Από τους Ελίντα Καλπογιάννη, Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια
Κωνσταντίνο Φύσσα, Ψυχοθεραπευτή
Εύη Αβδελίδου, Σχολική Ψυχολόγο *
Ο περιορισµός του παιχνιδιού έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, την υγεία και την κοινωνικότητα των παιδιών. Ειδικοί συνδέουν προβλήµατα που τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί στα παιδιά, όπως η παχυσαρκία, οι δυσκολίες προσοχής, η κατάθλιψη και το άγχος, µε τη µείωση διάφορων τύπων παιχνιδιού.
Από το 1950 και µετά, αλλά ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί µια συνεχιζόµενη µείωση του ελεύθερου παιχνιδιού των παιδιών, κυρίως γιατί οι ενήλικες έχουν ασκήσει έναν αυξανόµενο έλεγχο στις δραστηριότητες των παιδιών τους. Πιο συγκεκριµένα το παιχνίδι στη φύση και σε εξωτερικούς χώρους έχει υποστεί τη µεγαλύτερη µείωση.
Επίσης γενικά υπάρχει η τάση για εντατικοποίηση της προσχολικής και της σχολικής εκπαίδευσης, µε την ταυτόχρονη µείωση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών αλλά και του χρόνου του διαλείµµατος στο σχολείο.
Ο περιορισµός του παιχνιδιού έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, την υγεία και την κοινωνικότητα των παιδιών. Ειδικοί συνδέουν προβλήµατα που είναι σε αύξηση στην παιδική ηλικία, όπως η παχυσαρκία, οι δυσκολίες προσοχής, η κατάθλιψη και το άγχος µε τη µείωση διάφορων τύπων παιχνιδιού. (Ginsburg et al., 2007, Gleave 2009).
Ανάλογα µε τις µειωµένες ευκαιρίες παιχνιδιού, υπάρχουν επιπτώσεις:
• στη σωµατική υγεία
• στην ψυχική υγεία
• στις κοινωνικές δεξιότητες και την κοινωνική συνοχή
• στις κινητικές δεξιότητες
• στη δηµιουργικότητα
Επιπτώσεις στη σωµατική υγεία
Ανάπτυξη του εγκεφάλου
Το παιχνίδι είναι ουσιώδες για την ανάπτυξη των παιδιών. Έρευνες δείχνουν πως είναι ιδιαίτερα σηµαντικό για την υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου (Ginsburg, American Academy of Pediatrics, 2007).
Παιδική παχυσαρκία και προβλήµατα υγείας
Όσον αφορά την παιδική παχυσαρκία, έρευνα της KaBooM έχει δείξει ότι στις γειτονιές που δεν υπάρχουν πάρκα ή παιδικές χαρές, τα περιστατικά της παιδικής παχυσαρκίας έχουν αυξηθεί κατά 29%. Τα παιδιά που έχουν κοντά στο σπίτι τους κάποιο πάρκο ή κάποια παιδική χαρά είναι πιο πιθανό να έχουν κανονικό βάρος σε σχέση µε παιδιά του δεν ζουν κοντά σε κάποιο πάρκο σε κάποια παιδική χαρά.
Κατά προσέγγιση, 17% των παιδιών ηλικίας 2-9 ετών είναι στα όρια της παχυσαρκίας, ενώ 14,8% θεωρούνται υπέρβαρα. Η παιδική παχυσαρκία έχει διπλασιαστεί κατά τα τελευταία 30 χρόνια στα παιδιά προσχολικής και εφηβικής ηλικίας, και έχει τριπλασιαστεί στα παιδιά ηλικίας 6-11 ετών. Μερικές ασθένειες που συνδέονται µε την παιδική παχυσαρκία και φαίνεται πως είναι αυξηµένες στα παιδιά είναι ο διαβήτης Τύπου 2, η υπέρταση, το άσθµα και η καρδιοαγγειακή ανεπάρκεια (McCurdy & Mehta, 2010).
Προβλήµατα όρασης
Η µείωση του παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους και η πολύωρη παραµονή των παιδιών σε εσωτερικούς χώρους, συχνά µπροστά σε οθόνες, έχει συσχετιστεί επίσης µε αυξηµένα προβλήµατα όρασης. Έχουν καταγραφεί διάφορες παθήσεις των µατιών, όπως η µυωπία, το αίσθηµα κούρασης, η θολή όραση, η ξηροφθαλµία και άλλα, που φαίνεται πως διατηρούνται και στην ενήλικη ζωή (Kozeis, 2009).
Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Αύξηση του άγχους και την κατάθλιψης
Έρευνες στην Αµερική δείχνουν ότι το άγχος και η κατάθλιψη στην παιδική ηλικία έχουν αυξηθεί δραµατικά τα τελευταία χρόνια, όπως επίσης έχουν αυξηθεί και οι απόπειρες αυτοκτονίας.
Αυτή η αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης στα παιδιά και στους έφηβους φαίνεται ότι δεν σχετίζεται µε πραγµατικούς κινδύνους ή µεγάλες αλλαγές στη ζωή τους. Αυτό που υποστηρίζει ο ερευνητής Twenge (2000) είναι ότι το άγχος και η κατάθλιψη ήταν πιο χαµηλά κατά την περίοδο της ύφεσης στη Αµερική, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου ή κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέµου. Ο ερευνητής καταλήγει ότι αυτή η αύξησή του άγχους και της κατάθλιψης σχετίζεται µε τον τρόπο που τα παιδιά (και οι ενήλικες) βλέπουν τον κόσµο και όχι µε το πώς είναι πραγµατικά ο κόσµος.
∆ιαταραχή ελλειµµατικής προσοχής – υπερκινητκότητας (∆ΕΠ-Υ)
Η µείωση του παιχνιδιού έχει σχετιστεί µε την αύξηση δυσκολιών προσοχής και συγκέντρωσης στα παιδιά, καθώς και συγκεκριµένα µε τη ∆ιαταραχή ελλειµµατικής προσοχής – υπερκινητικότητας.
O Penksepp θεωρεί ότι ένας από τους λόγους αύξησης της ∆ΕΠ-Υ µπορεί να είναι η έλλειψη ευκαιριών των παιδιών προσχολικής ηλικίας για ελεύθερο και κοινωνικό παιχνίδι.
Ο ίδιος θεωρεί ότι η αύξηση των κρουσµάτων της ∆ΕΠ-Υ αποτελεί εν µέρει «κοινωνική» ασθένεια και όχι βιολογική (Panksepp, 2008).
Υποστηρίζει ότι τα παιδιά δεν παίζουν αρκετά έτσι ώστε να αναπτυχθεί υγιώς ο εγκέφαλος. Πρέπει να δηµιουργηθούν χαρούµενοι και ελκυστικοί χώροι, που θα βοηθήσουν τα µικρά παιδιά να επωφεληθούν από το παιχνίδι, ώστε να έχει θετικό αντίκτυπο στη ανάπτυξη του εγκεφάλου και πιο συγκεκριµένα στην ενίσχυση των εκτελεστικών λειτουργιών του µετωπιαίου λοβού. Οι λειτουργίες αυτές αφορούν µεταξύ άλλων τις ικανότητες για µάθηση, συγκέντρωση, οργάνωση, αυτοέλεγχο, ενσυναίσθηση, αυτορύθµιση και επίλυση προβληµάτων (Barkley, 1997; Panksepp, et al., 2003). Οι λειτουργίες αυτές, οι οποίες αναπτύσσονται σηµαντικά µε το ελεύθερο παιχνίδι, είναι συχνά επιβαρυµένες σε παιδιά µε δυσκολίες προσοχής.
Επιπτώσεις στην κοινωνικές δεξιότητες και την κοινωνική συνοχή
Όταν τα παιδιά παίζουν οµαδικά, µε αυθόρµητο τρόπο χωρίς την κατεύθυνση από τους ενήλικες, έχουν τη δυνατότητα να µάθουν να συνεργάζονται, να µοιράζονται, να διαπραγµατεύονται, να λύνουν τις διαφορές τους και να υποστηρίζουν τον εαυτό τους. Τα παιδιά που δεν παίζουν σε οµάδες ή ακολουθούν µόνο δοµηµένες οµαδικές δραστηριότητες χάνουν ευκαιρίες όχι µόνο για πληρέστερη κοινωνικοποίηση, αλλά και για προσωπική ανάπτυξη.
Ιδιαίτερα το παιχνίδι στην κοινότητα ή τη γειτονιά λειτουργεί και ως µέσον ανάπτυξης της κοινωνικής ενσωµάτωσης των παιδιών. Τα παιδιά που δεν παίζουν στο πλαίσιο της κοινότητας ή της γειτονιάς έχουν αργότερα σηµαντικές δυσκολίες για κοινωνική ενσωµάτωση και την αίσθηση ότι δεν ανήκουν κάπου, κάτι που µπορεί να οδηγήσει σε σε αντικοινωνική και παραβατική συµπεριφορά ή σε συµπεριφορά εκφοβισµού (bullying) (Gill, 2015, Kids Matter, 2012).
Η µείωση του παιχνιδιού στη γειτονιά έχει όµως επιπτώσεις και στη δηµιουργία και συνοχή συνολικά του κοινωνικού ιστού. Όταν τα παιδιά παίζουν στη γειτονιά, οι γονείς τους έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν καλύτερα, να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον, αλλά και να ανταλλάξουν πληροφορίες για τον τρόπο που µεγαλώνουν τα παιδιά τους. Οι περισσότεροι, στις µεγάλες πόλεις, δεν γνωρίζουν πια τους γείτονές τους, κάτι που επιδρά αρνητικά τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες.
Επιπτώσεις στις κινητικές δεξιότητες
Η µείωση του παιχνιδιού έχει επιπτώσεις και στις κινητικές δεξιότητες των παιδιών. Η φυσική δραστηριότητα έχει περιοριστεί, µιας και είναι καθισµένα όλο και περισσότερο χρόνο κατά τη διάρκεια της ηµέρας, από όλο και µικρότερη ηλικία.
Όταν τα παιδιά δεν παίζουν κινητικά παιχνίδια, συστηµατικά και µε επαρκή διάρκεια, ιδιαίτερα σε εξωτερικό περιβάλλον, έχουν περιορισµένες ευκαιρίες να αναπτύξουν τα αισθητηριακά ερεθισµάτα καθώς και βασικές κινητικές δεξιότητες. Η φτωχή επεξεργασία των αισθητηριακών ερεθισµάτων από το σώµα και το περιβάλλον συνδέεται τόσο µε δυσκολίες στο συντονισµό της κίνησης, όσο και µε δυσκολίες στη ρύθµιση της διέγερσης και της συµπεριφοράς.
Τα παιδιά µπορεί να έχουν δυσκολίες στις αδρές κινήσεις, όπως στο τρέξιµο, την ισορροπία, τις δεξιότητες στην µπάλα, τον κουτσό, το ποδήλατο, το σκαρφάλωµα. Τέτοιου τύπου δυσκολίες µπορεί να επηρεάσουν τα παιδιά, πέρα από την κινητική τους ανάπτυξη, και στην κοινωνικοποίησή τους, η οποία συχνά γίνεται µε τα κινητικά παιχνίδια και τον αθλητισµό. Επίσης οι δεξιότητες αδρής κίνησης συνδέονται µε την ανάπτυξη της αίσθησης του σώµατος, την ανάπτυξη καλής στάσης και τη σταθεροποίηση των κεντρικών αρθρώσεων, που είναι πολύ σηµαντικά και για τις καθιστικές δραστηριότητες στο σχολικό περιβάλλον.
Η µείωση του παιχνιδιού µπορεί να έχει επιπτώσεις και στις λεπτές κινήσεις των παιδιών. Μπορεί να έχουν δυσκολίες στους επιδέξιους χειρισµούς µε τα χέρια, τον έλεγχο των κινήσεων των µατιών, που είναι απαραίτητος για την ανάγνωση, το κράτηµα του µολυβιού και το συντονισµό µατιού χεριού, που συνδέονται µε δυσκολίες στη γραφή, τη χρήση εργαλείων όπως το ψαλίδι κ.λπ. Πολλά παιδιά 3 και 4 χρονών έχουν την ικανότητα να χρησιµοποιήσουν ένα tablet, αλλά δεν έχουν αρκετή επιδεξιότητα στα δάχτυλα τους για να καταφέρουν απλές καθηµερινές δραστηριότητες.
Επιπτώσεις στη δηµιουργικότητα
Η µείωση του ελευθέρου παιχνιδιού έχει οδηγήσει σε µείωση της δηµιουργικότητας και πιο συγκεκριµένα σε µείωση της «δηµιουργικής επεξεργασίας», που αφορά την ικανότητα ανάπτυξης µιας ιδέας σε κάτι ενδιαφέρον και καινοτόµο. Τα παιδιά που δεν παίζουν δεν αναπτύσσουν τη φαντασία τους και κατ’ επέκταση τη δηµιουργικότητά τους.
Ο Runco υποστηρίζει ότι η «δηµιουργική επεξεργασία» αποτελεί έναν από τους πιο αξιόπιστους δείκτες για τη µελλοντική επιτυχία των παιδιών, πιο αξιόπιστο και από τον δείκτη νοηµοσύνης και τους βαθµούς στο σχολείο.
Οι διεργασίες που κάνουµε για να αντιµετωπίζουµε ένα πρόβληµα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: τις συγκλίνουσες και τις αποκλίνουσες. Οι πρώτες έχουν µία και µοναδική λύση, ενώ οι δεύτερες έχουν πολλές διαφορετικές λύσεις. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο τρόπος που παίζουν τα παιδιά συµβάλλει στη ικανότητα να επιλύνουν τα προβλήµατα τους µε πολλές και διαφορετικές λύσεις καθώς το παιχνίδι έχει από τη φύση του το στοιχείο της φαντασίας.
Όπως είναι αναµενόµενο, τα παιδιά που παίζουν περισσότερο είναι πιο δηµιουργικά στις προσπάθειες τους να επιλύσουν κάποιο πρόβληµα (Pepler and Ross, 1981), ικανότητα ιδιαίτερα χρήσιµη, στον σύγχρονο κόσµο που αλλάζει συνεχώς.
Ο ρόλος του παιχνιδιού είναι κεντρικός για την υγεία και την ανάπτυξη των παιδιών. Ως κοινωνία, θα πρέπει να επανεκτιµήσουµε το ρόλο του ελεύθερου παιχνιδιού και να δηµιουργήσουµε τις κατάλληλες συνθήκες. Είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε τις επιπτώσεις από τη µείωση του παιχνιδιού, ώστε να δράσουµε αναλόγως, προστατεύοντας τα παιδιά µας για το τώρα, αλλά κυρίως για το µέλλον τους.
The decline of play
[vsw id=”Bg-GEzM7iTk” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
* Το υλικό προέρχεται από το εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για γονείς. Πρόγραµµα “Η ∆ύναµη του παιχνιδιού”.Το εγχειρίδιο αυτό δηµιουργήθηκε στα πλαίσια του προγράµµατος “Η δύναµη του παιχνιδιού”, που πραγµατοποιήθηκε µε δωρεά του Ιδρύµατος Στάυρος Νιάρχος.
http://www.eefs.eu/paizontas/MANUAL-%CE%93%CE%9F%CE%9D%CE%95%CE%99%CE%A3.pdf
Αναφορά:
Καλπογιάννη, E., Φύσσας, K., Αβδελίδου, E. (2015) Εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για γονείς. Πρόγραµµα “Η ∆ύναµη του παιχνιδιού”. www.paizontas.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ο ρόλος του παιχνιδιού στην ανάπτυξη του παιδιού
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ayres, A.J. (2005) Sensory Integration and the Child (Revised). Los Angeles: Western Psychological Services.
Barkley, R. A. (1997) Defiant Children: A Clinician’s Manual for Assessment and Parent Training. New York: Guilford Press (800-365-7006
Gill,T. (2015) Hackney Playstreets evaluation report. Hackney play association and Hackney Council. http://www.hackneyplay.org/wp-content/uploads/2015/02/Final-full-evaluation-report.pdf
Ginsburg, K.R., & the Committee on Communications and the Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family Health, American Academy of Pediatrics (2007) The importance of play in promoting healthy child development and maintaining strong parent-child bonds. Pediatrics, 119(1).
Gleave, J. (2009) Children’s Time to Play: A literature review. London: Play England. Available online at: http://www.playday.org.uk/pdf/Childrens-time-to-play-a-literature-review.pdf
KidsMatter (2012). Early Childhood Mental Health Initiative. Creating a sense of community. www.kidsmatter.edu.au/sites/default/files/public/KMEC-Component1-Literature-Review.pdf
Kozeis, Ν. (2009) Impact of computer use on children’s vision. Hippokratia. 13(4): 230–231.
McCurdy, W. & Mehta, R. (2010) Using Nature and Outdoor Activity to Improve Children’s Health. Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care 40(5):102-117. http://www.cppah.com/
Panksepp, J. (2007) Can PLAY Diminish ADHD and Facilitate the Construction of the Social Brain? Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 16(2) Panksepp J,
Burgdorf J. (2003) The neurobiology of positive emotions. Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 30:173–187
Panksepp, J. (2008) Play, ADHD, and the construction of the social brain: should the first class each day be recess?, American Journal of Play, 1
Pellegrini, A.D. (2011) The development and function of locomotor play. In A.D. Pellegrini (Ed.) The Oxford Handbook of the Development of Play. Oxford: Oxfrd University Press.
Runco, M.A. and Pina, J. (2013) The Oxford Handbook of the Development of Imagination. M. Taylor (Ed.), New York: Oxford University Press.
Twenge, J. M. (2000) The age of anxiety? The birth cohort change in anxiety and neuroticism, 1952–1993. Journal of Personality and Social Psychology. 79(6).
Pepler, D.J. and Ross, H.S. (1981) The effects of play on convergent and divergent problem solving. Child Development 52(4).
