία υβριδική μορφή σχέσης που χαρακτηρίζεται από μία ελάχιστη δέσμευση, που και αυτή ακόμη τελεί υπό ανάκληση. Ο παρτενέρ τείνει να συρρικνωθεί στις συντεταγμένες ενός γκάτζετ, γίνεται υποκαταστάσιμος και αναλώσιμος. Ο Zygmund Bauman αναφέρθηκε σε αυτό το είδος ως «σχέσεις τσέπης», που «μπορεί να βγάζει κανείς όποτε χρειάζεται, αλλά να καταχωνιάζει βαθιά όταν του είναι πλέον άχρηστες». Στον γκατζετ-Eros απουσιάζει ο Έτερος του έρωτα, δηλαδή αυτός ο άλλος που είναι για μένα αναντικατάστατος, ο ένας και ο μοναδικός.
- Πότε μπορούμε να πούμε ότι μια σχέση είναι «επιτυχημένη»;
Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα χρειάζεται να την δώσει κανείς για τον εαυτό του. Δεν υπάρχουν προκάτ συνταγές, γιατί στον σύγχρονο κόσμο καθένας καλείται να ορίσει μόνος του το σενάριο της απόλαυσής του. Επομένως εναπόκειται στην διακριτική ευχέρεια του καθενός το αν επιλέξει να πορευτεί με τον Έτερο ή αν τον ευχαριστεί να περιπλανιέται από γκατζετ-Eros σε γκατζετ-Eros. Πάντως η κλινική μου εμπειρία μου δείχνει ότι η εμπειρία του γκατζετ-Eros μπορεί να απαλλάσσεται από τις προκλήσεις της επιθυμίας και τα πάθη του έρωτα, όμως μακροπρόθεσμα αφήνει το άτομο αντιμέτωπο με ένα αίσθημα κενού. Ενώ από την άλλη, η σχέση μου με τον Έτερο, ακόμη και αν κάποια στιγμή πέσουν οι τίτλοι τέλους, είναι μία μεταμορφωτική εμπειρία. Δεν είμαι πια ο ίδιος άνθρωπος που ήμουν πριν τον συναντήσω, γιατί αυτός εμφανίζεται ως ο κοινός παρονομαστής όλων των επιθυμιών μου.
- Τι θα θέλατε να έχει αποκομίσει ο αναγνώστης κλείνοντας το βιβλίο σας;
Το βιβλίο αυτό δεν φιλοδοξεί να δώσει οριστικές απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα για τις ερωτικές σχέσεις. Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για ένα είδος manual, ένα εγχειρίδιο οδηγιών που εξασφαλίζει ως δια μαγείας την είσοδο στην ουτοπική πολιτεία της ευτυχίας. Παρόλα αυτά το βιβλίο παίρνει θέση: ο γκατζετ-Eros δεν είναι κατ’ ανάγκην το κοινό μας πεπρωμένο. Πλάι και σε αντίθεση με τον γκατζετ-Eros, μια άλλη πραγματική δυνατότητα που παραμένει στον ορίζοντά μου είναι η συνάντησή μου με τον Έτερο. Αυτός δεν συρρικνώνεται στις συντεταγμένες ενός γκάτζετ, ούτε προορίζεται να εξαλειφθεί όπως συμβαίνει στον γκατζετ-Eros. Απεναντίας ο Έτερος είναι πάντα η μορφή μιας διαφοράς που με φέρνει πιο κοντά στον εαυτό μου. Αυτός και μόνο μου φανερώνει το πιο μυστικό μου κέντρο και για αυτό μου φαίνεται διαφορετικός από όλους τους άλλους παρτενέρ. Ο γκατζετ-Eros με βυθίζει στο αγωνιώδες πεπερασμένο και εφήμερο, ενώ η συνάντησή μου με τον Έτερο κάνει τον έρωτά μου να τείνει στο άπειρο.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Μάρω Μπέλλου γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην Ιατρική Ψυχολογία με αντικείμενο την «Αντιμετώπιση του πόνου», από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχει εργαστεί ως επιστημονικός συνεργάτης στη Νευρολογική Κλινική του Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» και σήμερα εργάζεται ως ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια (www.marobellou.gr). Έχει εξειδικευθεί στη Συστημική Ψυχοθεραπεία στο Α.Κ.Μ.Α. Έχει εμβαθύνει στην Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία με διατριβή, η οποία δημοσιεύθηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό “Society for Existential Analysis”. Τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιείται στο πεδίο της Λακανικής Ψυχανάλυσης συμμετέχοντας στις εργασίες του Κέντρου Ψυχαναλυτικών Ερευνών της Αθήνας. Κείμενά της έχουν δημοσιευθεί στο Lacanian Review.
