Από τους Κατερίνα Καραμπίνη Εκπαιδευτικό, MSc, Λεωνίδα Αρβανιτάκη, Εκπαιδευτικό, MSc, Φωτεινή Μαντζάνα Ψυχολόγο, MSc, εκπ. Ψυχοθεραπεύτρια, Μαρία Πίππα Εκπαιδευτικό, MSc
Οι δάσκαλοι, οι καθηγητές, οι ψυχολόγοι και γενικότερα όσοι υπηρετούν το εκπαιδευτικό σύστημα, στα πλαίσια κυρίως του κοινωνικού τους ρόλου, είναι σημαντικό έως και αναγκαίο να συνεισφέρουν στην πρόληψη του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, στην αποκάλυψη, τη διαχείριση αλλά και την αντιμετώπισή του (Παναγιωτάκη & Θεμελή, 2021). Το σχολείο άλλωστε αποτελεί τον χώρο που τα παιδιά παραβρίσκονται καθημερινά και όπου μπορούν να εντοπιστούν αλλαγές στη συμπεριφορά τους.
Στο σχολικό πλαίσιο οι ακόλουθες ενδείξεις μπορεί να δημιουργήσουν την υποψία στους εκπαιδευτικούς πως ένα παιδί κακοποιείται ή παραμελείται (Ι.Υ.Π, χ.χ.). Οι ενδείξεις μπορεί να είναι σωματικές, συμπεριφορικές ή να αφορούν τους γονείς ενός παιδιού – θύματος και τη σχολική του επίδοση. Έτσι, οι ξαφνικές και αδικαιολόγητες αντιδράσεις φόβου, άγχους και θυμού, η προσκόλληση σε άγνωστα άτομα αλλά και οι δυσκολίες στην ανάπτυξη και διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων τείνουν να αποτελούν βασικές ενδείξεις κακοποίησης ή παραμέλησης. Μαθητές που κακοποιούνται ή παραμελούνται χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση, ακραία παθητικότητα ή αντιθέτως ακραία επιθετική συμπεριφορά (Χατζηφωτίου, 2005, ο.α. σε Δημητροπούλου και συν., 2015), ενώ συχνές είναι και οι τάσεις αυτοκαταστροφής ή φυγής από το σπίτι ή απ’ το σχολείο. Η απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, η διαταραχή της συγκέντρωσης της προσοχής καθώς και οι συχνές απουσίες από το σχολείο ή η καθυστερημένη άφιξη του μαθητή σε αυτό, ίσως μαρτυρούν κάποια μορφή ενδοοικογενειακής κακοποίησης (Ι.Υ.Π., χ.χ. × Σιαφαρίκα & Χολέβας, 2019).
Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τη σωματική κακοποίηση, ένα παιδί μπορεί να εμφανίζει ανεξήγητα σημάδια και αφρόντιστα τραύματα και να εκδηλώνει υπέρ- ευαίσθητη συμπεριφορά ή δισταγμό επιστροφής στον τόπο κατοικίας του (Δημητροπούλου και συν., 2015 × Ι.Υ.Π, χ.χ.). Οι γονείς των παιδιών που υφίστανται σωματική κακοποίηση εμφανίζονται συνήθως αδιάφοροι. Αποφεύγουν κάθε είδους επικοινωνία με το σχολικό πλαίσιο και απαξιώνουν συνεχώς το παιδί τους (Παναγιωτάκη & Θεμελή, 2021).
Μαθητές που βιώνουν σεξουαλική κακοποίηση είναι πιθανό να εμφανίζουν ασυνήθιστη για την ηλικία τους σεξουαλική γνώση και συμπεριφορά, δυσκολευόμενοι να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους, ενώ έντονα είναι και τα συναισθήματα ντροπής και ενοχής που μπορεί να εκδηλώνουν (Σιαφαρίκα & Χολέβας, 2019).
Ο δισταγμός επικοινωνίας με άλλους, η αδυναμία έκφρασης των συναισθημάτων και τα καταθλιπτικά συμπτώματα μπορούν να αποτελέσουν ενδείξεις συναισθηματικής κακοποίησης.
Οι γονείς των παιδιών που υφίστανται ψυχολογική κακοποίηση, παρουσιάζονται υπερβολικά αυστηροί και απορριπτικοί, έχοντας ταυτόχρονα υπερβολικές προσδοκίες από τα παιδιά τους (Παναγιωτάκη & Θεμελή, 2021).
Τέλος, παραμελημένα παιδιά δηλώνουν τη συνεχή απουσία του φροντιστή από το σπίτι, ενώ επιδιώκουν την παράταση της παραμονής τους στο σχολείο και χαρακτηρίζονται από ελλιπή εμπιστοσύνη προς τους άλλους (Δημητροπούλου και συν., 2015 × Παναγιωτάκη & Θεμελή, 2021).
Όλες αυτές οι ενδείξεις καλό θα ήταν να εκτιμώνται σε συνδυασμό με το σχολικό και ατομικό ιστορικό του παιδιού, καθώς μπορεί να αποτελούν αντίδραση σε άλλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μαθητής και να μην οφείλονται σε κακοποίηση.
Αναφορικά με την αποκάλυψη της ενδοοικογενειακής κακοποίησης, ερευνητικά δεδομένα καταδεικνύουν πως τα παιδιά προτιμούν να μιλήσουν για την πιθανή κακοποίηση που βιώνουν σε ανθρώπους που εμπιστεύονται (Sterne & Poole 2010). Έτσι, όλα τα μέλη της σχολικής μονάδας είναι καλό να γνωρίζουν αποτελεσματικές αντιδράσεις πλήρως ευαισθητοποιημένες και προσαρμοσμένες στις ανησυχίες ενός παιδιού (Department of Education and Skills, 2006, ο.α. σε Sterne & Poole 2010).
Πρωταρχικός στόχος του ενήλικα–εκπαιδευτικού είναι να οικοδομήσει μία σχέση εμπιστοσύνης και οικειότητας με το παιδί (Sterne & Poole, 2010). Επιπλέον, ο ενήλικας θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ενσυναίσθηση και να είναι ενεργητικός ακροατής σε όσα αναφέρει το παιδί (Sterne & Poole, 2010). Η επιβεβαίωση πως οι σκέψεις και τα συναισθήματα του παιδιού έχουν αξία, καθώς και η κατανόηση της ντροπής ή του φόβου που μπορεί να αισθάνεται αποτελούν ακόμη δύο βασικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού (Ι.Υ.Π, χ.χ. × Παναγιωτάκη & Θεμελή, 2021).
Τέλος, βασική παράμετρος κατά την αποκάλυψη της κακοποίησης είναι ο καθησυχασμός του μαθητή πως δεν ευθύνεται εκείνος για όσα συνέβησαν ή συμβαίνουν (Ι.Υ.Π, χ.χ.),ενώ ταυτόχρονα βαρυσήμαντο ρόλο στην εξέλιξη της επαφής με τον μαθητή θα παίξει η τήρηση ουδετερότητας από την πλευρά του εκπαιδευτικού (Παναγιωτάκη & Θεμελή, 2021).
Είναι σημαντικό οι επαγγελματίες όλων των ειδικοτήτων να δίνουν έμφαση στη διεπιστημονικότητα στο σχολικό περιβάλλον και στη διασύνδεση αυτού με εξειδικευμένες εξωτερικές υπηρεσίες. Επίσης μέσα από την επαφή τους με το υπόλοιπο προσωπικό να διαμορφώνεται ένα κατάλληλο θετικό κλίμα ώστε ομαδικώς να διαμορφώνουν αιτήματα σε συλλόγους και υπηρεσίες για την κατάλληλη εκπαίδευση και καθοδήγηση τους στην αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων όπως η ενδοοικογενειακή βία. Η βία αυτή, ενώ μοιάζει να αφορά το κάθε σπίτι, στο τέλος της ημέρας μας έχει επηρεάσει όλους ως σύνολο ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και μιας ολόκληρης κοινωνίας, με τρόπο που η απειλή και τα αποτελέσματά της αφορούν τις ζωές όλων μας. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Βίκτωρ Ουγκώ, εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, διαμορφώνονται όλες οι απαραίτητες συνθήκες για να κλείσει μια φυλακή.
*Ο τίτλος “Παιδιά πίσω από κλειστές πόρτες” προέρχεται από το επιστημονικό άρθρο: Children behind closed doors during COVID-19 isolation: Abuse, neglect, and domestic violence των: Ðapić, M. R., Flander, G. B., & Prijatelj, K. (2020).
Βιβλιογραφία
*Ðapić, M. R., Flander, G. B., & Prijatelj, K. (2020). Children behind closed doors during COVID-19 isolation: Abuse, neglect, and domestic violence. Archives of Psychiatry Research, 56, 181-192.
Δημητροπούλου, A., Κούλης, Π., & Τσιτσόλη, Α. (2015). Ενδοοικογενειακή βία: Το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης, η πρόληψη και η αντιμετώπισή του (Πτυχιακή εργασία). Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Δυτικής Ελλάδας.
Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού. Οδηγός εφαρμογής διερεύνησης, διάγνωσης και διαχείρισης κακοποίησης-παραμέλησης παιδιών για επαγγελματίες.
Παναγιωτάκη, M. & Θεμελή, O. (2021). Οδηγός για την Αναγνώριση και τη Διαχείριση Περιστατικών Κακοποίησης και Παραμέλησης από τον/την Εκπαιδευτικό. Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Σιαφαρίκα, E. & Χολέβας, N. (2019). Παιδική κακοποίηση: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του σχολείου στην εκτίμηση του κινδύνου που διατρέχει το παιδί – θύμα. Παιδαγωγική Επιθεώρηση.
Sterne, A., & Poole, L. (2010). Domestic violence and children: A handbook for schools and early years settings. Routledge.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
«Παιδιά πίσω από κλειστές πόρτες»: Ενδοοικογενειακή βία. Ορισμοί και συνέπειες.
«Παιδιά πίσω από κλειστές πόρτες»: Παράγοντες κινδύνου παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης
«Παιδιά πίσω από κλειστές πόρτες»: Ενδοοικογενειακή βία. Πρόληψη και παρέμβαση στο σχολικό πλαίσιο.
