Από τους Μαρία Πίππα Εκπαιδευτικό, MSc, Λεωνίδα Αρβανιτάκη, Εκπαιδευτικό, MSc, Κατερίνα Καραμπίνη Εκπαιδευτικό, MSc, Φωτεινή Μαντζάνα Ψυχολόγο, MSc, εκπ. Ψυχοθεραπεύτρια,
Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας γενικά αλλά και της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης ειδικότερα, εντάθηκε σημαντικά κατά την περίοδο της πανδημίας του Covid-19 σε διεθνές επίπεδο (Guardian, 2020 όπως αναφέρεται στο Bradbury-Jones και συν., 2020). Το γεγονός αυτό εντείνει την αναγκαιότητα της απαραίτητης πληροφόρησης όλου του πληθυσμού για την πολυπλοκότητα και την επικινδυνότητα του φαινομένου σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Αυτό έχει ως στόχο την πρόληψη, την αναγνώριση και την καταπολέμηση του φαινομένου, ώστε η φθίνουσα πορεία του να είναι μια πραγματικότητα και όχι μόνο μια επιστημονική αναφορά που θα αφορά μόνο έναν συγκεκριμένο ακαδημαϊκό πληθυσμό.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην Ευρώπη, τα στατιστικά της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης σημείωσαν κατά μέσο όρο αύξηση της τάξης του 40% (Afzal, 2020 όπως αναφέρεται στο Dapic και συν., 2020). Μελέτες καταδεικνύουν πως η βία σε κάθε της μορφή τείνει να αυξάνεται σε περιόδους μεγάλων κρίσεων, καταστροφών ή εγκλεισμού (Bradbury-Jones και συν., 2020· Kofman & Garfin, 2020· Mahase, 2020 ·Marques και συν., 2020).
Ειδικότερα, σύμφωνα με μια έρευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο του Michigan για τη γονεϊκή συμπεριφορά κατά τον εγκλεισμό, το 61% των ερωτηθέντων γονέων έτεινε να ασκεί περισσότερη λεκτική βία στα παιδιά, ενώ το 20% έχει ασκήσει σε αυτά κάποια μορφή βίας (Dapic και συν., 2020). Ο καταναγκαστικός εγκλεισμός αλλά και η έκθεση των ανθρώπων σε σωματικούς και ψυχολογικούς κινδύνους, αναδεικνύονται ως οι σημαντικότεροι παράγοντες που οδήγησαν στην όξυνση της ενδοοικογενειακής βίας (Bradbury-Jones και συν., 2020· Usher και συν., 2020). Η κοινωνική απομόνωση και οι συνέπειές της επηρεάζουν άμεσα την ψυχική υγεία των ανθρώπων (Dapic και συν., 2020), ενώ το αίσθημα της απειλής φαίνεται να δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο αρνητικών συναισθημάτων που συντηρούν την επιθετικότητα. Πιο συγκεκριμένα, η επιθετικότητα προκαλεί αισθήματα απογοήτευσης και ενοχής, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν εκ νέου επιθετική συμπεριφορά. H πανδημία στη συνέχεια τείνει να χρησιμοποιείται ως καταναγκαστικός μηχανισμός ελέγχου του θύματος, με τον δράστη να εκμεταλλεύεται τον περιορισμό, τον φόβο και τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού για να ασκήσει περαιτέρω έλεγχο στο θύμα (Mazza και συν., 2020).
Ιδιαίτερα κρίσιμος παράγοντας αναφορικά με τη δραματική αύξηση της παιδικής κακοποίησης εν μέσω της πανδημίας είναι η άρση λειτουργίας των σχολικών μονάδων, που αποτελούν το βασικό πλαίσιο εντοπισμού της κακοποίησης και της συναισθηματικής στήριξης των θυμάτων (Bradbury-Jones και συν., 2020· Usher και συν., 2020).
Σε αυτές τις ιδιαίτερα στρεσογόνες και απειλητικές συνθήκες που δημιουργεί η πανδημία του Covid-19, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να αποτελέσουν μια συναισθηματική διέξοδο, συμβάλλοντας έμπρακτα στην προστασία των θυμάτων (WHO, 2020 όπως αναφέρεται στο International Journal of Mental Health Nursing,2020). Μέσω προγραμμάτων πρόληψης που αφορούν θέματα όπως ο ποιοτικός χρόνος στο σπίτι μεταξύ παιδιών και γονέων, η εξωτερίκευση συναισθήματος και η διαχείριση άγχους, παρέχουν σημαντική ψυχολογική υποστήριξη.
Είναι σημαντικό να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στα μη λεκτικά σήματα που καταδεικνύουν κακοποίηση.
Αν ο ειδικός δε διαθέτει χρόνο και ψυχικά αποθέματα προκειμένου να ακούσει και να ανταποκριθεί στο θύμα ουσιαστικά, είναι σημαντικό να αποφεύγονται οι άμεσες ερωτήσεις σε σχέση με κακοποιητικές συμπεριφορές. Επιπλέον, τέτοιου τύπου συζητήσεις κατά τις τηλέ – συναντήσεις ενδέχεται να εκθέσουν το θύμα σε μεγαλύτερο κίνδυνο, αν δεν έχει διασφαλισθεί ότι ο θύτης δεν είναι παρών (Marques και συν., 2020).
Αναφορικά με την πρόληψη και την παρέμβαση επί του φαινομένου στο σχολικό πλαίσιο, είναι σημαντικό να ειπωθεί πως πάνω από 15 εκατομμύρια παιδιών ετησίως αποτελούν θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία των οικογενειών που πλήττονται από ενδοοικογενειακή βία, δε λαμβάνουν ψυχολογική υποστήριξη και καθοδήγηση κυρίως λόγω οικονομικής δυσχέρειας (Thompson & Trice-Black, 2012).
Τα παραπάνω δεδομένα σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο έγκαιρος εντοπισμός κινδύνων και η άμεση παρέμβαση δύνανται να μειώσουν τον κίνδυνο μιας μελλοντικής κακοποίησης (Σιαφαρικά & Χολέβας, 2019) μαρτυρούν την αναγκαιότητα παροχής ψυχολογικών υπηρεσιών στα σχολεία (Thompson & Trice-Black,2012).
Στα σχολικά πλαίσια αυτό εφαρμόζεται με την παροχή κοινωνικής και ψυχολογικής στήριξης τόσο στα παιδιά όσο και στους γονείς τους, μέσω της παροχής συμβουλευτικής αλλά και την ανάπτυξη προγραμμάτων πρόληψης και παρέμβασης. Τα εν λόγω προγράμματα μπορούν να υλοποιηθούν τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό πλαίσιο (Thompson & Trice-Black, 2012· Sterne & Poole, 2010· Tower, 1992) και στοχεύουν στη μείωση της απομόνωσης, την αποφυγή της ετικετοποίησης, τη διαχείριση του τραύματος, την ανάπτυξη ενός εξατομικευμένου πλάνου δράσης καθώς και στη διάγνωση ειδικότερων προβλημάτων (Olofsky, 1999∙ Tower,1992).
Ειδικότερα, τα προγράμματα που απευθύνονται στους γονείς, έχουν ως στόχο την εκπαίδευση σε καλές γονικές πρακτικές σε θέματα ανάπτυξης των παιδιών καθώς και την παροχή συμβουλευτικής (Sterne & Poole, 2010· Tower, 1992). Από την άλλη πλευρά, τα προγράμματα που απευθύνονται σε παιδιά έχουν ως βασικό στόχο:
- την παροχή ευκαιριών για συνεχόμενη θετική αλληλεπίδραση
- την ενίσχυση της αυτοεικόνας τους
- την ανάπτυξη σημαντικών δεξιοτήτων που λειτουργούν προστατευτικά για το άτομο, όπως: οι κοινωνικές δεξιότητες, οι δεξιότητες επίλυσης προβλήματος και οι δεξιότητες αυτοπροστασίας (Thompson & Trice-Black, 2012· Sterne & Poole, 2010· Tower, 1992).
Πιο συγκεκριμένα, ιδιαίτερη σημαντική είναι η ανάπτυξη της ικανότητας αναγνώρισης και έκφρασης των συναισθημάτων, ο διαχωρισμός του αρνητικού συναισθήματος από την πράξη αλλά και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης (Sterne & Poole, 2010· Tower, 1992). Επίσης, κρίνεται απαραίτητο τα παιδιά να εκπαιδευτούν στο να βρίσκουν εναλλακτικές κατά τη διαχείριση κρίσεων και στο να ζητούν βοήθεια (Thompson & Trice-Black,2012).
Μία άλλη διάσταση της παρέμβασης εντός του σχολικού πλαισίου αφορά την ενημέρωση των παιδιών για θέματα που αφορούν τη βία και την αλλαγή των στάσεών τους σε σχέση με αυτή. Ένα ενδιαφέρον εύρημα αποτελεί το γεγονός ότι και μόνο η οικοδόμηση «ζεστών» σχέσεων με τους εκπαιδευτικούς δύνανται να ανατρέψουν το πρότυπο του «κακού» ενήλικα (Thompson & Trice-Black, 2012· Sterne & Poole, 2010· Tower, 1992).
Τέλος, όσων αφορά την ενίσχυση της θετικής αυτοεικόνας των παιδιών που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο βίας, στόχος είναι η ανατροπή της αρνητικής αυτοεικόνας που μπορεί να επιτευχθεί:
- με την παροχή θετικών εμπειριών
- την καλλιέργεια της αίσθησης της επιβράβευσης
- την εξάσκηση σε προκοινωνικές συμπεριφορές (Thompson & Trice-Black, 2012).
Η βία, είτε φυσική είτε ψυχική, είναι μια αναζήτηση της ταυτότητας και του νοήματος. Όση λιγότερη ταυτότητα, τόσο μεγαλύτερη βία. Μάρσαλ Μακ Λουάν
*Ο τίτλος “Παιδιά πίσω από κλειστές πόρτες” προέρχεται από το επιστημονικό άρθρο: Children behind closed doors during COVID-19 isolation: Abuse, neglect, and domestic violence των: Ðapić, M. R., Flander, G. B., & Prijatelj, K. (2020).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Bradbury-Jones, C., & Isham, L. (2020). The pandemic paradox: The consequences of COVID-19 on domestic violence. Journal of Clinical Nursing, 29, 2047-2049.
*Ðapić, M. R., Flander, G. B., & Prijatelj, K. (2020). Children behind closed doors during COVID-19 isolation: Abuse, neglect and domestic violence. Archives of Psychiatry Research, 56, 181-192.
Kofman, Y. B., & Garfin, D. R. (2020). Home is not always a haven: The domestic violence crisis amid the COVID-19 pandemic. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 12(1), 199-201.
Mahase, E. (2020). Covid-19: EU states report 60% in emergency calls about domestic violence. British Medical Journal (online), 369.
Marques, E. S., de Moraes, C L., Hasselmann, M. H., Deslandes, S. F., & Reichenheim, M. E. (2020). Violence against women, children, and adolescents during the COVID-19 pandemic: Overview, contributing factors, and mitigating measures. Cadernos de Saúde Pública, 36(4), e00074420.
Mazza, M., Marano, G., Lai, C., Janiri, L., & Sani, G. (2020). Danger in danger: Interpersonal violence during COVID-19 quarantine. Psychiatry Research, 289, 113046.
Olofsky, J. D. (1999). The impact of violence on children. The Future of Children, 9(3), 33-49.
Σιαφαρίκα, E. & Χολέβας, N. (2019). Παιδική κακοποίηση: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του σχολείου στην εκτίμηση του κινδύνου που διατρέχει το παιδί – θύμα. Παιδαγωγική Επιθεώρηση.
Sterne, A., & Poole, L. (2010). Domestic violence and children: A handbook for schools and early years settings. Routledge.
Thomson, E. H., & Trice-Black, S. (2012). School-based group intervention for children exposed to domestic violence. Journal of Family Violence, 27(3), 233-241.
Tower, C. C. (1992). The role of educators in the prevention and treatment of child abuse and neglect. US Department of Health and Human Services, Administration for Children and Families, Administration on Children, Youth, and Families, National Center on Child Abuse and Neglect.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
«Παιδιά πίσω από κλειστές πόρτες»: Ενδοοικογενειακή βία. Ορισμοί και συνέπειες.
«Παιδιά πίσω από κλειστές πόρτες»: Παράγοντες κινδύνου παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης
