Από την Αναστασία Νικολίτσα © Sofo Soma, Χοροθεραπεύτρια, Σωματοκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια, Τραυματοθεραπεύτρια (CRM, DBR), Ανθοθεραπεύτρια, Συγγραφέα
Τα τελευταία λίγα χρόνια έχει αρχίσει να γίνεται όλο και πιο ανοιχτά η συζήτηση για το πώς το προσωπικό ψυχικό τραύμα μπορεί να επηρεάσει τις γενιές που θα ακολουθήσουν παρόλο που η επιγενετική και η κυρίαρχη υλιστική επιστημονικότητα δεν μπορεί να εξηγήσει τους μηχανισμούς μετάδοσης, μεταβίβασης ή κληρονομιάς (Knudsen et al., 2018). Eπιπροσθέτως δεν έχει βρεθεί καμία σύνδεση DNA για τις έμφυτες ιδιαιτερότητές μας (Christopher, 2017). Ίσως λοιπόν ο τρόπος που κοιτάμε τα πράγματα να είναι αδύνατον να μας αποκαλύψει περισσότερα για την αλήθεια που πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας παρατηρούμε πια και διαπιστώνουμε «με γυμνό μάτι», χωρίς δηλαδή την ανάγκη μικροσκοπίου και εργαστηριακών πειραμάτων. Η αλήθεια αυτή αφορά στην επανάληψη στοιχείων του πρωταρχικού ψυχικού τραύματος ενός προγόνου σε κάποιους από τους απογόνους, με την ίδια ή παρόμοια μορφή, με την ίδια ή παρόμοια κατάληξη. Η γεωμετρία φράκταλ[1] μπορεί να προσφέρει έναν τρόπο για να εξηγηθεί και να περιγραφεί το πώς μπορεί να μεταφέρεται και να εκδηλώνεται ένα διαγενεακό τραύμα (Νικολίτσα, 2024). Θα επιχειρήσω να αφηγηθώ μία αρκετά χαρακτηριστική ιστορία από την εργασία μου ως Τραυματοθεραπεύτρια από το 2018 μέχρι σήμερα, βλέποντας υπό αυτό το πρίσμα την επανάληψη μίας συγκεκριμένης ασθένειας ως το φράκταλ ενός επαναλαμβανόμενου ψυχικού τραύματος από τη μία γενιά στην επόμενη.
Ένα κορίτσι μεγαλώνει σε μία φτωχή οικογένεια, σε ορεινό χωριό στις αρχές του 20ου αιώνα. Και οι δύο γονείς είναι βάναυσα και αδυσώπητα σκληροί προς εκείνη αλλά και τα αδέρφια της. Την απορρίπτουν για αυτό που είναι, οι συνθήκες διαβίωσης, η κουλτούρα και η φτώχια δεν επιτρέπουν να χαρεί ούτε την παιδικότητά της ούτε την εφηβεία της. Οι γονείς πολύ νωρίς την παντρεύουν χωρίς να την ρωτήσουν με κάποιον που επέλεξαν εκείνοι σύμφωνα με το δικό τους οικονομικό συμφέρον και πολιτική πεποίθηση και την παραδίνουν στα χέρια ενός ξένου που ούτε την αγάπησε, ούτε την σεβάστηκε, ούτε την φρόντισε πραγματικά. Όταν θέλησε να την «επιστρέψει» στον πατέρα της, επειδή ήταν δύσκολη και αντιδραστική, η απάντηση ήταν ότι καλύτερα «να την πετάξει στο ποτάμι κι ότι πίσω δεν θα την πάρει». Η αξία της λοιπόν ήταν μηδαμινή μέσα στην πατρική αλλά και στην οικογένεια που δόθηκε, και κατά συνέπεια και στην κοινωνία. Μετά τον γάμο αναγκάστηκε να φροντίζει όλα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας του άντρα της και τα 3 παιδιά της, χωρίς να επιτρέπεται να διαμαρτυρηθεί, αλλιώς θα «πεταγόταν στο ποτάμι». Ποτέ κανείς δεν νοιάστηκε πραγματικά για εκείνη, έζησε τη ζωή της δυστυχισμένη και οι μόνες αναμνήσεις που ήθελε να θυμάται ήταν όσα έζησε ως έφηβη και νεαρή γυναίκα, πριν την παντρέψουν.
Αυτό το κορίτσι με την ραγισμένη καρδιά γέννησε ένα αγόρι και δύο ετεροζυγωτικά δίδυμα, διαφορετικού φύλου, τα οποία μεγάλωσε με τον ίδιο και απαράλλακτο τρόπο που μεγάλωσαν την ίδια οι γονείς της. Με βάναυση σκληρότητα, επίκριση και απόρριψη για αυτό που είναι, μη κάλυψη των συναισθηματικών τους αναγκών και συνεχή επιθετικότητα που εμπόδιζε οποιαδήποτε αίσθηση ασφάλειας και καλοσύνης μέσα στο σπίτι για τα 3 παιδιά της. Η απόρριψη, η επίκριση και η κακία προς τα παιδιά της ήταν το αυτονόητο δικαίωμά της. Επίσης ενθάρρυνε την βία προς αυτά πιέζοντας τον άντρα της να είναι τιμωρητικός προς εκείνα και εξίσου αυστηρός. Η μεγάλη δυστυχία της επικυρώθηκε και μαύρισε ολόκληρη της ύπαρξή της, μέχρι τα γεράματά της, όταν ο πρωτότοκός της πέθανε από ιατρικό λάθος στην εφηβεία του. Η καρδιά της «ράγισε» για άλλη μία φορά.
Γερνώντας ανέπτυξε καρδιοπάθεια και υπέστη χειρουργείο ανοιχτής καρδιάς. Μετά το «άνοιγμα της καρδιάς» με αυτό τον βίαιο αλλά επιτακτικό τρόπο έγινε αρχικά πάρα πολύ σκληρή. Μετά από λίγο μαλάκωσε κάπως η σκληρότητά της προς τα παιδιά της αλλά ποτέ δεν εξαλείφθηκε στα αλήθεια, ούτε η ίδια εξέφρασε κάποια μετάνοια για όσα τους είχε προκαλέσει. Έζησε μέχρι βαθιά γεράματα και πέθανε από φυσικά αίτια και όχι από την καρδιά της, η οποία είχε «σωθεί» από το χειρουργείο.
Το κάθε ένα από τα δίδυμα παιδιά της γεννήθηκε με διαφορετική ιδιοσυγκρασία, και ως διαφορετικές ψυχές το καθένα, εκδήλωσαν μία διαφορετική στάση προς την μάνα τους. Το κορίτσι αντιδρούσε και αντιστεκόταν σθεναρά στην ψυχολογική κακοποίηση και συνεχή επίκριση και έλεγχο. Στο τέλος της ζωής της μητέρας της κράτησε μία στάση αποδοχής για το μίσος και την αγάπη που αισθάνθηκε για την γυναίκα που την γέννησε και κάπως κατάφερε να τα οικειοποιηθεί και να αναλάβει την ευθύνη για αυτά τα αντικρουόμενα συναισθήματα. Το αγόρι υποτάχτηκε στις επιταγές της μητέρας και δεν θύμωσε ποτέ μαζί της ούτε αντέδρασε ποτέ στην ψυχολογική βία και χειραγώγηση από εκείνη, αντίθετα, ασυνείδητα ταυτίστηκε μαζί της, κρατώντας στο νου του ως κακό μόνο τον πατέρα, ο οποίος υπέκυπτε στις επιταγές της σκληρής μάνας και εφάρμοζε την βία πάνω στο αγόρι ως αναπόφευκτη και αποδεκτή μέθοδο διαπαιδαγώγησης. Η στάση και συμπεριφορά του πατέρα ήταν επίσης απορριπτική, σκληρή και βίαιη όμως όχι και προς τα δύο δίδυμα, κυρίως προς το αγόρι. Ούτε ο πατέρας, ούτε η μητέρα, μέχρι το τέλος της ζωής τους δεν αναγνώρισαν το κακό που έκαναν στα παιδιά τους, ούτε ανέλαβαν την ευθύνη για τα λάθη τους, παρά συνέχισαν να επικρίνουν σκληρά οποιαδήποτε επιλογή έκαναν τα παιδιά τους στην ενήλικη ζωή τους.
Μεγαλώνοντας, τα δίδυμα ανέπτυξαν διαφορετικές τάσεις για διαφορετικές ασθένειες ως αποτέλεσμα του χρόνια υπερδιεγερμένου νευρικού συστήματος, εξαιτίας της ψυχικής και σωματικής κακοποίησης.
Το κορίτσι ανέπτυξε κυρίως δερματική και αναπνευστική ευαισθησία͘ – δυσκολία να απεκκρίνει όλη αυτή την τοξικότητα που υπέστη, από τον οργανισμό της. Το αγόρι ανέπτυξε καρδιοπάθεια όπως η μητέρα τους͘ – δυσκολία να ρέει η ζωτικότητα του αίματος ανεμπόδιστα στις αρτηρίες και μαζί με αυτό και η αγάπη προς τους άλλους. Η κόρη παντρεύτηκε έναν άντρα που είχε ακριβώς την ίδια σκληρή και άκαμπτη προσωπικότητα, με ναρκισσιστικά στοιχεία πιο εμφανή από αυτά της μητέρας της. Ο γιος παντρεύτηκε μία υπομονετική γυναίκα που άντεχε όλη του την ψυχολογική βία, απόρριψη, κακία και επίκριση ως χαρακτηρολογικό στοιχείο και που με καλοσύνη αλλά και εξάρτηση τον δεχόταν, ανήμπορη να φύγει από κοντά του. Γέννησαν έναν γιο και ο γιος αυτός γέννησε έναν δικό του γιο.
Έτσι δημιουργήθηκαν δύο ακόμη γενιές αρσενικών απογόνων που μεγάλωσαν με ένα ασυνείδητο ψυχικό υπόβαθρο σκληρότητας ως η δεδομένη σχέση από τον γονέα προς το παιδί. Ο καρδιοπαθής γιος της σκληρής γυναίκας δεν συμπεριφέρθηκε με τόσο εμφανή σωματική βία και βαναυσότητα στον δικό του γιο αλλά σίγουρα με την ίδια ψυχική σκληρότητα με την οποία ανατράφηκε ο ίδιος, καθώς αυτό εμπότισε την δική του προσωπικότητα μεγαλώνοντας. Στο τέλος της ζωής του απορρίφθηκε από τον γιο του καθώς –όπως ακριβώς και οι δικοί του γονείς- αρνήθηκε να παραδεχτεί την σκληρότητα και τον εγωισμό με τον οποίο ανάθρεψε το παιδί του και δεν παραδέχτηκε το λάθος του.
Σε αυτό το σημείο μπορεί κανείς να φανταστεί ότι αυτό το φράκταλ -της σκληρότητας που «ραγίζει την καρδιά» και που εκδηλώνεται σε φυσικό επίπεδο ως καρδιοπάθεια- μπορεί να συνεχιστεί αέναα στις επόμενες γενιές, σαν αλυσιδωτή αντίδραση. Η αρχική αιτία που το μορφοποίησε και έθεσε το πρωταρχικό στίγμα της σκληρότητας προς τα παιδιά βρίσκεται πολύ πίσω στον χρόνο και δεν έχουμε πρόσβαση στο πότε ακριβώς πρωτο-δημιουργήθηκε αυτό το φράκταλ. Η ρίζα, δηλαδή, της σκληρότητας στην σχέση γονέα-παιδιού μπορεί να πηγαίνει πολλές γενιές πίσω, στους προγόνους του αρχικού κοριτσιού της ιστορίας. Η αέναη αυτή αλληλουχία περιγράφεται πολύ εύστοχα με το παρακάτω σκίτσο.
Εικόνα από το βιβλίο του Rupert Sheldrake, 1981, σελ. 97.
Ένας τρόπος να επιλυθεί, να επουλωθεί και να μετασχηματιστεί αυτό το διαγενεακό φράκταλ ψυχικού τραύματος σε κάτι πιο υγιές που να περιέχει αγάπη και καλοσύνη, είναι η πρόσβαση στον πρωταρχικό πόνο πού δημιούργησε την ανάγκη για σκληρότητα. Αυτό τον πόνο (της απόρριψης από τον γονέα) τον έχουν κοινό όλοι οι εμπλεκόμενοι καθώς αυτός ο πόνος είναι το άλυτο ψυχικό τραύμα και όχι η σκληρότητα. Η σκληρότητα αποτελεί την αποφυγή αυτού του πόνου, τον μηχανισμό άμυνας/επιβίωσης έτσι ώστε να μην βιωθεί ποτέ ξανά αυτός ο πόνος και συνεπακόλουθα διαιωνίζει την ρίζα του πόνου (απόρριψη) στις επόμενες γενιές. Κατά έναν παράδοξο τρόπο λοιπόν αυτό που δημιουργήθηκε για την επιβίωση του προγόνου συνεχίζει την κακοποίηση και διαιώνιση του πόνου πάνω στους απογόνους.
Εφόσον ένας από τους επόμενους απογόνους καταφέρει να αντέξει να μετασχηματίσει το πρωταρχικό τραύμα και έτσι να μετασχηματίσει την σκληρότητα προς τα παιδιά του σε καλοσύνη, τότε το φράκταλ θα μετασχηματιστεί επίσης, θα πάρει νέα μορφή που θα συνεχιστεί ως άλλο φράκταλ στις επόμενες γενιές. Κάτι τέτοιο θα μπορέσει να είναι εφικτό εφόσον αυτός ο απόγονος επιτρέψει να έρθει σε επαφή πλήρως με το αβάσταχτο συναίσθημα της απόρριψης από την μάνα/γονέα, σε όλο του το εύρος, να βρει νόημα σε αυτό και να συνεχίσει την ζωή του αγαπώντας βαθιά και ειλικρινά τα παιδιά του χωρίς σκληρότητα. Με λίγα λόγια, αν καταφέρει να μην επαναλάβει την ασυνείδητη αλυσίδα σκληρότητας στους δικούς του απογόνους. Αυτό γίνεται εφικτό όχι με μια απλή προσαρμογή της συμπεριφοράς ή/και διανοητικοποίησεις που φαντάζουν ως συνειδητές επιλογές, αλλά μέσω της βιωμένης εμπειρίας της αγάπης που πηγάζει από την επούλωση του πόνου και την αγάπη που έχει επέλθει ως συνέπεια αυτής της επούλωσης για τον ίδιο τον εαυτό που δεν έχει αγαπηθεί ως παιδί. Τότε θα αλλάξει και η τάση για καρδιοπάθεια στους επόμενους απογόνους που φαίνεται να κληρονομείται χωρίς επίγνωση, ως εκδήλωση της «ραγισμένης καρδιάς[2]».
Είναι σημαντικό να αναφέρω εδώ ότι ένα τέτοιο φράκταλ μπορεί να έχει την ίδια εκδήλωση ως καρδιοπάθεια, από γενιά σε γενιά, αλλά τα «σημάδια» της δεν είναι το ίδιο εμφανή μιας και η έννοια της σκληρότητας αλλάζει καθώς οι κοινωνίες εξελίσσονται. Το φράκταλ ως τραύμα αποτελεί έκφραση της Θεωρίας του Χάους[3] και υποδηλώνει ότι θα υπάρχουν μικρές διαφοροποιήσεις από το αρχικό σχήμα (Νικολίτσα, 2024). Για παράδειγμα η σκληρότητα που οδηγεί σε σωματική βία 3 γενιές πίσω, μπορεί να εκδηλωθεί σε σκληρότητα που οδηγεί σε κεκαλυμμένη απόρριψη της ιδιοσυγκρασίας ή των έμφυτων χαρισμάτων ή τάσεων του παιδιού σε πιο σύγχρονες συνθήκες (21o αιώνα) στους σύγχρονους απογόνους. Αυτό που είναι το σημαντικό να κρατήσουμε ως πληροφορία είναι ότι η ποιότητα της σκληρότητας και η ζημιά που προκαλείται στους απογόνους είναι ίδια με αυτή που βιώσαν οι πρόγονοι. Ο πόνος, όπως και να το ονομάσουμε -δόνηση, συγκίνηση στο νευρικό σύστημα, ηλεκτροχημική ενέργεια στο φυσικό σώμα, ανάμνηση στον νου, «δια-πληροφορία» (Laszlo, 2006, σελ. 67) ή «μορφικό συντονισμό» (Sheldrake, 1981, σελ. 95) είναι αυτό που παραμένει κοινό και ανεπίλυτο. Η επίδραση αυτού του άυλου στοιχείου που μεταβιβάζεται από τη μία γενιά στην άλλη θα πάρει διαφοροποιημένες μορφές στο γραμμικό βέλος του χρόνου, καθώς οι εξωτερικοί παράγοντες (συνθήκες διαβίωσης, συνήθειες, κουλτούρα κ.ά.), η ιδιοσυγκρασία και η ψυχή του κάθε απογόνου αλλά και οι επιλογές που θα κάνει κατά την διάρκεια του βίου του, θα καθορίσουν την εκδήλωση του πρωταρχικού πόνου στην ύλη/φυσικό σώμα.
Βιβλιογραφία
Christopher, T., 2017. Science’s Big Problem, Reincarnation’s Big Potential, and Buddhists’ Profound Embarrassment. Religions vol.8, pp. 155
Knudsen, T.M., Reswan, F.I., Jiang, Y., Karmaus, W., Svanes, C., Holloway, J.W., 2018. Transgenerational and Intergenerational epigenetic inheritance in allergic diseases. Journal of Allergy and Clinical Immunology. Vol. 142, issue 3, pp. 765-772
Κουλούρης και συν., Μυοκαρδιοπάθεια Tako-Tsubo: Το Σύνδρομο της “Ραγισμένης Καρδιάς, Ελληνική Καρδιoλογική Επιθεώρηση, Vol. 50, No 4 – https://www.hcs.gr/hellenicjcardiol/arthro-anaskopisis-24/myokardiopatheia-tako-tsubo-to-syndromo-tis-ragismenis-kardias/
Laszlo, E., 2006. Η νέα επιστήμη και το Ακασικό αρχείο. Εκδόσεις Αρχέτυπο
Νικολίτσα, Α., 2024. Το φράκταλ της ύπαρξης: σώμα-νους-πνεύμα στην επούλωση του ψυχικού τραύματος. Ιδιωτική έκδοση. ΙSBN 978-618-00-5487-3
Sheldrake, R., 1981. A new Science of Life: the hypothesis of formative causation. J.P. Tarcher publisher, LA
[1] Με τον διεθνή όρο φράκταλ (Ελλ. μορφόκλασμα ή μορφοκλασματικό σύνολο) στα Μαθηματικά, τη Φυσική αλλά και σε πολλές επιστήμες ονομάζεται ένα γεωμετρικό σχήμα που επαναλαμβάνεται αυτούσιο σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης, κι έτσι συχνά αναφέρεται σαν «απείρως περίπλοκο» (Βικιπαίδεια). Η λέξη φράκταλ επινοήθηκε το 1975 από τον μαθηματικό Benoit Mandelbrot για να περιγράψει σχήματα που είναι λεπτομερή σε όλες τις κλίμακες. «Το όνομα προέρχεται από το λατινικό fractua, που σημαίνει ακανόνιστο, αλλά του Mandelbrot του άρεσαν και τα υπόλοιπα που υπονοούσε η λέξη: δηλαδή κλασματικός (fractional) και τεμαχισμένος (fragmented)» (Briggs & Peat, 2000. σελ. 93). Η γεωμετρία των φράκταλ είναι η γεωμετρία των ακανόνιστων σχημάτων που συναντάμε στη φύση. Γενικά τα φράκταλ χαρακτηρίζονται από άπειρη λεπτομέρεια, άπειρο μήκος και απουσία ομαλότητας ή παραγώγου. Αποτελεί επέκταση της κλασικής γεωμετρίας και εμπλουτίζει και εμβαθύνει την δύναμη αυτής. (Nigel Lesmoir-Gordon, 2010). – από το βιβλίο «Το φράκταλ της ύπαρξης: σώμα-νους-πνεύμα στην επούλωση του ψυχικού τραύματος», 2024.
[2] Το σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς: «To σύνδρομο Τako-Τsubo ή μυοκαρδιοπάθεια από stress αποτελεί μία μορφή μυοκαρδιοπάθειας που αναγνωρίζεται συνεχώς σε αυξανόμενο ποσοστό ως πρωτοπαθής μορφή μυοκαρδιοπάθειας που συμβαίνει μετά από κάποιο στρεσογόνο επεισόδιο και χαρακτηρίζεται από παροδική συστολική δυσλειτουργία κυρίως στην περιοχή της αριστερής κοιλία» (σελ. 273). «Η κλινική εικόνα του συνδρόμου είναι συχνά δυσδιάκριτη από αυτή ενός οξέος στεφανιαίου συνδρόμου. Το στηθαγχικό άλγος υπάρχει σχεδόν πάντα, στο 100% των περιστατικών…Ενίοτε συνοδεύεται από δύσπνοια, αίσθημα παλμών, εφίδρωση, ναυτία ή συγκοπή» (σελ. 269) – Κουλούρης και συν., Μυοκαρδιοπάθεια Tako-Tsubo: Το Σύνδρομο της “Ραγισμένης Καρδιάς, Ελληνική Καρδιoλογική Επιθεώρηση, Vol. 50, No 4 – https://www.hcs.gr/hellenicjcardiol/arthro-anaskopisis-24/myokardiopatheia-tako-tsubo-to-syndromo-tis-ragismenis-kardias/
[3] O Edward Lorenz, μαθηματικός και μετεωρολόγος ανακάλυψε την Θεωρία του Χάους. «Το χάος είναι η επιστήμη των εκπλήξεων, του μη γραμμικού και του απρόβλεπτου. Μας διδάσκει να περιμένουμε το απροσδόκητο. Ενώ η παραδοσιακή επιστήμη ασχολείται με υποτιθέμενα προβλέψιμα φαινόμενα όπως η βαρύτητα, ο ηλεκτρισμός ή οι χημικές αντιδράσεις, η Θεωρία του Χάους ασχολείται με μη γραμμικά πράγματα που είναι ουσιαστικά αδύνατον να προβλεφθούν ή να ελεγχθούν, όπως οι αναταράξεις, ο καιρός, το χρηματιστήριο, οι καταστάσεις του εγκεφάλου μας κ.ο.κ. Αυτά τα φαινόμενα περιγράφονται συχνά με τα μαθηματικά των φράκταλ, τα οποία αποτυπώνουν την άπειρη πολυπλοκότητα της φύσης. Πολλά φυσικά αντικείμενα παρουσιάζουν ιδιότητες φράκταλ, όπως τοπία, σύννεφα, δέντρα, όργανα, ποτάμια κ.λπ. και πολλά από τα συστήματα στα οποία ζούμε παρουσιάζουν πολύπλοκη, χαοτική συμπεριφορά. Η αναγνώριση της χαοτικής, φράκταλ φύσης του κόσμου μας μπορεί να μας δώσει νέα διορατικότητα, δύναμη και σοφία» – https://appurl.io/NRaROg10EC
