Συνέντευξη στη Δήμητρα Διδαγγέλου, Δημοσιογράφο – Ψυχολόγο
Ερευνητής, καθηγητής, συγγραφέας, ψυχοθεραπευτής, είναι μόνο κάποιες από τις ιδιότητες με τις οποίες ο Δρ.Ιωάννης Νέστορος κατάφερε επάξια να κερδίσει μία θέση ανάμεσα στους διακεκριμένους ακαδημαϊκούς που έχουν βγει από τα σύνορα της χώρας τους.
Με πολλές τιμητικές διακρίσεις, ανάμεσα στις οποίες το βραβείο Άλμπερτ Αϊνστάιν (1986) και το γεγονός ότι χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους πενήντα «Greatest Living Legends» (2005) από το Διεθνές Βιογραφικό Κέντρο του Κέιμπριτζ στην Αγγλία για τη συνεισφορά του στην «Ψυχιατρική, Ψυχοθεραπεία και Νευροεπιστήμη» συνεχίζει αμείωτα την δραστηριότητά του.
Γέννημα θρέμμα της Κύπρου, με βιώματα από την κυπριακή εισβολή, παράλληλα με την επιστημονική του καριέρα έχτιζε σιγά σιγά ακόμη μία δραστηριότητα: της συγγραφής ποίησης. Οι απαντήσεις του σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης καταρρίπτουν τον μύθο που θέλει τους αξιόλογους επιστήμονες μονοδιάστατους ανθρώπους.
– Τι είναι ο τεχνοβλαστός του Πανεπιστημίου Κρήτης «Ηλεκτροφυσιολογικός Προμηθέας»; Ποιο το έργο σας εκεί;
Πρόκειται για Εταιρεία Έρευνας και Παροχής Ψυχιατρικών, Ψυχολογικών και Νευρολογικών Υπηρεσιών που υπάγεται στην Εταιρεία Διαχείρισης της Περιουσίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Δημιουργήθηκε με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κύριος στόχος της είναι η αξιοποίηση των Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας του συνεντευξιαζόμενου στους τομείς των Προκλητών Δυναμικών (Event Related Potentials) και της Νευροανάδρασης (Neurofeedback).
Τα προκλητά δυναμικά διαφέρουν από το Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (στο οποίο καταγράφεται η αυτόματη ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου ενώ το άτομο είναι ξαπλωμένο, συνήθως σε δύο συνθήκες: έχοντας τα μάτια του ανοικτά και κλειστά). Στα προκλητά δυναμικά καταγράφουμε την ηλεκτρική εγκεφαλική δραστηριότητα ενώ το άτομο εκτελεί κάποιο πνευματικό έργο, όπως στην απλούστερη μορφή όταν προσπαθεί να ξεχωρίσει δύο διαφορετικούς ήχους. Εννοείται ότι εάν δεχθούμε ότι ο εγκέφαλος είναι η έδρα της ψυχής, τότε κάθε φυσιολογική και κάθε παθολογική λειτουργία του εγκεφάλου (άρα και των γνωστικών και συναισθηματικών του λειτουργιών) θα αντανακλάται σε χαρακτηριστικά για την κάθε περίπτωση προκλητά δυναμικά. Συνεπώς εκτός από εργαλείο για την μελέτη της επεξεργασίας των πληροφοριών (information processing) από τον εγκέφαλο, η μέθοδος των προκλητών δυναμικών προσφέρεται για διάγνωση οποιασδήποτε ψυχικής διαταραχής ή νευρολογικής νόσου πριν αυτή γίνει αντιληπτή από τον ίδιο τον πάσχοντα ή το περιβάλλον του. Προσφέρεται επίσης για την κατανόηση των μηχανισμών του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην ίαση (με ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία κλ.π.).
– Μιλήστε μας για την νευροανάδραση. Τι ακριβώς είναι και σε ποιες περιπτώσεις είναι αποτελεσματική;
Από την δεκαετία του ‘60 υπήρχαν πειραματικά δεδομένα ότι χρησιμοποιώντας τεχνικές συντελεστικής μάθησης (operant conditioning) το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα μπορούσε να εκπαιδευτεί να λειτουργεί προς οποιαδήποτε επιθυμητή κατάσταση. Σήμερα με την πρόοδο της τεχνολογίας των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών (κυρίως στους τομείς της καταγραφής των ασθενών ηλεκτρικών σημάτων που παράγει ο εγκέφαλος και της επεξεργασίας αυτών) μπορούμε με τις ίδιες τεχνικές της συντελεστικής μάθησης (operant conditioning) να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλο να λειτουργεί προς οποιαδήποτε επιθυμητή κατεύθυνση.
Ουσιαστικά εκπαιδεύουμε τα διάφορα κύματα του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (π.χ. όποιος εκπαιδευτεί να έχει περισσότερα κύματα άλφα, δηλαδή αυτά που εμφανίζονται με συχνότητα 8 έως 13 Hz, θα είναι πιο ήρεμος, με όλες τις συνέπειες της συναισθηματικής κατάστασης αυτής). Έχει επίσης ερευνητικά τεκμηριωθεί ότι όταν ένα άτομο εκπαιδευτεί να αυξάνει τα εγκεφαλικά κύματα που είναι κάτω από 1 Hz, αυτό έχει ευεργετικές επιδράσεις σε μεγάλη ομάδα ψυχικών διαταραχών (αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια, μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας, αυτισμός κ.α.). Σε κάθε διαφορετική διαταραχή τα ηλεκτρόδια που εκπαιδεύουν τον εγκέφαλο τοποθετούνται σε διαφορετικά σημεία. Η εκπαίδευση γίνεται με το να αμείβεται ο εγκέφαλος όταν αυξάνει στα σημεία καταγραφής του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος την συχνότητα των εγκεφαλικών κυμάτων που ζητά ο χειριστής του μηχανήματος, ενώ ταυτόχρονα μειώνει όλες τις άλλες συχνότητες των κυμάτων του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος. Αυτό είναι πανεύκολο να το μάθει ο εγκέφαλος σε λίγα δευτερόλεπτα ή το πολύ λίγα πρώτα λεπτά. Η αμοιβή συνίσταται στο να δοθεί η δυνατότητα στον εγκέφαλο να παρακολουθήσει τις εικόνες και τους ήχους ενός βιντεοπαιχνιδιού ή μίας κινηματογραφικής ταινίας. Το μόνο που απαιτείται από τον εκπαιδευόμενο είναι να εμπλακεί στην διαδικασία και να ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει τις εικόνες και τους ήχους. Όταν το άτομο επιτυγχάνει αυτό που του ζητείται, η εικόνα είναι καθαρή και συνεχής και ο ήχος δυνατός και χωρίς διακοπές. Με έχει εντυπωσιάσει το γεγονός ότι η αμοιβή αυτή οδηγεί σε τόσο ισχυρή ενίσχυση. Ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι ο εκπαιδευόμενος αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα ότι μεταβάλλοντας εκούσια την εγκεφαλική του λειτουργία επηρεάζει άμεσα αυτά που γίνονται στο περιβάλλον του (δηλαδή ο εγκέφαλος του οδηγεί το βιντεοπαιχνίδι ή την ταινία), ενώ ταυτόχρονα ανακουφίζεται από ενοχλητικά συμπτώματα. Δηλαδή έχει απτές αποδείξεις ότι μπορεί ο ίδιος και να ελέγχει τις λειτουργίες του εγκεφάλου του και να μειώνει τα συμπτώματά του.
Επειδή τα σύγχρονα μηχανήματα νευροανάδρασης αυτορυθμίζονται και μεταβάλλουν τις απαιτήσεις τους ανάλογα με την εκάστοτε κατάσταση του εκπαιδευομένου, με το ίδιο μηχάνημα μπορείς να βελτιώσεις ένα εξαιρετικά δυσλειτουργικό άτομο και ένα άτομο υψηλών επιδόσεων. Και στις δύο περιπτώσεις θα απαιτηθεί από τους εκπαιδευομένους να βελτιώσουν την εγκεφαλική τους λειτουργία προκειμένου να αμειφθούν. Γι’ αυτό και χρησιμοποιείται από αυτιστικά παιδιά μέχρι από αστροναύτες της NASA. Με λίγα λόγια πρόκειται για γυμναστική του εγκεφάλου η οποία ωφελεί τους πάντες και δεν έχει καμία παρενέργεια στα χέρια του ειδικού. Νευροανάδραση μπορεί να γίνει και με προκλητά δυναμικά, γεγονός που θα απογειώσει την μέθοδο ακόμη περισσότερο στο προσεχές μέλλον.
– Πόσο γνωστή είναι στην Ελλάδα η νευροανάδραση; Η ίδια εικόνα υπάρχει στο εξωτερικό;
Στην Ελλάδα έχει αρχίσει να γίνεται γνωστή, αφού υπάρχουν εδώ και αρκετά χρόνια τρία (3) τουλάχιστον κέντρα Νευροανάδρασης, ένα εκ των οποίων έχει παραρτήματα τόσο στο Ηράκλειο Κρήτης, όσο και στην Αθήνα. Στην υπόλοιπη Ευρώπη και στις ΗΠΑ είναι ευρέως διαδεδομένη με άφθονους ειδικούς σε κάθε πόλη, όπως μπορεί εύκολα να διαπιστώσει όποιος επισκεφθεί στο διαδίκτυο το site της eeginfo.com και ενεργοποιήσει το εικονίδιο providers.
– Που μπορεί ν’ απευθυνθεί κάποιος επιστήμονας που ενδιαφέρεται να εκπαιδευτεί στην νευροανάδραση;
Από τις 6 μέχρι τις 10 Ιουλίου του 2011 ο τεχνοβλαστός του Πανεπιστημίου Κρήτης «ΗΛΕΚΤΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» σε συνεργασία με την EEGInfo διοργανώνει στην Αθήνα (Athens Gate Hotel) πενταήμερη εντατική εκπαίδευση στην νευροανάδραση η οποία αρκεί για να ξεκινήσει κάποιος. Στην συνέχεια θα έχει επίβλεψη των περιστατικών του τόσο από την EEGInfo, όσο και από εμένα, ο οποίος λειτουργώ ως αναγνωρισμένος επόπτης αυτής. Πληροφορίες και εγγραφή τοποθετώντας στο google τις λέξεις eeginfo και Athens course.
– Μέχρι που πιστεύετε ότι μπορεί να φθάσει η επιστήμη όσον αφορά στη λειτουργία του εγκεφάλου; Θα υπάρξει ακόμη μεγαλύτερη πρόοδος μέσα στα επόμενα χρόνια;
Οι επιστημονικές μας γνώσεις για την λειτουργία του εγκεφάλου αυξάνονται συνεχώς με γεωμετρική πρόοδο. Στα επόμενα χρόνια πρόκειται να αρχίσουν να υπάρχουν συνθετικά μοντέλα που θα συνδυάζουν τα δεδομένα από τους διάφορους κλάδους των νευροεπιστημών (νευροχημεία, νευροφυσιολογία, νευροψυχοφαρμακολογία, νευρογενετική, μαθηματικά μοντέλα για το νου κλ.π.) με τις γνώσεις που έχουν προκύψει από τους διάφορους κλάδους της ψυχολογίας (κλινική, πειραματική, κοινωνική, εξελικτική, εκπαιδευτική κλ.π.). Τέλος και με την απαραίτητη βοήθεια και της φιλοσοφίας (κατά την γνώμη μου κυρίως των προσωκρατικών) θα αποκτήσουμε μία πολύ πιο ολοκληρωμένη γνώση για την ανθρώπινη φύση, την προσωπικότητα, την ψυχοπαθολογία και την ψυχοθεραπεία.
– Από την εμπειρία σας πιστεύετε ότι μπορεί κάποιος να «εκπαιδεύσει» το νου του ως προς τον τρόπο σκέψης του;
Όλοι μας συνεχώς «εκπαιδεύουμε» το νου μας ως προς τον τρόπο σκέψης του. Προς ποια όμως κατεύθυνση; Στην παιδική ηλικία εκπαιδευτές μας είναι οι γονείς μας (ή τα υποκατάστατά τους), το σχολείο και η ιδιοσυγκρασία μας. Κάποια στιγμή, κάποιοι από εμάς, οι τυχεροί, αντιλαμβανόμαστε από μόνοι μας ή κάποιος άλλος μας διδάσκει, ότι εμείς κρατάμε το τιμόνι. Η περαιτέρω «εκπαίδευση» και αυτοεξέλιξή μας εξαρτάται αποκλειστικά από τις δικές μας επιλογές. Αλλοίμονο σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι είναι θύματα δυνάμεων που δεν μπορούν να ελέγξουν.
– Είναι γνωστό ότι εφαρμόζετε το συνθετικό μοντέλο ψυχοθεραπείας. Πείτε μας λίγα λόγια για την αποτελεσματικότητά του.
Το συνθετικό μοντέλο έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά του σε αυστηρά δομημένες από πλευράς μεθοδολογίας έρευνες οι οποίες έχουν δημοσιευτεί σε λίαν έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά που λειτουργούν με το σύστημα κριτών. Η αποτελεσματικότητα του μοντέλου αποκτά περισσότερο βάρος εάν λάβουμε υπόψη μας ότι στις περισσότερες μελέτες η διάγνωση των θεραπευομένων, σύμφωνα με DSM-IV κριτήρια, ήταν σχιζοφρένεια παρανοειδούς τύπου ή σχιζοσυναισθηματική ψύχωση. Μάλιστα είχαμε την πρωτιά να αποδείξουμε ότι ακόμη και μία επιτυχημένη ψυχοθεραπευτική συνεδρία μειώνει στατιστικά σημαντικά τα σχιζοφρενικά συμπτώματα (Psychotherapy Research, 2006, vol 16 (2), 201-213). Εννοείται ότι μια κακή συνεδρία προκαλεί το αντίθετο. Επίσης είχαμε την πρωτιά να αποδείξουμε ότι η βελτίωση του ατόμου με σχιζοφρενικά συμπτώματα στην ατομική ψυχοθεραπεία επιφέρει βελτίωση των διαταραγμένων ενδο-οικογενειακών σχέσεων μεταξύ μελών της οικογένειας τα οποία δεν είχαν καμία επαφή με τον ψυχοθεραπευτή (Clinical Psychology and Psychotherapy, 2009, vol 16 (3), 199-215 και in press, vol 17 (published on line Febr 25, 2010). Τέλος, το συνθετικό μοντέλο έχει αποσπάσει ευμενή σχόλια σε κριτικές ξενόγλωσσων περιοδικών του κλάδου, τις οποίες υπογράφουν ηγετικές προσωπικότητες της ψυχοθεραπείας.
– Όσον αφορά την οικονομική και γενικότερη κρίση που περνά η Ελλάδα αυτή την περίοδο, πιστεύετε ότι μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα αλλάζουν τα δεδομένα σχετικά με την ψυχική υγεία του πληθυσμού;
Η οικονομική δυσπραγία αποτελεί ένα από τους ισχυρότερους στρεσογόνους παράγοντες. Αφού λοιπόν το στρες πυροδοτεί σχεδόν το σύνολο των ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών διαταραχών, αναμένεται ραγδαία αύξηση όλων αυτών. Ο άνθρωπος όμως δεν είναι μόνο παθητικός δέκτης των ερεθισμάτων του περιβάλλοντός του. Διαθέτει δημιουργικότητα και την ικανότητα να συμπεριφέρεται αντίθετα με τις οποιεσδήποτε προβλέψεις. Περιμένω λοιπόν «τα δεδομένα» για να δημιουργήσω τις υποθέσεις μου. Οι οποίες υποθέσεις θα επαληθευθούν ή θα καταρριφθούν από τα «επόμενα δεδομένα». Ας μην ξεχνάμε ότι ο χρυσός αιώνας του Περικλέους συμπίπτει χρονικά με τα χρόνια του επαχθούς Πελοποννησιακού πολέμου. Και η Αναγέννηση εμφανίζεται σε χρόνια σκληρά, κατά τα οποία τα περισσότερα κρατίδια της διαιρεμένης τότε Ιταλίας ήσαν σε εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους.
– Ποια ιδιότητα σας θεωρείτε ότι ταιριάζει περισσότερο με την προσωπικότητά σας: καθηγητής, ερευνητής ή ψυχοθεραπευτής;
Χωρίς την παραμικρή αμφιβολία Ερευνητής. Θεωρώ την ψυχοθεραπεία μία ερευνητική διαδικασία. Όσο για το καθηγητής, τι να διδάξω εάν δεν στηριχθώ στις έρευνες τις δικές μου και των άλλων. Εξάλλου, αυτό που ελπίζω να έχω μεταφέρει στους φοιτητές μου (προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς) είναι ότι θα πρέπει σε όλα να έχουν την νοοτροπία και στάση ζωής του ερευνητή.
– Τέλος, έχετε εκδώσει μια ποιητική συλλογή με τίτλο «ΡΙΖΟΚΑΡΠΑΣΟΝ: Ποιήματα για την κατεχόμενη Κύπρο». Μιλήστε μας γι’ αυτή την άγνωστη στο επιστημονικό κοινό πλευρά του εαυτού σας.
Όπως γνωρίζετε γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Κύπρο. Είμαι υπήκοος της Κυπριακής Δημοκρατίας και ταυτόχρονα ακραιφνής Έλλην, υπερήφανος για την καταγωγή μου. Έζησα το Κυπριακό πρόβλημα ως αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυς από τον αγώνα της Ανεξαρτησίας την δεκαετία του 50 μέχρι σήμερα. Θέλησα να καταγράψω τις εμπειρίες μου και τα συναισθήματά μου. Κάτι σαν παρακαταθήκη για τους νέους που γεννήθηκαν μετά το 1974. Τα περισσότερα ποιήματα της ποιητικής συλλογής είχαν γραφτεί από το 1992. Η τελειομανία μου όμως δεν με άφηνε να δείξω τα ποιήματα σε κανένα. Έκανα πρώτα εξονυχιστική ιστορική έρευνα για να βεβαιωθώ ότι τα γεγονότα που περιγράφω δεν αποτελούν μόνο υποκειμενικές απόψεις, αλλά στηρίζονται σε γενικώς αποδεκτά ιστορικά δεδομένα. Εννοείται, ότι τόλμησα να τα παρουσιάσω, αφού αρκετοί άνθρωποι που εκτιμώ (μεταξύ των οποίων και δύο καθιερωμένοι ποιητές) με έπεισαν ότι άξιζαν τον κόπο. Το Ριζοκάρπασον, γενέτειρα της μακαρίτισσας της μάνας μου, είναι ο τόπος των περισσοτέρων παιδικών μου αναμνήσεων και το μοναδικό σημείο της γης που πραγματικά αισθάνομαι πατρίδα μου. Ίσως ακούγεται μακάβριο, αλλά όταν πεθάνω (που δεν το σκοπεύω σύντομα) επιθυμώ να έχω τον τάφο μου εκεί (πράγμα που απαγορεύεται σήμερα) : «μαζί με τους προγόνους μου/ να χαίρομαι/ του βασιλιά του Τράχειου το τοπίο/…/τον ήλιο/ όπως όταν ήμουνα παιδί/ να βλέπω να ανατέλλει από την θάλασσα/ στο ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα/ και να δύει στις χαρουπιές της μάνας μου/ στον Άγιο Φίλο.» (από το ποίημα ΔΙΑΘΗΚΗ).
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΡ. ΙΩΑΝΝΗ ΝΕΣΤΟΡΟΣ
Ο Ιωάννης Νέστορος σήμερα είναι Καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπεύθυνος του οργανωμένου προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών στην Κλινική Ψυχολογία και διευθυντής του εργαστηρίου Κλινικής και Κοινωνικής Ψυχολογίας.
Επίσης, Επιστημονικός Διευθυντής της Ερευνητικής Εταιρείας Τεχνοβλαστού (Spin-off) του Πανεπιστημίου Κρήτης «Ηλεκτροφυσιολογικός Προμηθέας, Α.Ε.», 2005-σήμερα. Πρόκειται για Εταιρεία Έρευνας και παροχής Ψυχιατρικών, Νευρολογικών και Ψυχολογικών υπηρεσιών.
Παράλληλα, συνεχίζει την ερευνητική και συγγραφική του δραστηριότητα.
Είναι συγγραφέας της ποιητικής συλλογής «ΡΙΖΟΚΑΡΠΑΣΟΝ: Ποιήματα για την κατεχόμενη Κύπρο».
Αναλυτικά μπορείτε να δείτε το βιογραφικό του εδώ.
Διαβάστε επίσης:
Ελευθερώστε τις δυνατότητες του μυαλού σας με νευροανάδραση.
