Από το Γιώργο Πιντέρη, ψυχολόγο, διδάκτορα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
www.pinteris.gr
Όπως κάθε καλοκαίρι, έτσι και φέτος γίνονται πολύ γάμοι. Ήδη απ’ την αρχή γνωρίζουμε πως στατιστικά, πάνω από το ένα τρίτο αυτών των γάμων, θα καταλήξουν σε διαζύγιο. Μάλιστα, ένας φίλος μου δικηγόρος όταν τον προσκαλούν σε γάμο, την ώρα που χαιρετά τους νεόνυμφους, τους λέει χαριτολογώντας, προτείνοντας την παλάμη του: «Παιδιά, δώστε μια προκαταβολή και θα σας βγάλω το διαζύγιο με σημερινές τιμές».
Αν το νιόπαντρο ζευγάρι έχει ήδη συγκατοικήσει κάτω από συνθήκες καθημερινότητας για ένα ικανό χρονικό διάστημα, σίγουρα θ’ αντιμετωπίσει λιγότερα προβλήματα προσαρμογής στη συμβίωση. Αν όμως οι μόνες κοινές εμπειρίες συμβίωσης που έχουν, είναι μόνο από Σαββατοκύριακα και διακοπές, τους περιμένουν δύσκολα.
Βέβαια, ένας παράγοντας που παίζει ιδιαίτερο ρόλο στην προσαρμογή, είναι η συναισθηματική φάση στην οποία βρίσκονται μεταξύ τους. Αν είναι και οι δύο ερωτευμένοι, προσαρμόζονται πολύ πιο εύκολα ο ένας στις ανάγκες του άλλου και στη συνέχεια, οι προσαρμογές αυτές αφομοιώνονται και γίνονται κοινές συνήθειες. Αν όμως, όταν ξεκινάνε τη συμβίωση έχουν ήδη «ξεθυμάνει» συναισθηματικά μεταξύ τους, ή ο γάμος γίνεται για να ολοκληρωθεί κάποιος στόχος, όπως π.χ. ένα παιδί, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν. Εντελώς εμπειρικά, μέσα από αυτά που έχω δει στην επαγγελματική μου σταδιοδρομία, θα έλεγα ότι από στους γάμους που γίνονται μετά από δέκα χρόνια σχέση, χωρίς να έχει μεσολαβήσει μόνιμη συμβίωση, οι περισσότεροι καταλήγουν σε χωρισμό μέσα σ’ ένα χρόνο!
Η φυσιολογική ροή των πραγμάτων έχει ως εξής: Δύο άνθρωποι που έχουν μια σχέση, αναπτύσσουν μεταξύ τους συναισθήματα, από τα οποία δημιουργείται μια κοινή επιθυμία να κάνουν ένα παιδί, και παντρεύονται. Αυτό που γίνεται πολύ συχνά στις μέρες μας, είναι το αντίστροφο: Ένας εργασιοκεντρικός άντρας έχει φτάσει κάπου 37 με 40 ή 47 με 50 (σ’ αυτές τις δύο τριετίες τους …πιάνει το άγχος αποκατάστασης) και νιώθει την «ανάγκη» να κάνει ένα ή περισσότερα παιδιά. Παράλληλα, μια γυναίκα με …ανάλογες προδιαγραφές, έχει φτάσει ανάμεσα στα 32 και τα 39, και το βιολογικό ρολόι, της υπαγορεύει την «ανάγκη» να τεκνοποιήσει. Όσο ο καθένας από τους δύο δεν είναι σε μια σχέση με προοπτική το γάμο και είναι στο ψάξιμο, είναι φυσικό να έχει άγχος. Κάποιοι το άγχος αυτό το κρύβουν, αλλά σε κάποιους άλλους το άγχος αποκατάστασης τους κάνει κι εκπέμπουν κάτι …σωματίδια που ονομάζονται «αποκαταστασιόνια» τα οποία απομακρύνουν τους υποψήφιους.
Όπως είναι αναμενόμενο, αν δύο τέτοια άτομα συμβεί να συναντηθούν και παράλληλα, από εμφάνιση κανένας από τους δύο δεν είναι …Κουασιμόδος, είναι φυσικό με αυτή τη γνωριμία, να νιώσουν κάποια ανακούφιση («επί τέλους! Βρέθηκε!»). Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος, η ανακούφιση αυτή με κάποιον «μαγικό» τρόπο, σύντομα μεταλλάσσεται σε συναισθήματα «έλξης», η οποία συνήθως κρατάει μέχρι να γεννηθεί το παιδί. Από κει και πέρα τα σενάρια ποικίλουν[1]. Αυτούς τους ονομάζω «γάμους σκοπιμότητας» και έχουν πολύ υψηλό ποσοστό διαζυγίων.
Όμως, μη φαντάζεσαι τίποτα το τραγικό. Χωρίζουν έχοντας εκπληρώσει την «κοινωνική τους θητεία» (γάμος και παιδί) και αν κρατάει μια γιαγιά το παιδί, ο τέως σύζυγος εξακολουθεί να είναι πατέρας, κι από εκεί και πέρα, ζει ο καθένας τη ζωή του.
Η αύξηση των σχέσεων
Ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, η σχέση είναι μία. Αν προστεθεί κι ένας τρίτος, οι σχέσεις γίνονται επτά: Αν τους ονομάσουμε Α, Β και Γ, οι σχέσεις είναι Α-Β, Α-Γ, Β-Γ. Ύστερα υπάρχουν οι σχέσεις των ΑΒ ως προς τον Γ (για παράδειγμα, οι γονείς (ΑΒ) ως προς το παιδί (Γ). Με το ίδιο σκεπτικό, υπάρχουν οι σχέσεις ΑΓ ως προς Β και ΒΓ ως προς Α. Μέχρι τώρα έχουμε έξι σχέσεις. Αν προσθέσουμε και την σχέση ΑΒΓ (για παράδειγμα, η οικογένεια παίρνει το πρωινό της) οι σχέσεις γίνονται επτά. Δηλαδή, ένα σύνολο είναι περισσότερο από τα μέλη που το απαρτίζουν.Το σύνολο των Α, Β και Γ είναι περισσότερο από Α+Β+Γ. Είναι μεν Α+Β+Γ αλλά είναι και η αλληλεπίδραση που έχουν ο ένας με τον άλλον.Πώς επηρεάζει η παρουσία του ενός την συμπεριφορά του άλλου. Για να πούμε ότι η σχέση ανάμεσα στους Α, Β, Γ είναι μόνον Α+Β+Γ θα πρέπει αυτοί οι τρεις άνθρωποι όταν είναι μαζί να είναι ο καθένας όπως θα ήταν …στην τουαλέτα μόνος του. Όπως αντιλαμβάνεσαι, με κάθε ένα νέο μέλος που προστίθεται στο σύνολο, ο αριθμός των σχέσεων αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο.
Για να το καταλάβουμε αυτό, ας πάρουμε ένα νιόπαντρο ζευγάρι που ξεκινάει με «ιδανικές συνθήκες»: Έχουν συζήσει επιτυχώς ένα χρόνο, και στους 18 μήνες παντρεύονται, ενώ είναι ακόμα φουλ ερωτευμένοι. Ας υποθέσουμε μάλιστα ότι ο γάμος δεν επιφέρει καμιά σημαντική αλλαγή στη συμβίωση όπως μια πρόωρη εγκυμοσύνη, μια μετακόμιση, μια αλλαγή οικοσκευής κ.λπ. Εκείνο που αλλάζει δραματικά, είναι ο αριθμός των σχέσεων που γίνονται σημαντικές, κι αυτές είναι συνήθως οι συγγενικές. Να ξεχωρίσουμε τις φιλικές από τις συγγενικές σχέσεις: Η διαφορά είναι ό,τι, οι φιλικές σχέσεις δημιουργούν περισσότερο συναισθηματικές και χαλαρές ευθύνες. Οι συγγενικές είναι πιο τυπικές και δύσκαμπτες. Για παράδειγμα, ξεχνάς να πεις «χρόνια πολλά» στη φίλη σου που γιορτάζει. Δεν τρέχει και τίποτα. Της τηλεφωνάς την επόμενη. Αν όμως ξεχάσεις να ευχηθείς στον πεθερό σου, είναι το ίδιο;
Επανερχόμαστε στο νιόπαντρο ζευγάρι, με τις «ιδανικές» συνθήκες που αναφέραμε πιο πάνω. Αρχικά, υπάρχει μόνον η σχέση ανάμεσά τους. Στη συνέχεια αναπτύσσουν και σχέσεις ο ένας με τους φίλους του άλλου. Όλες αυτές οι σχέσεις είναι συνήθως χαλαρές. Από τη στιγμή όμως που η σχέση από συμβίωση μετατρέπεται σε γάμο, δημιουργούνται εκατοντάδες, για να μην πω χιλιάδες συγγενικές, δηλαδή τυπικές σχέσεις. Ας υποθέσουμε ότι ο γαμπρός έχει άλλα τρία αδέλφια και η νύφη τρεις αδελφές. Αν ζούνε και οι γονείς, κάθε οικογένεια αποτελείται από έξι άτομα. Δηλαδή, εδώ έχουμε ένα σύνολο που απαρτίζεται από 12 μέλη. Αν ανάμεσα σε 3 μέλη οι σχέσεις είναι 7, καταλαβαίνεις ανάμεσα σε 12 μέλη πόσες σχέσεις δημιουργούνται; Και είμαστε ακόμα στον πολύ κλειστό οικογενειακό κύκλο. Όμως, και οι γονείς από κάθε πλευρά έχουν κι αυτοί ξαδέλφια, αγαπημένους θείους, ανίψια κ.λπ. Έτσι, ενώ αρχικά το ζευγάρι είχε να κάνει με λίγες σχέσεις δημιουργείται ένας κυκεώνας τυπικών σχέσεων, με αυξημένες πιθανότητες να γίνουν παρεξηγήσεις. Βέβαια, υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος: Ο συνδυασμός δύο οικογενειών αυξάνει πολύ σημαντικά την κοινωνική δικτύωση των μελών κάθε οικογένειας. Αν μάλιστα και οι δύο πλευρές είναι αφοσιωμένες στον θεσμό «οικογένεια» τότε ανάμεσά τους δημιουργείται μια μεγάλη «φαμίλια» με αυξημένη κοινωνική επιρροή.
Κανόνες και ρόλοι
Έχει βραδιάσει. Το νιόπαντρο ζευγάρι έχει μόλις δειπνίσει. Έχουν μαζέψει το τραπέζι μαζί, κι έχουν καθίσει να δουν τηλεόραση. Κάποια στιγμή η σύζυγος παραπονιέται ότι τα σκουπίδια στην κουζίνα μυρίζουν.
«Έχεις δίκιο» λέει ο …νιόπαντρος. «Ε, άντε, κατέβασέ τα» λέει η …νιόπαντρη. «Γιατί να τα κατεβάσω εγώ;» ρωτάει ο νιόπαντρος με απορία. «Διότι οι άντρες κατεβάζουν τα σκουπίδια» απαντάει φυσιολογικότατα η νιόπαντρη. Αυτό το «οι άντρες κατεβάζουν τα σκουπίδια» είναι ένας κανόναςπου τον κουβαλάει από την οικογένειά της. Ποιος ξέρει πότε και πώς διαμορφώθηκε; Όπως κανείς δεν ξέρει πώς διαμορφώνονται οι εκατοντάδες άγραφοι κανόνες που έχει κάθε οικογένεια οι οποίοι καθορίζουν από το κάθε πότε αλλάζουμε πετσέτες στο μπάνιο μέχρι το αν μαγειρεύουμε με λάδι ή με βούτυρο. Η παρακάτω ιστορία είναι χαρακτηριστική:
Κάποια μέρα, ο σύζυγος παρατήρησε ότι όποτε η σύζυγός του έβαζε ένα κομμάτι ζαμπόν στο φούρνο, πριν το βάλει στο ταψί, το έκοβε στις τέσσερεις γωνίες. Τη ρώτησε γιατί το κάνει αυτό, κι εκείνη του απάντησε «δεν ξέρω. Έτσι το έκανε η μάνα μου». Ο σύζυγος τηλεφώνησε στην πεθερά του και τη ρώτησε, για να πάρει την ίδια απάντηση: «Δεν ξέρω. Έτσι το έκανε η μάνα μου». Η γιαγιά ζούσε ακόμη και μάλιστα ήταν πολύ ζωντανή και δραστήρια. Όταν το νιόπαντρο ζευγάρι τη ρώτησε για τις γωνιές του ζαμπόν, η γιαγιά απάντησε. «Α, το ταψί που είχαμε τότε, δεν χώραγε το ζαμπόν ολόκληρο. Για να χωρέσει το ζαμπόν στο ταψί, το έκοβα στις γωνίες».
Οι οικογενειακοί κανόνες καθορίζουν και τους οικογενειακούς ρόλους. Σε κάποιες οικογένειες το κουμάντο το κάνει η αρχαιότερη γυναίκα (αν από υγεία είναι σε θέση)… Ο πατέρας είναι περισσότερο αρμόδιος για την κοινωνική πρόσοψη της οικογένειας. Σε άλλες οικογένειες την εξουσία την έχουν οι άντρες, αλλά όλη την αφανή εργασία την κάνουν οι γυναίκες.
Στην ουσία, η οικογένεια είναι θεσμός που ενίοτε μετρέπεται σε ίδρυμα. Έτσι, οι ρόλοι είναι συγκεκριμένοι και δύσκαμπτοι.
Κάθε μέλος γνωρίζει ποιες είναι οι αρμοδιότητες και οι ευθύνες του καθένα και το οικογενειακό σύστημα λειτουργεί ομαλά.
Όταν όμως καθένας από το ζευγάρι κουβαλάει από την οικογένειά του πολύ διαφορετικούς κανόνες, τότε οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Στο σημείο αυτό μπορεί οι νιόπαντροι να πέσουν σε μια παγίδα: Αντί να καταλάβουν τι συμβαίνει και ποιοι είναι οι κανόνες στους οποίους διαφωνούν, τσακώνονται για το ποιος θα επιβάλει τη θέλησή του. Ας δούμε ένα παράδειγμα, πετυχημένης αντιμετώπισης:
- Γιατί έριξες τις πετσέτες στ’ άπλυτα; Μόλις χθες τις άλλαξα.
- Δεν τις αλλάζουμε καθημερινά;
- Τρελός είσαι άνθρωπέ μου; Θα βάζουμε πλυντήριο κάθε μέρα; Έχεις όρεξη ν’ απλώνεις;
- Εσείς στο σπίτι σας κάθε πότε αλλάζατε πετσέτες;
- Μια φορά την εβδομάδα.
- Πολλές μέρες βρε παιδάκι μου. Τι θα ‘λεγες να το κάναμε μέρα παρά μέρα;
- Κάθε τρίτη μέρα μου φαίνεται πιο λογικό.
- Ωραία. Πετσέτες λοιπόν αλλάζουμε κάθε τρίτη μέρα.
Μια χαρά το αντιμετώπισαν τα παιδιά. Κατάφεραν να προσδιορίσουν ποιοι ήταν οι οικογενειακοί κανόνες που συγκρούονταν και βρήκαν μια μέση λύση. Οι παρακάτω όμως πέφτουν στην παγίδα.
- Γιατί δεν άλλαξες πετσέτες στο μπάνιο;
- Μόλις χθες τις άλλαξα.
- Κάθε μέρα αλλάζουν οι πετσέτες.
- Τι λες καλέ;
- Αυτό που σου λέω!
- Διαταγές να δίνεις στη μάνα σου.
Άντε τώρα αυτοί οι δυο να καταφέρουν να εντοπίσουν τον κανόνα στον οποίο διαφωνούν. Έχουν εμπλακεί σ’ ένα ανταγωνιστικό παιχνίδι δύναμης και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το ποιος κάνει κουμάντο.
Τα όρια
Ο Αργεντινός ψυχίατρος Salvador Minuchin (1921-2017) έγραψε πολλά βιβλία και άρθρα πάνω στις οικογένειες και τη λειτουργία τους. Η τρίτη παγίδα έχει να κάνει με τα όρια της νέας οικογένειας. Ας πάρουμε δύο οικογένειες. Τις καταγράφουμε και δίπλα σε κάθε άτομο βάζουμε ένα σύμβολο, το οποίο θα χρησιμοποιήσουμε αργότερα:
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΔΕΛΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΠΑ
Πατέρας (Α) Χήρα μάνα (Η)
Μητέρα (Β) Χήρα πεθερά (Θ)
Κόρη 29 (Γ) Γιος 24 (Κ)
Γιος 27 (Δ) Κόρη 22 (Λ)
Κόρη 25 (Ε) Γιος 19 (Μ)
Γιαγιά (Ζ)
Στην οικογένεια Δέλτα ζουν οι γονείς με τα τρία παιδιά τους και την γιαγιά από την πλευρά της μαμάς. Στην οικογένεια Κάπα έχουμε τη χήρα μάνα που ζει με τα τρία παιδιά της και την πεθερά της. Απεικονίζουμε τις δύο οικογένειες χρησιμοποιώντας τα σύμβολα Α, Β κ.λπ.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΔΕΛΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΠΑ
Ας υποθέσουμε ότι πρόκειται να παντρευτούν ο 27χρονος γιος της οικογένειας Δέλτα (Δ) με την 22χρονη της οικογένειας Κάπα (Λ). Όπως βλέπουμε, η κάθε μια από τις δύο οικογένειες αποτελεί έναν ξεχωριστό κύκλο. Το ερώτημα είναι, πώς θα επιδράσει στο ζευγάρι η μετακίνηση των Δ και Λ και η δημιουργία μιας νέας οικογένειας.
Σύμφωνα με τον Minuchin, είναι σημαντικό το νέο ζευγάρι να δημιουργήσει τα νέα, δικά του όρια έναντι των οικογενειών καταγωγής του καθένα. Εδώ η κυριότερη διαφορά είναι ανάμεσα στα ζευγάρια που έχουν σαφή και φανερά όρια με εκείνα που τα όριά τους είναι ασαφή και συγκεχυμένα:
Σαφή όρια Ασαφή όρια
Τι θα πει ένα ζευγάρι να έχει «σαφή όρια»; Θα πει, τα μέλη των οικογενειών καταγωγής, να αντιλαμβάνονται ότι η νέα οικογένεια δεν αποτελείται μόνον από το δικό τους παιδί, αλλά και από έναν άλλον ενήλικα που δεν είναι δικό τους παιδί. Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο οικογένειες σέβονται το χρόνο και το χώρο του νέου ζευγαριού. Δεν εμφανίζονται απροειδοποίητα, δεν επιβάλουν την παρουσία τους για ατέλειωτες ώρες και δεν τους επισκέπτονται χωρίς να τους έχουν τηλεφωνήσει πρώτα. Φαινομενικά, αυτά εξαρτώνται και από τις δύο πλευρές. Οι απόψεις, οι κανόνες και η καλλιέργεια της κάθε οικογένειας καταγωγής παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Σημαντικό, ναι. Όμως, τον καθοριστικό ρόλο τον παίζει η στάση του ζευγαριούκαι εξηγώ γιατί:
Υποτίθεται ότι ένα γάμος γίνεται από δύο ενήλικες. Πώς ορίζουμε τη λέξη «ενήλικας»; Αν ο ορισμός είναι ταυτόσημος με αυτό που ορίζει ο νόμος, τότε ενήλικας είναι όποιος έχει συμπληρώσει το 18οέτος της ηλικίας του. (Στη γενιά μου ήταν το 21ο. Αν δεν ήταν, ίσως να είχα γίνει ηθοποιός…). Αν όμως ψάξουμε ένα πιο ρεαλιστικό ορισμό, τότε ενήλικας είναι ο άνθρωπος που μπορεί να συντηρεί τον εαυτό του. Πόσοι από αυτούς που είναι 18 ετών μπορούν να συντηρήσουν τον εαυτό τους, ώστε να θεωρηθούν «ενήλικες»; Κατά τη γνώμη μου (στην Ελλάδα) ούτε ένα 5%.
Ένα ζευγάρι για να μπορέσει να βάλει σαφή όρια, χρειάζεται ν’ αποτελείται από δύο αυτάρκεις ενήλικες. Πόσοι από τους γάμους που γίνονται στην Ελλάδα τα τελευταία εβδομήντα χρόνια, γίνονται ανάμεσα δύο αυτάρκεις ενήλικες; Αν λάβουμε υπόψη μας ότι το να εξακολουθεί να ζει κανείς με τους γονείς του μέχρι τα 30 είναι συνηθισμένο, θα έλεγα πως κι αυτό το ποσοστό είναι χαμηλό. Όλο και με κάποιο τρόπο οι γονείς …τσοντάρουνε. Στο βαθμό που ο ένας από τους δύο δεν είναι «ενήλικας» η οριοθέτηση απέναντι στην οικογένειά του γίνεται πολύ δύσκολη. Ας δούμε όμως πώς δημιουργούνται και πώς λειτουργούν τα ασαφή όρια στην πράξη.
Η διαρροή
Για να νιώσουν δύο άτομα τη σχέση τους σαν συντροφική, χρειάζονται δύο προϋποθέσεις: Η πρώτη, είναι η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Η δεύτερη, είναι η αποκλειστικότητα. Υπάρχουν δηλαδή κομμάτια που τα μοιράζονται μόνο μεταξύ τους. Μπορεί να είναι ανόητα πράγματα, όπως το πού γαργαλιέται ο καθένας τους, μέχρι πολύ σοβαρά, όπως να εκμυστηρευτεί ο ένας ένα παιδικό τραύμα το κουβαλάει όλη του τη ζωή. Αυτά, είναι πράγματα που δεν θέλεις να τα μάθει κανένας άλλος κι έχεις εμπιστοσύνη στο σύντροφό σου, ότι δεν θα διαρρεύσουν.
Αν όμως, από την οικογένεια Κάππα, η νιόπαντρη κόρη (Λ) έχει μάθει από μικρή να τα λέει όλα στη γιαγιά της (Θ) και το συνεχίζει αυτό και μετά το γάμο, τότε μόνη της έχει δημιουργήσει ένα ρήγμα στα όρια της νέας οικογένειας. Όπως είναι φυσικό, η γιαγιά θα τα πει στη μάνα κι από κει και πέρα, μόνον μυστικά δεν θα είναι. Κάποια μέρα, θ’ αντιληφθεί ο σύζυγος τη διαρροή, και θα δημιουργηθεί σοβαρό θέμα εμπιστοσύνης ανάμεσά τους.
Το διαμέρισμα
Ο ρόλος «σύζυγος» είναι ρόλος ενήλικα, δηλαδή, όπως είπαμε, ανθρώπου που μπορεί να συντηρεί τον εαυτό του. Ας υποθέσουμε ότι η οικογένεια Δέλτα έχει μια οικογενειακή πολυκατοικία και παραχωρεί στο νιόπαντρο ζευγάρι ένα διαμέρισμα. Από τη στιγμή που έχουν αποδεχθεί να ζήσουν στο διαμέρισμα, τυπικά είναι μεν σύζυγοι, αλλά ουσιαστικά ο γιος εξακολουθεί να είναι «γιος» αφού συνεχίζει να συγκατοικεί με τους γονείς του. Βέβαια, η διαβεβαίωση στη «νύφη» ότι οι γονείς του γαμπρού «θα είναι διακριτικοί» είναι μια στάνταρ υπόσχεση, αλλά σπάνια τηρείται για διάφορους πρακτικούς λόγους όπως θα δούμε παρακάτω. Υπάρχουν οικογένειες που ονομάζονται «δεμένες», οι οποίες θεωρούν εντελώς φυσιολογικό, τα κλειδιά του νέου διαμερίσματος να κρέμονται μόνιμα από την έξω μεριά της εξώπορτας, ώστε να μπορεί η …μαμά να μπαίνει όποτε θέλει. Πώς να έχει όρια ένα τέτοιο ζευγάρι;
Οι διπλοί ρόλοι
Όπως αναφέραμε και πιο πριν, οι οικογενειακοί ρόλοι καθορίζονται από κανόνες που προσδιορίζουν τις ευθύνες και τη συμπεριφορά των μελών. Οι ρόλοι είναι συμπληρωματικοί και είναι συνήθως ανά δύο άτομα. Για παράδειγμα, γονιός – παιδί, θεία – ανιψιός, πεθερός – γαμπρός, κ.λπ. Οι ξεκάθαροι ρόλοι, οδηγούν σε ξεκάθαρες σχέσεις και μειώνουν τις πιθανότητες παρεξηγήσεων. Ένας παράγοντας που μπορεί να προκαλέσει πολύ δύσκολα προβλήματα στο ζευγάρι, είναι οι διπλοί ρόλοι.
Όπως είπαμε, δύο άνθρωποι σχετίζονται με έναν ρόλο. Για παράδειγμα, πατέρας – γιος. Η μόνη εξαίρεση σ’ αυτόν το κανόνα είναι οι σύζυγοι που έχουν παιδιά. Αυτοί σχετίζονται έχοντας ταυτόχρονα δύο ρόλους, του συζύγου και του γονιού. Σε καμία άλλη περίπτωση δεν προβλέπεται δύο άνθρωποι να σχετίζονται με πάνω από ένα ρόλο. Όμως, στη πράξη συναντάμε συχνά σχέσεις διπλών ρόλων. Για παράδειγμα, αν στην οικογένεια Δέλτα ο νιόπαντρος γιος (Δ) εργάζεται στην εταιρεία του πατέρα του (Α). Σ’ αυτή την περίπτωση, οι ρόλοι είναι διπλοί. Ο πατέρας είναι ταυτόχρονα και εργοδότης και ο γιος είναι και υπάλληλος. Ανάμεσα σ’ έναν πατέρα κι έναν γιο η σχέση είναι ξεκάθαρη. Πόσο ξεκάθαρη όμως είναι ανάμεσα σ’ έναν πατέρα κι έναν υπάλληλο ή έναν εργοδότη κι έναν γιο; Κάποτε είχα επισκέπτη τον πρωτότοκο γιο ενός εφοπλιστή. Το παράπονό του ήταν ότι είχε χάσει τον πατέρα του. Συγκεκριμένα μου έλεγε «στην εταιρεία μου φέρεται σαν πατέρας και στο σπίτι σαν εργοδότης».
Αυτή που αναφέραμε είναι μια παραλλαγή των διπλών ρόλων. Μια άλλη παραλλαγή, είναι ο πατέρας (Α) της οικογένειας Δέλτα να είναι ταυτόχρονα εργοδότης της κόρης του γιού του, δηλαδή της νύφης του (Λ). Είναι πολύ δύσκολο οι σχέσεις αυτών των δύο να μην είναι μπερδεμένες.
Η …Κερκόπορτα
Η Κερκόπορτα, ήταν μια πύλη στα τείχη της Κωνσταντινούπολης από την οποία πέρασαν οι Τούρκοι και άλωσαν την πόλη. Μοιάζει με τη διαρροή που αναφέραμε πιο πάνω (σελ. 5). Η Κερκόπορτα, συνήθως δημιουργείται με τη γέννηση του πρώτου παιδιού. Για να παρακολουθήσουμε πώς γίνεται αυτό, θα επανέλθουμε στο αρχικό μας σχήμα:
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΔΕΛΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΠΑ
Ας υποθέσουμε ότι το νιόπαντρο ζευγάρι (Δ-Λ) έχει καταφέρει ν’ αποφύγει όλες τις παγίδες που αναφέραμε μέχρι τώρα: Συγκεκριμένα, έχουν νοικιάσει ένα διαμέρισμα εκεί που θέλουν και τα βγάζουν πέρα με τους μισθούς τους, χωρίς να χρειάζονται οικονομική βοήθεια από τις οικογένειες της καταγωγής τους. Κάποια μέρα, γεννιέται ένα παιδί. Ας υποθέσουμε ότι, μέχρι τότε, το ζευγάρι ούτε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά ούτε για τον τοκετό, χρειάστηκε οικονομική βοήθεια. Έλα όμως που σαν γονείς βρέφους είναι και οι δύο ατζαμήδες; Χρειάζονται λοιπόν βοήθεια. Αν λάβουμε υπόψη μας την κοντινή σχέση που έχει η νιόπαντρη κοπέλα (Λ) με τη γιαγιά της (Θ) είναι φυσικό να υποθέσουμε ότι θ’ απευθυνθούν σ’ αυτήν για βοήθεια με το μωρό. Αν η γιαγιά έρθει για δυο – τρεις μέρες στη σειρά, τους δείξει τα βασικά όπως, πώς κάνουμε μπάνιο το μωρό, πώς το αλλάζουμε και τα τοιαύτα, και μετά περιοριστεί να δίνει κάποιες τηλεφωνικές οδηγίες όποτε χρειαστεί, το ζευγάρι έχει καταφέρει να διατηρήσει σαφή τα όρια της σχέσης τους. Αν όμως, με αφορμή το μωρό, η γιαγιά είναι καθημερινά στο διαμέρισμα, τότε έχει δημιουργηθεί μια Κερκόπορτα. Εννοείται, ότι Κερκόπορτα μπορούν να δημιουργήσουν όλες οι παγίδες που αναφέραμε μέχρι τώρα, όπως η διαρροή, το διαμέρισμα, και οι μικτοί ρόλοι.
Η ανάλυση κόστους – κέρδους ή το …βόλεμα.
Πιο πάνω, που αναφέρομαι στο «διαμέρισμα» (σελ.6) γράφω «η διαβεβαίωση στη νύφη ότι οι γονείς του γαμπρού θα είναι διακριτικοί, είναι μια στάνταρ υπόσχεση, αλλά σπάνια τηρείται για διάφορους πρακτικούς λόγους όπως θα δούμε παρακάτω». Ας δούμε ποιοι είναι αυτοί οι πρακτικοί λόγοι, μέσα από ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι οι νιόπαντροι ζούνε σε μια οικογενειακή πολυκατοικία. Στο ισόγειο ζουν οι γονείς με τη γιαγιά (Α,Β, Ζ). Στον πρώτο όροφο ζει η παντρεμένη κόρη τους, 29 ετών (Γ) που έχει μια κόρη 1,5 έτους. Στον δεύτερο όροφο ζει η άλλη κόρη της, 25 ετών (Ε), φοιτήτρια. Ο τρίτος όροφος δόθηκε στον νιόπαντρο 27χρονο γιο (Δ) και τη σύζυγό του (Λ).
Τα μεσημέρια, η μαμά στρώνει τραπέζι για 8 άτομα στις 2:00, τα μαζεύει όλα στις 3:00, και όποιος θέλει έρχεται. Μετά, η πόρτα του διαμερίσματος της μαμάς, έχει κλείσει. Στις πρώτες μέρες, το νιόπαντρο ζευγάρι τρώει τα μεσημέρια στη μαμά, αλλά σταδιακά η σύζυγος (Λ), που προσέχει τη σιλουέτα της, θέλει να μαγειρεύουν στο σπίτι τους. Έτσι, έχουν περιορίσει τις επισκέψεις στο μεσημεριανό τραπέζι για κάποιο Σάββατο ή μια Κυριακή, χωρίς αυτό να έχει καμία αρνητική επίπτωση στις σχέσεις τους. Απλά, η μαμά τις καθημερινές στρώνει τραπέζι για 6 αντί για 8.
Ως εδώ, όλα κυλάνε ομαλά. Η σύζυγος (Λ) σχολάει στις 5:00 από την τράπεζα στην οποία εργάζεται, επιστρέφει στο σπίτι, ξεκουράζεται για μισή ώρα, κάνει ένα ντους και ξεκινάει το μαγείρεμα. Ο σύζυγος (Δ) έχει δική του επιχείρηση πληροφορικής και επιστρέφει γύρω στις 8:30. Συνήθως πηγαίνουν στο κρεββάτι κατά τις 11:30. Κάποια μέρα, το ζευγάρι αποκτά ένα παιδί, αλλά και κάποια μέρα, η νέα μαμά θα πρέπει να επιστρέψει στη δουλειά της. Κι εδώ προκύπτει το πρώτο πρακτικό πρόβλημα: Ποιος θα κρατάει το παιδί; Έχει διαπιστώσει ότι η πεθερά της (Β) δεν κρατάει την κόρη της κόρης της (Γ), αλλά αυτή η κόρη δεν εργάζεται. Η πεθερά (Β) δηλώνει πρόθυμη να κρατάει το παιδί. Έτσι, το ζευγάρι (Δ,Λ) γλιτώνει τα έξοδα μιας baysitterκαι το μωρό θα είναι σε καλά χέρια. Παράλληλα, τις καθημερινές, παραλαμβάνοντας το μωρό παραλαμβάνει κι ένα τάπερ με φαγητό και γλιτώνει το καθημερινό μαγείρεμα. Τα χέρια της πεθεράς είναι καλά, το φαγητό της ακόμα καλύτερο, αλλά οι συνήθειες διαπαιδαγώγησης της πεθεράς και της γιαγιάς, δεν αρέσουν καθόλου στη νύφη. Παράλληλα, και οι δυο τους μιλάνε με βαριά Καρδιτσιώτικη προφορά και ανησυχεί πώς θα είναι η προφορά του μωρού όταν θ’ αρχίσει να μιλάει.
Εδώ βλέπουμε ένα παράδειγμα αυτού που ονομάζεται «κάλυψη πρακτικών αναγκών». Στην προκείμενη περίπτωση το ζευγάρι καλείται να κάνει μια «ανάλυση κόστους – κέρδους». Τι κέρδος έχουν αν αφήνουν καθημερινά το παιδί στην πεθερά και τη γιαγιά; Με τι κόστος; Στο θέμα αυτό, κάθε ζευγάρι βάζει τις δικές του προτεραιότητες.
Εκείνο που θέλω να τονίσω είναι ότι καλό θα ήταν, κάθε νιόπαντρο ζευγάρι να έχει υπόψη του ότι το «βόλεμα», έχει κόστος, αλλά καμιά φορά αυτό το «κόστος» είναι να γίνουν ασαφή τα όρια του ζευγαριού, με όλες τις συνέπειες που αναφέραμε πιο πάνω.
[1]Πάνω στο θέμα έχω γράψει αναλυτικά στο βιβλίο μου «Πού είναι οι άντρες»;, εκδόσεις Ψυχογιός.
