![apo to asylo stin koinotita](https://psychografimata.com/wp-content/uploads/2013/01/apo-to-asylo-stin-koinotita-300x225.jpg)
Από τη Μαρία Καδόγλου, Κοινωνική Λειτουργό, Msc στην Κοινωνική Ψυχιατρική
Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η ενημέρωση των αναγνωστών για την αναγκαιότητα της φροντίδας του ψυχικά αρρώστου στο χώρο του, μέσα στην πόλη, μέσα στην κοινότητα. Παράλληλα, γίνεται αναφορά σε κάποιες ψυχιατρικές υπηρεσίες που υπάρχουν σε μια ακριτική περιοχή της Ελλάδας και συμβάλλουν με το έργο τους σε όλα όσα στοχεύει η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στο χώρο της σύγχρονης Ψυχιατρικής, της Κοινωνικής Ψυχιατρικής.
Για να φτάσουμε σήμερα να μιλάμε για φροντίδα του ψυχικά αρρώστου μέσα στην κοινότητα χρειάστηκε να γίνουν πολλές προσπάθειες τις περασμένες δεκαετίες, προσπάθειες που οδήγησαν στην έναρξη της διαδικασίας της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και στη χώρα μας, μια διαδικασία που αφορά τη συρρίκνωση του ασύλου και κατ΄ επέκταση τη μεταφορά της φροντίδας των ασθενών μέσα στην κοινότητα.
Στην Ελλάδα, μέχρι περίπου τη δεκαετία του 1980, η μόνη δημόσια ψυχιατρική φροντίδα παρέχονταν από τα ψυχιατρεία. Στα ψυχιατρεία νοσηλεύονταν κυρίως άτομα με βαριές ψυχώσεις ή αντικοινωνική συμπεριφορά και η εισαγωγή στο νοσοκομείο είχε το νόημα να απαλλάξει την κοινότητα από ένα άτομο με δυνητικά επικίνδυνη συμπεριφορά και κατά δεύτερο λόγο να του παρέχει θεραπεία.
Οι συνθήκες στα ψυχιατρεία ήταν άθλιες: Δεκάδες ασθενείς συνωστίζονταν στους μεγάλους θαλάμους, οι οποίοι εκτός από κρεβάτια δεν είχαν καμιά άλλη επίπλωση. Οι χώροι υγιεινής ήταν απαράδεκτοι. Το προσωπικό ήταν ελάχιστο και συχνά ανεκπαίδευτο. Άτομα όλων των ηλικιών, με διαφορετική ψυχική διαταραχή ζούσαν μαζί. Κάθε έννοια ατομικότητας και αξιοπρέπειας είχε καταλυθεί. Η διάρκεια παραμονής στο ψυχιατρείο ήταν πάντοτε μακρά και το τέλος της απροσδιόριστο. Καμία παροχή ψυχιατρικής υπηρεσίας δεν υπήρχε για τα άτομα με λιγότερο σοβαρές διαταραχές.
Από το άσυλο, λοιπόν, που φαίνεται να προκαλεί φόβο και συνοδεύεται από το στιγματισμό του αρρώστου, στη χώρα μας, από το 1981 και μετά, γίνονται προσπάθειες να βελτιωθούν οι συνθήκες στα ψυχιατρεία, να μειωθεί ο πληθυσμός τους, να αναπτυχθούν ψυχιατρικές υπηρεσίες σε ολόκληρη τη χώρα και να δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες για εκπαίδευση και επανεκπαίδευση του προσωπικού των ψυχιατρικών υπηρεσιών.
Αυτή η μεταβολή του κέντρου βάρους της αντιμετώπισης της ψυχικής αρρώστιας από το νοσοκομείο, στο χώρο όπου ζει ο ασθενής ονομάστηκε «ψυχιατρική μεταρρύθμιση» και είχε σκοπό την καλύτερη κάλυψη των αναγκών των ατόμων με ψυχικές διαταραχές.
Η φροντίδα του ψυχικά αρρώστου μέσα στην κοινότητα στην οποία ζει έχει σαφώς καλύτερα αποτελέσματα, καθώς ο άρρωστος διατηρείται στο φυσικό του περιβάλλον, έρχεται σε επαφή με την οικογένεια και τους φίλους του, συνεχίζει να ασχολείται με τις καθημερινές του δραστηριότητες, απαλλάσσεται σταδιακά από το κοινωνικό στίγμα, μπορεί να αξιολογεί τα προβλήματα του μέσα στις πραγματικές τους συνθήκες και να πραγματοποιεί τη θεραπεία του με τεχνικές που αρμόζουν στο τρόπο ζωής του. Επίσης, η μετακίνηση από το ψυχιατρείο στην κοινότητα είναι οικονομικά συμφέρουσα και σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα του ασθενούς.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μια σύντομη νοσηλεία ενός ασθενούς που υποτροπίασε κοστίζει στο δημόσιο πολλές εκατοντάδες ευρώ, ενώ η χαμηλότερη ετήσια παρακολούθησή του μέσα στην κοινότητα είναι περίπου πενήντα ευρώ. Επομένως, οι υπηρεσίες αυτές χρειάζεται να παρέχουν μια υψηλή ποιότητα θεραπείας, φροντίδας και συνέχειας, να μην κάνουν διακρίσεις, να είναι εύκολες στην πρόσβαση, να υποστηρίζουν όλον τον οικογενειακό αστερισμό και να συνεργάζονται με άλλες υπηρεσίες της κοινότητας ώστε να καλύπτουν επαρκώς της ανάγκες του πληθυσμού. Γενικά, θα λέγαμε ότι ο σκοπός των υπηρεσιών αυτών είναι να βοηθήσουν τον ψυχικά πάσχων να ζήσει όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικά.
Απαραίτητη προϋπόθεση όμως για τη φροντίδα του ψυχικά αρρώστου μέσα στην κοινότητα που ζει είναι η εφαρμογή μιας από τις πιο βασικές αρχές της Κοινοτικής Ψυχιατρικής: η τομεοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, για παράδειγμα ένας Δήμος, ένα δίκτυο από ψυχιατρικές υπηρεσίες έχει την αρμοδιότητα να καλύπτει τις ανάγκες του πληθυσμού.
Ας δούμε τι συμβαίνει στη Θράκη και στον Έβρο:
Στο Ν. Έβρου και Ροδόπης η ευθύνη για την ψυχιατρική κάλυψη του πληθυσμού ανήκει:
α) Σε δημόσιους φορείς, όπως είναι ο Ψυχιατρικός τομέας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης και το Ψυχιατρικό Τμήμα του Γενικού Περιφερειακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης (ΕΣΥ)
β) Σε επιδοτούμενους, ιδιωτικούς μη κερδοσκοπικούς φορείς (δωρεάν υπηρεσίες), π.χ. Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας και Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων.
Ένας βασικός στόχος των υπηρεσιών αυτών είναι να λειτουργούν εντός του τομέα, της συγκεκριμένης περιοχής δηλαδή που αναφέρθηκε παραπάνω, ώστε οι κάτοικοι που αντιμετωπίζουν ένα ψυχιατρικό πρόβλημα να μη χρειάζεται να μετακινούνται σε άλλο μέρος. Παλαιότερα, οι ασθενείς που χρειάζονταν νοσοκομειακή ψυχιατρική περίθαλψη μεταφέρονταν σε κάποιο από τα ψυχιατρεία της χώρας. Πέρα από τα οικονομικά ή άλλα τεχνικά προβλήματα που δημιουργούσε στους ασθενείς και στις οικογένειές τους αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης, προέκυπταν και σοβαρά εμπόδια στο θεραπευτικό έργο, όπως αυτά που αφορούσαν τη δημιουργία θεραπευτικής σχέσης ασθενούς και θεραπευτού, τη συνέχεια της παρακολούθησης του ασθενούς κ.α.
Παρακάτω γίνεται παρουσίαση ενός μικρού αλλά χαρακτηριστικού παραδείγματος ενός ασθενούς γι΄ αυτό: Ο κος Κώστας ήταν ένας νεαρός αγρότης που έπασχε από σχιζοφρένεια παρανοϊκού τύπου. Όποτε παρουσίαζε υποτροπή γινόταν ιδιαίτερα καχύποπτος προς όλους και καμιά φορά και επιθετικός. Οι γονείς του αναγκάστηκαν αρκετές φορές να τον μεταφέρουν άλλοτε με τη θέλησή του και άλλοτε με τη βία σε ένα μεγάλο ψυχιατρείο για νοσηλεία.
Πολλές φορές χρειάστηκε να γίνει όμως κάτι τέτοιο: μεταφορά συχνά με το περιπολικό της αστυνομίας, υποδοχή από το νοσηλευτικό προσωπικό της κλινικής που έτυχε να εφημερεύει (και ήταν συχνά άγνωστο στον ασθενή), καθήλωση και φάρμακα, βελτίωση και έξοδος μετά από λίγες εβδομάδες, διακοπή φαρμάκων μετά από λίγους μήνες, νέα υποτροπή κτλ. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, ο παρανοϊκός- επιθετικός τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς του κου Κώστα γινόταν ολοένα και πιο εμφανής. Μνησικακούσε εναντίον της οικογένειάς του, απεχθανόταν τις ψυχιατρικές υπηρεσίες, αντιδρούσε με απειλές ή και βία στην προοπτική μιας νέας νοσηλείας, η οποία υπό αυτές τις συνθήκες αποτελούσε μια άκρως τραυματική εμπειρία γι΄ αυτόν.
Στην Αλεξανδρούπολη, λειτουργεί το πρώτο δημιουργημένο στην Ελλάδα ψυχιατρικό τμήμα σε γενικό νοσοκομείο. Κάθε χρόνο νοσηλεύονται περίπου 600 ασθενείς. Το 95% περίπου των αναγκών για ψυχιατρική νοσηλεία των κατοίκων του νομού Έβρου καλύπτεται από αυτό χωρίς να υπάρχει ανάγκη μετακίνησης. Οι νοσηλείες (με εξαιρέσεις 10- 20 περιπτώσεις το χρόνο) γίνονται υπό συνθήκες ανοικτού τμήματος. Κυριαρχεί η άποψη στην περιοχή ότι στην ψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης οι ασθενείς αντιμετωπίζονται με σεβασμό και χωρίς βία. Το προσωπικό είναι γνωστό στους ασθενείς. Έτσι, οι αντιστάσεις στην προοπτική της νοσηλείας είναι πολύ μικρότερες. Αρκετά περιστατικά που εισάγονται με ακούσια νοσηλεία συχνά δέχονται τελικά να νοσηλευτούν με τη θέλησή τους.
Είναι εμφανές ότι αυτός ο τρόπος λειτουργίας εκτός από τα άλλα πλεονεκτήματα συμβάλει και στην καταπολέμηση της επικινδυνότητας των ψυχωσικών ασθενών. Στο έργο αυτό συμβάλλει και η τακτική παρακολούθηση των ασθενών στα εξωτερικά ιατρεία στα νοσοκομεία της Κομοτηνής και της Αλεξανδρούπολης. Εδώ και αρκετά χρόνια στο Νοσοκομείο της Κομοτηνής υπάρχει Ψυχίατρος που αναλαμβάνει να καλύψει μέρος των αναγκών του πληθυσμού της Ροδόπης. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στην Ξάνθη.
Ας δούμε τώρα τι υπηρεσίες υπάρχουν εκτός του νοσοκομείου: το νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης και η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας διατηρούν Κινητές Μονάδες για να παρέχουν ψυχιατρικές υπηρεσίες στον τόπο κατοικίας των ασθενών. Οι κινητές μονάδες είναι ομάδες επιστημόνων που έχουν ως προσωπικό τους Ψυχιάτρους, Ψυχολόγους, Κοινωνικούς Λειτουργούς, Νοσηλευτές και άλλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Μετακινούνται τακτικά για να προσφέρουν:
α) τακτική παρακολούθηση του ασθενούς στο ιατρείο
β) επίσκεψη στο σπίτι και
γ) δραστηριότητες αγωγής κοινότητας για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα ψυχικής υγείας.
Παρακάτω, παρουσιάζονται λίγο πιο αναλυτικά αυτές οι υπηρεσίες:
Α) Όταν η Κινητή Μονάδα βρίσκεται μέσα στον χώρο που κατοικεί ο ασθενής μπορεί έγκαιρα να διαγνώσει και να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που αυτός αντιμετωπίζει. Ο ψυχολόγος, ο κοινωνικός λειτουργός μαζί με τον Ψυχίατρο θα παρακολουθήσουν την εξέλιξη της πορείας του, θα τον στηρίξουν με ψυχοθεραπεία και με φάρμακα, κυρίως αν είναι ψυχωσικός, θα του συμπαρασταθούν στη λύση άλλων προβλημάτων ιατρικού ή προνοιακού χαρακτήρα και θα ενημερώνουν και θα στηρίζουν την οικογένειά του.
Καθώς στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει μεγάλος αριθμός κατοίκων της μειονότητας στο προσωπικό των κινητών μονάδων εργάζονται και θεραπευτές από αυτήν. Έχει παρατηρηθεί ότι η συνεργασία με θεραπευτές που προέρχονται από τη μειονότητα συμβάλλει αποφασιστικά στην καταπολέμηση των επιφυλάξεων και στη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης.
Β) Συχνά, οι θεραπευτές χρειάζεται να επισκεφτούν τα σπίτια των ασθενών που παρακολουθούν. Αυτό συνήθως γίνεται για τους ασθενείς που βρίσκονται σε υποτροπή, προκειμένου να αποφευχθεί η νοσηλεία. Αυξάνονται δηλαδή οι ώρες παρουσίας και στήριξης, με ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή.
Γ) Η κινητή μονάδα επιμένει να εργάζεται για την ενημέρωση του πληθυσμού για θέματα ψυχικής υγείας. Πιστεύεται έτσι ότι σταδιακά μπορεί να αλλάξει η στάση των πολιτών απέναντι στην ψυχική νόσο, δίνοντας το μήνυμα για σεβασμό και ισοτιμία στην ανθρώπινη υπόσταση του ψυχικά αρρώστου με κάθε άλλο πολίτη.
Δ) Υπάρχουν επίσης στεγαστικές δομές στην Αλεξανδρούπολη (διαμερίσματα, ξενώνες και οικοτροφεία) όπου διαμένουν ασθενείς που προέρχονται κυρίως από τα μεγάλα ψυχιατρεία της χώρας αλλά και κάποιοι ασθενείς από την κοινότητα με αυξημένες ανάγκες. Σκοπός των δομών αυτών είναι η παροχή καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και ειδικότερα στήριξη που αφορά στη φροντίδα του χώρου τους, της ένδυσής τους, τις εξόδους, διακοπές, κοινωνικές εκδηλώσεις μέσα στην κοινότητα μαζί με συμπολίτες κτλ.
Ε) Φροντίδα υπήρξε και για τον προεπαγγελματικό τομέα των ασθενών: ο Δήμος Αλεξανδρούπολης έχει παραχωρήσει δύο αγρούς, όπου οι ασθενείς εκπαιδεύονται και εργάζονται σε ένα πρόγραμμα για αγροτικές καλλιέργειες και στηρίζονται από ψυχολόγο και γεωπόνο..