Αγχώδεις Διαταραχές

Από τη Βαλέρια Κιλαμπέρια, Ψυχολόγο MSc, Θεραπεύτρια ABA

Ο καθένας από εμάς βιώνει άγχος στη καθημερινότητα, στο εργασιακό ή οικογενειακό περιβάλλον ή στις σχέσεις του. Αυτό βιώνεται ως ένα συναίσθημα φόβου ή ανησυχίας, συνοδευόμενο από σφίξιμο στο στήθος, και σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, τρέμουλο και ταχυκαρδία. Προκαλείται συχνά από κάποια αλλαγή στη ζωή μας, για την οποία αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε κανέναν έλεγχο. Θα μπορούσε να είναι μια νέα ημερομηνία, αποτέλεσμα εξετάσεων, ή ένας καυγάς. Επίσης, θα μπορούσε να είναι κάτι πιο σοβαρό – ένα σοβαρό ατύχημα, μια ασθένεια ή ο θάνατος κάποιου κοντινού προσώπου. Μπορεί να διαρκέσει για εβδομάδες, ακόμη και μήνες. Για τους περισσότερους ανθρώπους, το άγχος εξαφανίζεται όταν το πρόβλημα έχει λυθεί. Μερικές φορές απλά το πέρασμα του χρόνου βοηθά.

Για μερικούς ανθρώπους, ωστόσο το άγχος παραμένει και γίνεται πολύ μεγαλύτερο – ακόμη πιο συντριπτικό – και εντελώς δυσανάλογο σε σχέση με την κατάσταση. Αυτοί οι άνθρωποι υποφέρουν από κάποια αγχώδη διαταραχή. Παρ’ όλα αυτά οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι σε θέση να κάνουν κανονικές, καθημερινές δραστηριότητες, δύσκολες ή όχι, δηλαδή να είναι λειτουργικοί.

Οι αγχώδεις διαταραχές είναι αποτέλεσμα παράλογων πεποιθήσεων όσον αφορά την επικινδυνότητα μερικών καταστάσεων ή κάποιων γεγονότων. Έρευνες έχουν δείξει πως τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές υπερεκτιμούν την επικινδυνότητα διαφόρων καταστάσεων. Αυτές διαρκούν τουλάχιστον για 6 μήνες και μπορούν να χειροτερέψουν εάν δεν θεραπευτούν. Συνήθως αυτές οι διαταραχές συνυπάρχουν με άλλες διαταραχές συμπεριλαμβάνοντας τη χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, που μπορούν να καλύπτουν τα συμπτώματα του άγχους ή να τα χειροτερεύουν.

Υπάρχουν έξι διαφορετικοί τύποι αγχωδών διαταραχών. Αυτοί είναι:

1. Διαταραχές πανικού
2. Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
3. Διαταραχή μετατραυματικού στρες
4. Κοινωνική φοβία (ή κοινωνική αγχώδης διαταραχή)
5. Ειδικές φοβίες
6. Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

Κάθε διαταραχή άγχους έχει διαφορετικά συμπτώματα, αλλά όλα τα είδη έχουν ένα κοινό σημείο: επικρατεί ο ανεξέλεγκτος και παράλογος φόβος.

 Διαταραχές πανικού
Οι διαταραχές πανικού είναι η εμφάνιση των ξαφνικών κρίσεων και έντονου φόβου συνοδευόμενου συνήθως από σωματικά συμπτώματα, όπως ιδρώτα, ραχυκαρδία, αδυναμία ή ζαλάδα. Στη διάρκεια της κρίσης, τα άτομα νιώθουν έντονο τρέμουλο ή αισθάνονται μουδιασμένοι, όπως επίσης μπορεί να έχουν ναυτία ή πόνο στο στήθος. Τα άτομα με διαταραχή πανικού αποφεύγουν γεγονότα ή καταστάσεις καθώς υπάρχει ο φόβος εμφάνισης μιας καινούριας κρίσης. Δεν μπορούν να προβλέψουν πότε ή πού θα συμβεί η κρίση και αυτό τους δημιουργεί παραπάνω φόβο και άγχος.

Μια κρίση μπορεί να συμβεί παντού, οποιαδήποτε στιγμή ακόμα και την ώρα του ύπνου. Συνήθως μια κρίση διαρκεί 10 λεπτά περίπου, αλλά μερικά συμπτώματα διαρκούν και παραπάνω. Οι κρίσεις πανικού συνδέονται συχνά με μειωμένη ποιότητα ζωής και διαταραγμένη ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα.

Όσο νωρίτερα κάποιος απευθυνθεί σε έναν ειδικό, τόσο καλύτερες προβλέψεις ανάρρωσης υπάρχουν. Η γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία είναι μία δομημένη και συνήθως σύντομη θεραπεία, μεταξύ 10 και 20 συνεδριών. Υπάρχουν σαφείς στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν. Αποσκοπεί στη διόρθωση των καταστροφικών σκέψεων και φόβων των σωματικών αισθήσεων. Η θεραπεία αυτή μπορεί να ξεκινήσει ταυτόχρονα με φαρμακευτική αγωγή και χρησιμοποιεί τα ακόλουθα μέσα και τεχνικές: ψυχοεκπαίδευση, τεχνικές αντιμετώπισης άγχος  (μυϊκή χαλάρωση και σωστή κοιλιακή ή διαφραγματική αναπνοή), γνωστική αναδιάρθρωση, και σταδιακή έκθεση σε γεγονότα, καταστάσεις ή χώρους που συνδέονται με τις κρίσεις πανικού.

Τα αποτελέσματα μιας μελέτης με 76 ασθενείς με διαταραχή πανικού, έχουν δείξει ότι ο συνδυασμός των γνωστικών (ψυχοεκπαίδευση, γνωστική αναδόμηση, τεχνικές επίλυσης προβλημάτων) και συμπεριφορικών τεχνικών (έκθεση) έχει σημαντική αποτελεσματικότητα στη βελτίωση της οξείας ύφεσης των συμπτωμάτων και στη διατήρηση των καλών αποτελεσμάτων στην συνέχεια μέχρι και 6 μήνες μετά τη γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία.

Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από ένα κύκλο εμμονών και ψυχαναγκασμών που προκαλούν έντονη δυσφορία, δυσλειτουργία, και φόβο. Οι εμμονές είναι ακούσιες, επαναλαμβανόμενες και οι ανεπιθύμητες σκέψεις προκαλούν συναισθήματα άγχους ή φόβου. Οι υποχρεωτικές επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές είναι αποτέλεσμα των εμμονών. Η εκτέλεση τελετουργιών προσφέρει προσωρινή ανακούφιση από το άγχος που δημιουργείται από τις έμμονες ιδέες. Συχνά η ανάγκη των ατόμων να εκτελέσουν τις καταναγκαστικές συμπεριφορές δυναμώνει στην πάροδο του χρόνου. Εάν η αρχική συμπεριφορά γίνεται λιγότερο αποτελεσματική στην μείωση του άγχους, στη συνέχεια άλλες συμπεριφορές ή πιο περίτεχνες τελετουργίες προστίθενται για να προσφέρουν ανακούφιση. Οι καταναγκαστικές συμπεριφορές μπορούν να γίνουν εξαιρετικά χρονοβόρες και επηρεάζουν τη φυσιολογική λειτουργία.

Μερικές από τις κοινές εμμονές στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι οι εξής:

• Φόβος για μικρόβια/ασθένειες (παραδείγματα: έρπητας, ιός HIV).
• Χρήση οικιακών χημικών ουσιών (παραδείγματα: καθαριστικά, διαλυτικά).
• Ανησυχία για την ακρίβεια και λεπτομέρεια.
• Ο φόβος υπευθυνότητας για κάτι τρομερό που συμβαίνει (παραδείγματα: φωτιά, διάρρηξη).
• Απαγορευμένες ή διεστραμμένες σεξουαλικές σκέψεις ή εικόνες.
• Απαγορευμένες ή διεστραμμένες σεξουαλικές ορμές για τους άλλους.
• Εμμονές για την ομοφυλοφιλία.
• Σεξουαλικές εμμονές που αφορούν παιδιά.
• Προληπτικές ιδέες.

Κάποιοι κοινοί καταναγκασμοί είναι οι παρακάτω:

• Το πλύσιμο των χεριών πάρα πολλές φορές ή με έναν ορισμένο τρόπο.
• Υπερβολικό ντους, μπάνιο, βούρτσισμα δοντιών, περιποίηση ή καλλωπισμού.
• Έλεγχος ότι δεν συνέβη τίποτα φοβερό.
• Έλεγχος ότι δεν έχει συμβεί κάποιο λάθος.
• Προσευχή για την πρόληψη της βλάβης (για τον εαυτό του, τους άλλους ή να εμποδίσουν τρομερές συνέπειες).
• Αποφυγή καταστάσεων που θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τις εμμονές.

Η καλύτερη θεραπεία για τα περισσότερα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα τέσσερα πράγματα: Μια παρέμβαση που ονομάζεται Ανταπόκριση έκθεσης και Πρόληψης (γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία), ένα κατάλληλα εκπαιδευμένο θεραπευτή, μερικές φορές και φαρμακευτική αγωγή και στήριξη της οικογένειας και του περιβάλλοντος.

Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι, κατά μέσο όρο, περίπου το 70% των ασθενών με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα επωφεληθούν από μια κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή ή γνωσιακή θεραπεία συμπεριφοράς (CBT). Οι ασθενείς που ανταποκρίνονται στο φάρμακο δείχνουν συνήθως 40 έως 60% μείωση στα συμπτώματα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, ενώ εκείνοι οι οποίοι ανταποκρίνονται στην γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία αναφέρουν συχνά μια 60 έως 80% μείωση στα συμπτώματα.

Ωστόσο, τα φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται σε τακτική βάση και οι ασθενείς πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στην ψυχοθεραπεία. Δυστυχώς, οι μελέτες δείχνουν ότι τουλάχιστον το 25% της ΙΨΔ ασθενείς αρνούνται τη γνωσιακή – συμπεριφορική προσέγγιση, και το ήμισυ της ΙΨΔ  διακόπτουν τα φάρμακα λόγω των παρενεργειών ή για άλλους λόγους.

Ακολουθεί Μέρος ΙΙ.

Βιβλιογραφικές αναφορές:
Clark, D. M. (1999). Anxiety disorders: why they persist and how to treat them. Behaviour Research and Therapy, 37, S5-S27.

Crozier, R. W. & Alden, L. E. (2001). Ιnternational Handbook of Social Anxiety: Concepts, Research and Interventions Relating to the Self and Shyness. UK: John Wiley & Sons.

International OCD Foundation. What you Need to Know about Obsessive – Compulsive Disorder.

Manfro, G. G., Heldt, E., Volpato – Cordioli, A. & Otto, M. W. (2008). Cognitive – behavioral therapy in panic disorder. Revista Brasileira de Psiquiatria, Suppl II, S81-7.

National Institutes of Health (2009). Anxiety Disorders.

Paige, L. Z. (2007). Obsessive – Compulsive Disorder. Principal Leadership, 12-15.

Pohjavaara, P. (2004). SOCIAL PHOBIA: AETIOLOGY, COURSE AND TREATMENT WITH ENDOSCOPIC SYMPATHETIC BLOCK (ESB). Oulou: Oulou University Press.