Επιμέλεια – Μετάφραση: Ελεάνα Πανδιά, Επικοινωνιολόγος, MA, υπ. διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου
Της Amie Μ. Gordon
Έχετε νιώσει ποτέ μίσος για το σύντροφό σας; Αν ναι, δεν είστε οι μόνοι: Φαίνεται πως οι περισσότεροι από εμάς έχουμε στιγμές που δεν συμπαθούμε ιδιαίτερα τους ανθρώπους που αγαπάμε, ακόμα και αν μερικοί από εμάς πιθανόν να μην το συνειδητοποιούμε.
Σε μια σειρά μελετών, οι Vivian Zayas και Yuichi Shoda διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι δεν αγαπούν μόνο ή μισούν αποκλειστικά τους ανθρώπους που έχουν σημασία γι’ αυτούς. Τους αγαπούν και τους μισούν ταυτόχρονα – και αυτό είναι φυσιολογικό. Το κλειδί για να ξεπεράσετε τις αναπόφευκτες δύσκολες στιγμές, σύμφωνα με τη δική μου έρευνα, είναι να μην σταματήσετε ποτέ να προσπαθείτε να καταλάβετε τι σκέφτεται και εννοεί ο σύντροφός σας.
Με ποιο τρόπο εντόπισαν οι Zayas και Shoda το μίσος μέσα στην αγάπη; Ζήτησαν από τους συμμετέχοντες στη μελέτη να σκεφτούν έναν άνθρωπο που να είναι σημαντικός γι’ αυτούς και τους αρέσει πολύ. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν τα θετικά και αρνητικά συναισθήματά τους σε σχέση με αυτό το άτομο και όπως ήταν αναμενόμενο, οι άνθρωποι ανέφεραν έντονα θετικά συναισθήματα και ήπια αρνητικά συναισθήματα για το πρόσωπο που είχαν επιλέξει.
Στη συνέχεια οι ερευνητές αξιολόγησαν τα υποβόσκοντα συναισθήματα, δηλαδή τα συναισθήματα που ίσως δεν είναι συνειδητά στους συμμετέχοντες – σχετικά με τον άνθρωπο που έχει τόση σημασία για εκείνους. Με ποιο τρόπο το έκαναν αυτό; Οι συμμετέχοντες πραγματοποίησαν μια συνήθη εργασία σε υπολογιστή που μετράει πόσο γρήγορα ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες οδηγίες. Κατά τη διάρκεια της άσκησης εμφανιζόταν το όνομα του «δικού τους ανθρώπου» στην οθόνη του υπολογιστή, ακολουθούμενη γρήγορα από μια θετική λέξη (π.χ. τυχερός, γατάκι) ή αρνητική (π.χ. σκουπίδια, καρκίνος). Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τις λέξεις ως θετικές ή αρνητικές, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, πιέζοντας το σωστό κουμπί.
Με αυτό τον τρόπο ήρθαν στην επιφάνεια τα αρνητικά συναισθήματα. Ύστερα από δεκαετίες ψυχολογικής έρευνας γνωρίζουμε ότι οι εγκέφαλοί μας λειτουργούν ως εξής: Αν σκεφτόμαστε κάτι ευχάριστο όταν εμφανιστεί μια θετική λέξη, θα το αξιολογήσουμε άμεσα ως θετικό. Αλλά όταν εμφανιστεί μια αρνητική λέξη, αργούμε να την αξιολογήσουμε αρνητικά. Ομοίως, όταν σκεφτόμαστε κάτι δυσάρεστο, αργούμε να αξιολογήσουμε ως θετικά τα ανάλογα ερεθίσματα ενώ αξιολογούμε πιο γρήγορα τα αρνητικά.
Αυτές οι δοκιμές επιτρέπουν στους ερευνητές να «ποσοτικοποιούν» τα συναισθήματα των ανθρώπων, σε σχέση με τους αγαπημένους τους, υπολογίζοντας την ταχύτητα αντίδρασης στις θετικές λέξεις και τις αρνητικές λέξεις και συσχετίζοντάς το, με το όνομα του σημαντικού άλλου.
Εντάξει μέχρι εδώ; Μας παρακολουθείτε; Ωραία, γιατί σε αυτό το σημείο τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται πολύ ενδιαφέροντα. Ρίξτε μια ματιά στο παρακάτω γράφημα. Οι μπάρες στα δεξιά δείχνουν ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, οι συμμετέχοντες αξιολογούσαν πιο σύντομα τις θετικές λέξεις αφού είχαν δει το όνομα του συντρόφου τους ή του αγαπημένου τους προσώπου. Όμως πιο γρήγορα αξιολογούσαν και τις αρνητικές λέξεις. Όχι πιο αργά, αλλά – πραγματικά πολύ πιο γρήγορα!
Η επίδραση του ονόματος των αγαπημένων τους προσώπων στις λέξεις με θετικό νόημα ήταν μεγαλύτερη, αλλά υπήρξε και μια μικρή επίδραση που έδειξε ότι η σκέψη των σημαντικών προσώπων ενίσχυσε πραγματικά τις απαντήσεις των ανθρώπων, όταν αξιολογούσαν λέξεις όπως σκουπίδια και καρκίνος ως αρνητικές. Αυτές ήταν οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι συμμετέχοντες ένιωθαν πολύ θετικά και όχι ιδιαιτέρως αρνητικά, ωστόσο τα ευρήματα δείχνουν ότι συνυπάρχουν τα θετικά με τα αρνητικά συναισθήματα των συμμετεχόντων για τους ανθρώπους που αγαπούν.
(Σημείωση: Οι ράβδοι στην αριστερή πλευρά του γραφήματος εμφανίζουν τις πιο συνηθισμένες απαντήσεις χρησιμοποιώντας θετικά και αρνητικά αντικείμενα, όπως ηλιοβασιλέματα και αράχνες, όπου τα θετικά αντικείμενα επηρεάζουν μόνο τις θετικές λέξεις και τα αρνητικά αντικείμενα επηρεάζουν μόνο τις αρνητικές λέξεις-στόχους.)
Φαίνεται πως οι άνθρωποι αισθάνονται ταυτόχρονα θετικά και αρνητικά γι’ αυτούς που αγαπούν. Αυτό μπορεί να μην σας εκπλήσσει. Όσοι είναι πιο κοντά σε εμάς, όπως για παράδειγμα οι ερωτικοί μας σύντροφοι, μας προκαλούν έντονα συναισθήματα και στα δύο άκρα του φάσματος – μερικές μέρες, η σκέψη τους και μόνο μας γεμίζει με αγάπη και θαυμασμό και άλλες μέρες, μπορεί να νιώθουμε αντιπάθεια ή ακόμα και αποστροφή.
Μια λεπτή διαχωριστική γραμμή
Εκείνο που προκύπτει από αυτά τα ευρήματα είναι ότι αυτή η δυναμική αγάπης/μίσους είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι των στενών διαπροσωπικών σχέσεων. Το να αισθάνεσαι αρνητικά για τον σύντροφό σου δεν σημαίνει ότι κάνεις κάτι λάθος ή ότι είσαι σε μια λανθασμένη σχέση. Φαίνεται ότι το συναίσθημα μίσους προς το σύντροφό σου σε μια δεδομένη στιγμή δεν σημαίνει ότι δεν τον αγαπάς – πράγμα ταυτόχρονα αποκαλυπτικό και ανακουφιστικό.
Γιατί η μελέτη αυτή έχει σημασία; Μεγάλο μέρος της ρητορικής για τις σχέσεις μας επικεντρώνεται στο δίπολο θετικό ή αρνητικό, αν έχουμε θετικά συναισθήματα για το σύντροφό μας σημαίνει ότι δεν τρέφουμε αρνητικά συναισθήματα για εκείνους και το αντίστροφο.
Αν και αυτό μπορεί να ισχύει σε μια συγκεκριμένη στιγμή, δεν είναι αντιπροσωπευτικό του σύνθετου χαρακτήρα της σχέσης σας συνολικά – ή ακόμα και μέσα σε μια μέρα. Τα συναισθήματά μας προς τους συντρόφους μας μπορεί να ποικίλουν και να διακυμαίνονται από στιγμή σε στιγμή – και φαίνεται ότι μπορεί να είναι μέρος της περιπέτειας, του να μοιράζεσαι τη ζωή σου με ένα άλλο, εξίσου περίπλοκο ανθρώπινο ον. Έτσι, παρά τις αμέτρητες θετικές εικόνες που δημοσιεύουν οι φίλοι σας στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για τις σχέσεις τους, γνωρίζετε στην καλύτερη περίπτωση, τη μισή αλήθεια.
Υπάρχει ένα άλλο εύρημα που αξίζει προσοχής από τη μελέτη των Zayas και Shoda. Οι ερευνητές μελέτησαν επίσης τα υποβόσκοντα συναισθήματα των ανθρώπων απέναντι σε σημαντικούς για τους ίδιους ανθρώπους, που όμως δεν συμπαθούσαν καθόλου. Η μελέτη αφορούσε σε αντιπαθείς ανθρώπους που κατείχαν ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή των συμμετεχόντων, όπως οι πρώην σύντροφοι ή οι αποξενωμένοι γονείς.
Όταν έδειξαν στους συμμετέχοντες τα ονόματα των συγκεκριμένων σημαντικών ανθρώπων, αξιολογούσαν τις λέξεις ως αρνητικές πολύ γρήγορα όπως ήταν αναμενόμενο. Ωστόσο ήταν επίσης γρήγοροι στην ταξινόμηση των θετικών λέξεων, υποδηλώνοντας ότι δεν ήταν και τόσο αρνητικά διακείμενοι απέναντι στους συγκεκριμένους ανθρώπους. Αντιθέτως, φαίνεται ότι διατηρούμε κάποιες θετικές απόψεις γι ‘αυτούς τους ανθρώπους που έχουν σημαντική θέση στη ζωή μας, ακόμα κι αν διακηρύττουμε την αντιπάθειά μας προς το πρόσωπό τους – ακόμα κι αν δεν μπορούμε να το παραδεχτούμε συνειδητά.
Δεν είναι όλα τα αρνητικά συναισθήματα επιζήμια. Φυσικά και είναι αρνητικό να μισεί κάποιος υπερβολικά. Οι σχέσεις όμως, δεν είναι απαραίτητο να είναι θετικές κάθε στιγμή προκειμένου να είναι ευτυχισμένες και υγιείς. Η υπερβολική αρνητικότητα μπορεί να προκαλέσει βλάβη. Το «κλειδί» είναι η αναλογία ανάμεσα στις θετικές και τις αρνητικές εμπειρίες.
Ο ερευνητής John Gottman διαπίστωσε ότι οι σταθερές και ευτυχισμένες σχέσεις ανάμεσα σε ζευγάρια, διατηρούσαν μια αναλογία στην οποία υπερτερούσαν τα θετικά συναισθήματα όταν έρχονταν σε αντιπαράθεση. Από την άλλη μεριά, τα ζευγάρια που όδευαν προς το διαζύγιο είχαν μια αναλογία 0,8 προς 1, που υποδεικνύει πολύ περισσότερη αρνητικότητα από θετική διάθεση. Κι ενώ κάποια αρνητικά συναισθήματα θα πρέπει να αποφεύγονται με κάθε κόστος, άλλα, όπως η ενοχή και η θλίψη, όταν βιώνονται μέσα στο κατάλληλο πλαίσιο, μπορεί να ενισχύσουν την προσαρμοστικότητά μας και να μας βοηθήσουν να υιοθετήσουμε θετικές αλλαγές.
Για παράδειγμα, η αίσθηση ενοχής όταν έχετε κάνει κάτι λάθος μπορεί να σας βοηθήσει να διορθώσετε τη συμπεριφορά σας στο μέλλον και να επανορθώσετε. Το να αισθάνεσαι θλίψη για την αποξένωσή σου από έναν καλό φίλο μπορεί να σε βοηθήσει να συνειδητοποιήσεις ότι ακόμα ενδιαφέρεσαι για αυτή τη σχέση. Στις σχέσεις, οι συγκρούσεις μπορούν να σας βοηθήσουν να καταργήσετε τα αρνητικά μοτίβα και να επεξεργαστείτε τα προσωπικά σας ζητήματα.
Επιπλέον, νομίζω ότι το καλό, δεν είναι τόσο καλό αν δεν αντιπαρατίθεται περιστασιακά με κάτι κακό. Χρειαζόμαστε κάποια συναισθηματική ποικιλία – η διαρκής ευεξία μπορεί να γίνει βαρετή! Επιπλέον, οι άνθρωποι που πιέζονται ώστε να νιώθουν συνεχώς χαρούμενοι χωρίς το συναίσθημά τους να είναι γνήσιο, μπορεί να μην αποκομίζουν τα ίδια οφέλη με εκείνους που βιώνουν γνήσια θετικά συναισθήματα.
Επτά τρόποι για να δυναμώσει η αγάπη έναντι του μίσους
Λοιπόν, πώς να διατηρήσετε θετική αυτή την σχέση αγάπης/μίσους; Το κλειδί είναι η κατανόηση – σε αντίθεση με την αποφυγή συγκρούσεων ή την καταστολή των κακών συναισθημάτων που είναι, όπως είδαμε, απολύτως φυσιολογικά.
Με τη συνάδελφό μου Serena Chen, διενεργήσαμε επτά διαφορετικές μελέτες ζευγαριών, διερευνώντας τις συγκρούσεις τους και το βαθμό ικανοποίησης από τις σχέσεις τους. Σε αυτές τις μελέτες βρήκα ότι οι άνθρωποι αισθάνονταν λιγότερο ικανοποιημένοι όταν ένιωθαν ότι δεν τους καταλάβαιναν μετά από συγκρούσεις με τον σύντροφό τους. Αλλά όταν μετά από τις συγκρούσεις αισθάνονταν ότι ο σύντροφός τους, τους είχε κατανοήσει, η σχέση τους δεν επηρεαζόταν αρνητικά.
Λάβαμε αυτά τα αποτελέσματα με πολλούς τρόπους και δοκιμές. Οι άνθρωποι που ανέφεραν ότι τσακώνονται συχνά – αλλά που ταυτόχρονα αισθάνονται ότι οι σύντροφοί τους τους καταλαβαίνουν, δεν ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι από τις σχέσεις τους από τους ανθρώπους που διαφωνούν σπάνια. Οι άνθρωποι που θυμήθηκαν μια προηγούμενη σύγκρουση στην οποία αισθάνθηκαν ότι τους κατανοούσαν, δεν ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι από αυτούς της ομάδας ελέγχου. Όσοι δεν αισθάνονταν κατανόηση από τους συντρόφους τους, διαπίστωσαν αρνητικές επιδράσεις στις σχέσεις τους. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη, κατέγραφαν τις συγκρούσεις τους κάθε μέρα επί δυο εβδομάδες και δήλωναν εξίσου ικανοποιημένοι από τη σχέση τους και τις δυο μέρες που περιλάμβαναν συγκρούσεις, αλλά δυσαρεστημένοι για μέρες όταν ένιωθαν ότι οι σύντροφοί τους δεν τους κατανοούσαν.
Στη δική μας εργαστηριακή μελέτη, τα ζευγάρια ανέφεραν μια αιτία σύγκρουσης στη σχέση τους. Οι άνθρωποι που ένιωθαν ότι γίνονταν κατανοητοί κατά τη διάρκεια της διαμάχης αισθάνονταν πιο ικανοποιημένοι μετά τη συζήτηση από ότι όταν έφτασαν στο εργαστήριο. Αν δεν αισθανόταν ότι είχαν γίνει κατανοητοί, ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι.
Με άλλα λόγια, οι σχέσεις μπορούν να επιβιώσουν από τις συγκρούσεις και τ’ αρνητικά συναισθήματα, εάν οι σύντροφοι αισθάνονται συνεχώς ότι ο άλλος τους κατανοεί.
Ο λόγος για κάτι τέτοιο είναι άραγε απλώς ότι οι άνθρωποι μπορούν να βρουν ευκολότερα μια λύση στο πρόβλημά τους εάν δείχνουν κατανόηση ο ένας για τον άλλον; Η κατανόηση βοηθά στην επίλυση των συγκρούσεων, αλλά αποδεικνύεται ότι η κατανόηση μπορεί να απαλύνει ακόμα και εκείνες τις διαμάχες που δεν θα επιλυθούν ποτέ. Αυτά τα θέματα, μπορεί να αφορούν πολιτικές ή και θρησκευτικές διαφορές, ασυμφωνία ανάμεσα σε προσωπικότητες ή ίσως απλώς, διαφορετικές κινηματογραφικές προτιμήσεις.
Όποια και αν είναι η πηγή των συγκρούσεων, η κατανόηση μπορεί να βοηθήσει σε κάθε περίπτωση. Στην πραγματικότητα, η κατανόηση μπορεί να είναι πιο σημαντική όταν αντιμετωπίζετε ζητήματα που δεν μπορούν εύκολα να επιλυθούν, όπως διαφορετικές θρησκευτικές ή πολιτικές απόψεις. Σε αυτές τις καταστάσεις, η κατανόησή σας, επιτρέπει να «συμφωνείτε ότι διαφωνείτε», όταν βλέπετε ότι όσο και να συγκρούεστε κανείς από τους δυο δεν προτίθεται να αλλάξει γνώμη.
Με ποιο τρόπο η αίσθηση ότι γινόμαστε κατανοητοί, απαλύνει τα αρνητικά συναισθήματα που αναδύονται συνήθως ύστερα από μια διαμάχη; Διαπιστώσαμε, ότι όταν αισθάνεστε ότι σας «καταλαβαίνουν», λαμβάνετε το μήνυμα ότι ο συνεργάτης σας ενδιαφέρεται για εσάς και επενδύετε στη σχέση. Επίσης, σας κάνει να αισθάνεστε ότι η σχέση σας είναι ισχυρή και αξίζει να προσπαθήσετε για να τη διατηρήσετε. Και τελικά, το να αισθάνεστε ότι σας δείχνουν κατανόηση, ειδικά όταν ο σύντροφος σας έχει διαφορετική γνώμη από εσάς, είναι ένα όμορφο συναίσθημα, τελεία και παύλα.
Πώς ν’ αυξήσετε την κατανόηση κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης;
Ακολουθούν επτά προτάσεις για το πώς να σκέφτεστε και να ενεργείτε για να το επιτύχετε αυτό:
- Αντί να υποστηρίξετε τη δική σας άποψη, προσπαθήστε να κατανοήσετε την προσέγγιση του συνεργάτη σας. Επιδιώξτε να κατανοήσετε γιατί ο συνεργάτης σας αισθάνεται με αυτόν τον τρόπο.
- Αποφύγετε τους «τέσσερις ιππείς της αποκάλυψης» – την κριτική, την αμυντική στάση, την περιφρόνηση και την απομόνωση.
- Αναγνωρίστε στο σύντροφό σας καλές προθέσεις.
- Κάντε μια παύση για να σκεφτείτε τα θετικά γνωρίσματα του συντρόφου σας. Ασκηθείτε πάνω στο συναίσθημα της ευγνωμοσύνης.
- Σκεφτείτε τον εαυτό σας και τον σύντροφο σας ως μέλη της ίδιας ομάδας. Ο στόχος σας είναι να εντοπίσετε τις διαφορές σας και να βρείτε μια λύση και όχι να επικρατήσετε.
- Αναγνωρίστε ότι δεν θα είναι πάντα εύκολο να ακολουθήσετε τις παραπάνω προτάσεις, ειδικά εάν ο σύντροφός σας δεν παίζει με τους ίδιους κανόνες.
- Δώστε στον εαυτό σας ένα μάντρα, να το επαναλαμβάνετε όταν αρχίζετε να αισθάνεστε θυμωμένοι για να μένετε προσηλωμένοι στο στόχο σας – ακόμα και αν είναι κάτι εξαιρετικά απλό, όπως η φράση «δείξε κατανόηση».
Πηγή: greatergood.berkeley.edu
