Από το Γιώργο Πιντέρη, Ψυχολόγο, Ph.D.
www.pinteris.gr
Πριν από πολλά χρόνια, έγραψα ένα βιβλίο με τίτλο « Εσύ, τα δικαιώματά σου και οι άλλοι» (Εκδόσεις Θυμάρι). Όλα όσα γράφτηκαν τότε, ισχύουν και σήμερα. Όμως, με αφορμή ένα βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα από τον εγγονό του Μαχάτμα Γκάντι με θέμα το θύμο, θέλω να γράψω γι’ αυτό το θέμα ξανά.
Ο θυμός είναι σαν τον πυρετό. Μπορεί να έχεις δέκατα, μπορεί όμως και να έχεις πυρετό 42 και να κινδυνεύεις να πεθάνεις. Έτσι, έχω δημιουργήσει μια κλίμακα θυμού. Η σειρά είναι: Δυσαρέσκεια, εκνευρισμός, θυμός, αγανάκτηση, οργή και μένος (για παράδειγμα, «Ηρακλής μαινόμενος»). Δηλαδή, ο θυμός είναι το τρίτο στάδιο. Σα να λέμε, πυρετός 38. Ως εκεί, μπορεί μεν να το βιώνεις σαν συναίσθημα, (να σου έχει ανέβει το αίμα στο κεφάλι) αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το εκδηλώνεις με τη συμπεριφορά σου. Εκεί που ο θυμός γίνεται συμπεριφορά είναι η αγανάκτηση. Η λέξη «αγανάκτηση» συνεπάγεται ότι υπάρχει εκδήλωση του θυμού.
Μερικοί άνθρωποι, σπάνια εκφράζουν έγκαιρα μια δυσαρέσκειά τους (άσε που μπορεί να μην την παίρνουν χαμπάρι κιόλας). Όταν όμως, στην αρχική δυσαρέσκεια προστίθεται και μια δεύτερη, τότε η ένταση της δυσαρέσκειας αυξάνεται και μετατρέπεται σε εκνευρισμό. Αν σ’ αυτόν τον εκνευρισμό προστεθεί άλλη μία δυσαρέσκεια, τότε ο εκνευρισμός γίνεται θυμός.
Όταν το άτομο με τη συνεχή υποχωρητικότητα του έχει μετατραπεί σε «κουμπαρά δυσαρεσκειών» κάποια στιγμή, θα φτάσει και στην αγανάκτηση.
Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι είναι άλλο πράγμα η συνειδητή απόφαση να εκφράσω το θυμό μου, και άλλο ο θυμός να βγαίνει με τη μορφή μιας αγανάκτησης. Στη δεύτερη περίπτωση, η έκφραση του δεν περνάει απαραίτητα μέσα από την συνειδητή μας θέληση. Η συμπεριφορά μας εκείνη τη στιγμή, δεν είναι αποτέλεσμα της εκλογής μας. Είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας μας να κρατηθούμε άλλο.
Όσο πιο έγκαιρα αντιλαμβάνεσαι μια δυσαρέσκεια και όσο πιο έγκαιρα την εκφράζεις, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες η δυσαρέσκεια αυτή να κλιμακωθεί μέχρι που να φτάσει στην αγανάκτηση. Φαντάσου ότι βρίσκεσαι στην κορυφή ενός χιονισμένου βουνού. Φτιάχνεις μια χιονόμπαλα και την αφήνεις να κατρακυλήσει. Όσο η μπάλα κατρακυλάει τόσο συσσωρεύει χιόνι και μεγαλώνει. Την ώρα που κυλάει, στα 2 μέτρα την σταματάς με την παλάμη σου. Για να την σταματήσεις στα 20 μέτρα, θα χρειαστεί να σταθείς μπροστά της. Στα 200 μέτρα, έτσι και πας να την σταματήσεις, έχει γίνει πια χιονοστιβάδα και θα σε πνίξει.
Το πρώτο βήμα λοιπόν για την ριζική αντιμετώπιση του ανεξέλεγκτου θυμού, είναι να μάθουμε να εκφράζουμε έγκαιρα τις δυσαρέσκειές μας. Όμως, εδώ υπάρχουν δυο εμπόδια: Το πρώτο, είναι ότι μερικοί άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται έγκαιρα τις δυσαρέσκειες στους. Το δεύτερο, είναι ότι – κι αν ακόμα τις αντιληφθούν- διστάζουν να τις εκφράσουν διότι τις θεωρούν « μικροπρέπειες». Ας δώσουμε όμως ένα παράδειγμα:
Περιμένεις στο σπίτι σου στις 7:30 το απόγευμα έναν φίλο, για να δείτε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα στην τηλεόραση. Πριν έρθει, του τηλεφωνάς και του ζητάς ερχόμενος να σου φέρει ένα πακέτο τσιγάρα. Ο φίλος σου καταφθάνει στις 7.50 κι ενώ ο αγώνας βρίσκεται στο 20ό λεπτό. Μάλιστα, χάνεις ένα γκολ την ώρα που πας να του ανοίξεις την πόρτα. Έχεις ήδη δύο δυσαρέσκειες μαζί το: Από τη μια καθυστέρησε, και από την άλλη, η καθυστέρηση του αυτή έγινε αιτία να χάσεις μια πολύ σημαντική φάση, όπως είναι ένα γκολ.
Μπαίνοντας, ο φίλος σου δεν λέει κουβέντα για την καθυστέρηση. Μάλιστα, με το που μπαίνει στο σπίτι σου ζητάει μια μπύρα. Μέχρι να φέρεις την μπύρα, μπαίνει ακόμα ένα γκολ που και αυτό το χάνεις ενώ ο φίλος σου το έχει δει! Μόλις κάθεσαι δίπλα του, σου πετάει στο τραπέζι ένα πακέτο τσιγάρα. Παρόλο που κάνετε καθημερινά παρέα, και παρόλο που καθημερινά βλέπει ότι το πακέτο των τσιγάρων που καπνίζεις έχει κόκκινο χρώμα, σου φέρνει μια άλλη μάρκα και μάλιστα σε μπλε πακέτο. Δεν του λες τίποτα και τον ρωτάς τι του χρωστάς για τα τσιγάρα. Σου απαντάει ότι δεν θέλει χρήματα. Του λες «ευχαριστώ», ανάβεις ένα από τα τσιγάρα που σου έφερε και βλέπετε το ματς. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, θα μπορούσες να είχες εκφράσει τις δυσαρέσκειες σου χωρίς να τον θίξεις λέγοντας:
« Ρε μπαγάσα, η αδυναμία μου είναι γνωστή: Εκνευρίζομαι όταν με στήνουν. Και θα περίμενα από τον κολλητό μου να θυμάται ότι τα τσιγάρα μου είναι σε κόκκινο πακέτο». Αλλά, πού να τα πεις αυτά; « Δεν φτάνει που ο άνθρωπος μου έφερε τσιγάρα και μάλιστα, δεν πήρε τα λεφτά. Να γκρινιάζω κι από πάνω; Αυτό είναι μικροπρέπεια». Έτσι, καταπίνεις τις δυσαρέσκειες σου και δεν λες τίποτα.
Έλα όμως που στον συγκεκριμένο αγώνα υποστηρίζετε διαφορετικές ομάδες. Και έλα που ο φίλος σου έχει ήδη πιει δύο μπύρες και καταφέρεται πολύ άσχημα σε εσένα και την ομάδα σου. Έτσι, κάποια στιγμή κάνεις το μπαμ και … όποιον πάρει ο Χάρος.
Υπάρχουν δύο είδη θυμού: Ο σταδιακός και ο απότομος. Και στις δύο περιπτώσεις, πάντοτε πριν το θυμό υπάρχει κάποιο άλλο συναίσθημα. Στον απότομο θυμό, γίνεται δύσκολα αντιληπτό. Δεν μπορείς την ώρα που είσαι θυμωμένος να αντιληφθείς τι συναίσθημα σου δημιουργήθηκε πριν θυμώσεις. Για παράδειγμα, την ώρα που διασχίζεις μια διασταύρωση με το αυτοκίνητο σου, ένας οδηγός παραβιάζει το stop και γλιτώνετε την σύγκρουση την τελευταία στιγμή. Τι νιώθεις εκείνη τη στιγμή; Θα μου πεις, «αγανάκτηση». Όμως, αν το καλοσκεφτείς, το πρώτο συναίσθημα που σου δημιουργήθηκε ήταν τρόμος μην τρακάρεις. Για αυτό θυμώνεις μαζί του: Επειδή έγινε αιτία να τρομάξεις. Αν λοιπόν εκείνη την ώρα, αντί να εκφράσεις την αγανάκτηση, καταφέρεις να εκφράσεις το πρωτογενές συναίσθημα, οι πιθανότητες να ακολουθήσει ανάμεσά σας μια σύγκρουση μειώνονται δραματικά. Για παράδειγμα, αν αντί να του πεις « που πας ρε άσχετε», του πεις «χέστηκα πάνω μου!», η αντίδραση του θα είναι πολύ διαφορετική.
Με τον σταδιακό θυμό, είναι πιο εύκολο ν’ αναγνωρίσεις το συναίσθημα ή τα συναισθήματα που οδηγούν στην αγανάκτηση. Συνήθως αυτά είναι αδικημένος, προδομένος, προσβεβλημένος, εξαπατημένος ή κάτι ανάλογο. Όσο νωρίτερα αντιληφθείς μια δυσαρέσκεια, τόσο πιο εύκολο είναι να τη εκφράσεις. Αρκεί να την πάρεις χαμπάρι. Και ο καλύτερος τρόπος για να την πάρεις χαμπάρι είναι οι σωματικές σου αντιδράσεις. Όποτε νιώθουμε δυσάρεστα συναισθήματα, όπως αδικία ή προδοσία, αντιδρά αμέσως το σώμα μας. Έτσι, ένας απλούστατος τρόπος να εκφράσουμε δυσαρέσκειες, είναι να περιγράψουμε στον άλλον τη σωματική μας αντίδραση: «Μ’ αυτά που ακούω με πιάνει ένα σφίξιμο στο στέρνο». Αλλιώς, αν γίνεσαι συνέχεια «κουμπαράς δυσαρεσκειών» η έκρηξη μιας αγανάκτησης σε περιμένει στην επόμενη γωνία.
