Από την Τριανταφυλλιά Χαρίλα, Ψυχολόγο, MSc Εργασιακή Υγεία, Ειδίκευση στη Συστημική – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία
«Να ξέρεις να ζεις, σημαίνει να ξέρεις να ζεις με τους άλλους, δίχως να παραβιάζεις τις ανάγκες τις δικές σου ή τις δικές τους. Να ξέρεις να αναθρέψεις το παιδί σου, σημαίνει να το μάθεις να ζει.»
Το πρώτο καθρέφτισμα – η μητέρα ποιήτρια
Ο Winnicott μας μίλησε για τη σημασία του μητρικού καθρεφτίσματος: Την ικανότητα της μητέρας να λειτουργεί ως καθρέφτης. Το βρέφος, καθώς καθρεφτίζεται στα μάτια της μητέρας του αρχίζει να βλέπει τον εαυτό του και αναπτύσσει τον εσωτερικό του κόσμο. Η μητέρα γίνεται «η πρώτη ποιήτρια που με τους χειρισμούς της, τη φωνή της, τα τραγούδια της» συνδέει το βρέφος με τον υπόλοιπο κόσμο. Στην αρχή της ζωής, η μητέρα και το βρέφος ζουν «συγκοιτιακά». Το βρέφος εξαρτάται απόλυτα από τη μητέρα του κι εκείνη χρειάζεται να υπερβεί τον εαυτό της, ώστε να του παρέχει την απαραίτητη ασφάλεια. Το απροϋπόθετο της αγάπης όμως είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τη θυσία. Και στο σημείο αυτό ξεκινούν οι παρεξηγήσεις που γίνονται στο «όνομα της αγάπης».
Οδύνη και μητρότητα
Αυτή η υπέρβαση του εαυτού για πολλές μητέρες παίρνει τη μορφή της θυσίας σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους.
Πολλές γυναίκες θεωρούν ότι «καλή μητέρα» είναι η αυτοθυσιαζόμενη μητέρα.
Η μητέρα που ταλαιπωρείται. Η μητέρα που στερείται για χάρη του παιδιού της. Η στέρηση της χαράς στα πλαίσια του ρόλου της μητέρας έχει υπάρξει το δόγμα πολλών γενιών. Το «μαζοχιστικό πεπρωμένο των μητέρων» μας λέει ο Cramer, όπου μια καλή μητέρα όφειλε ακόμη και να απολαμβάνει τους πόνους της γέννας, μιας και «η οδύνη αποτελεί μέρος της γυναικείας φυσιολογίας». Αυτό βέβαια μοιάζει να αντιστοιχεί σε πολλές δεκαετίες πίσω. Είναι όμως; Μια γυναίκα στο γραφείο μου, μου μεταφέρει με απόγνωση τα λόγια που της είπε η μητέρα της, όταν έγινε η ίδια μητέρα «Εσείς σήμερα έχετε την επισκληρίδιο. Δεν ξέρετε τι θα πει ο πόνος της γέννας». Τι σημαίνει αυτό; Ότι η επισκληρήδιος την κάνει λιγότερο μητέρα; Μια άλλη νέα μητέρα πάλι, χρειάστηκε να αντιμετωπίσει το θυμό της μητέρα της στο μαιευτήριο, γιατί της στέρησε το να είναι εκεί «που πονούσες. Να σου σταθώ στον πόνο σου». Ο πόνος είναι το σημαντικό; Όχι η νέα ζωή;
Στο ίδιο πλαίσιο της «οδύνης», νέες μητέρες που δεν θηλάζουν ή που έχουν γεννήσει με καισαρική αντιμετωπίζονται με επικριτικό βλέμμα, γιατί παραβιάζουν τη «φύση». Όχι μόνο για το κομμάτι που αφορά τη διατροφή – το γάλα ή αντίστοιχα το κομμάτι του τοκετού. Αλλά γιατί δεν ξενυχτάνε τόσο, όσο εκείνες που θηλάζουν, δεν κουράζονται τόσο όσο εκείνες που θηλάζουν, δεν πόνεσαν τόσο, όσο εκείνες που γέννησαν φυσιολογικά, δεν είναι αρκετά «ηρωίδες»… Τις κάνει λιγότερο μητέρες αυτό;
Κάποτε η εικόνα της μητρότητας χρειαζόταν την οδύνη για να καταξιωθεί και να αποκτήσει κύρος. Σίγουρα αυτό έχει αλλάξει; Σίγουρα τελικά ανήκει στο παρελθόν η εικόνα της μητέρας που πρέπει να υποφέρει, όταν τόσες νέες γυναίκες ενοχοποιούνται τόσο εύκολα; Όταν άλλες τόσες νέες γυναίκες θεωρούν τον εαυτό της «ηρωίδες» επειδή ξενυχτάνε, στερούνται, ταλαιπωρούνται;
Ενοχοποιημένη και ενοχοποιητική φροντίδα
Με αυτούς τους όρους η μητρική λειτουργία χάνει τη λάμψη της και το παιδί βιώνεται σαν ένας τύραννος που επιβάλλει όρους εξάντλησης. Το δώρο ζωής μετατρέπεται σε δωρεά του εαυτού και στη συνέχεια σε υποχρέωση και υποταγή. Ο ύμνος στην αγάπη και στο θαύμα της ζωής μετατρέπεται σε εφιάλτη ματαίωσης, απογοήτευσης, πίκρας και ταλαιπωρίας. Έτσι, πολλές μητέρες περιγράφουν ότι νοιώθουν φυλακισμένες από τα καθήκοντα της φροντίδας του μωρού. Πολλές μητέρες θεωρούν απαράδεκτο να δώσουν μια έτοιμη φρουτόκρεμα στο παιδί τους και να μην την φτιάξουν οι ίδιες, ακόμη κι όταν φωνάζουν «Δεν προλαβαίνω». Ενώ από τον τρόπο που το περιγράφουν είναι ξεκάθαρο, ότι ζηλεύουν τις μητέρες που το κάνουν, την ίδια στιγμή τις κατηγορούν και τις επικρίνουν και επιλέγουν να «τεντώνονται» προκειμένου να φροντίσουν το παιδί τους. Όταν της πω ότι «μια έτοιμη φρουτόκρεμα είναι πολύ πιο υγιεινή όταν την προσφέρει μια μητέρα που μπορεί να χαρεί τη βόλτα της ή το χρόνο που θα κερδίσει, απ’ ότι μια σπιτική φρουτόκρεμα, όταν την προσφέρει μια τεντωμένη μητέρα» θα συμφωνήσει βουρκωμένα. Νοιώθει ενοχές να απολαύσει. Δεν ξέρει να φροντίζει, παρά μόνο κουρασμένα.
Η στέρηση της χαράς και η επικράτηση της αυτοθυσίας
Πώς φροντίζει μια μητέρα αυτοθυσιαζόμενη; Προλαβαίνει τις δυσκολίες του παιδιού της. Δεν αντέχει να το δει να μεγαλώνει. Βρεφοποιεί τους ανθρώπους γύρω της με τη συνεχή παροχή των υπηρεσιών της. Δεν φροντίζει. Εξυπηρετεί καθιστώντας τον άλλον ανίκανο να σταθεί στα πόδια του. Και οι άλλοι γύρω της θυμώνουν, χωρίς να συνειδητοποιούν γιατί. «Θυμώνω με αυτή που κάνει τόσα για μένα;» «Θυμώνω με αυτή που θυσιάζει τόσα πράγματα;» Ναι.., γιατί δεν της το ζήτησες. Ναι, γιατί αυτό σε καθιστά ανάπηρο. Και θυμώνει και η ίδια, γιατί στερείται την ελευθερία της. Κατηγορεί αυτούς που φροντίζει ότι «τρέχει από πίσω» τους, ότι τους «υπηρετεί». Θα διεκδικήσει αργότερα το δικαίωμα στη δική τους ζωή «Έχω κι εγώ τη ζωή μου. Χρειάζεται επιτέλους να κάνω κάτι και για τον εαυτό μου».
Μαθήματα ζωής προς την κόρη
Το πρόσωπο χάνεται. Και αυτές οι κόρες ως ενήλικες βρίσκονται απλώς να υπερασπίζονται την προσωπική τους αυτονομία και ελευθερία. Φοβούνται να δεσμευτούν, γιατί είναι ήδη δέσμιες. Ο φόβος εξάλλου για τη δέσμευση εδραιώνεται σε μια παιδική παντοδύναμη βουλιμική αίσθηση που δεν θέλει να χάσει τίποτα και που θεωρεί ότι μπορεί να τα έχει όλα. Ακριβώς αυτό που τους έμαθαν οι μητέρες τους. Στερούν από τον εαυτό τους το πολύτιμο αγαθό του σχετίζεσθαι και του ανήκειν. Προτιμούν τις μοναξιές τους, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι αυτή η στάση αποτελεί υπακοή στην εντολή της μητέρας «Μη με αφήσεις. Μη μεγαλώσεις». Όταν μια μητέρα δεν αντέχει από ενοχές να φροντίσει τον εαυτό της, θα φροντίσει ενοχοποιημένα την κόρη της. Κι έπειτα θα νοιώθει η κόρη ενοχές για την φροντίδα που παίρνει. Θα νοιώθει ενοχές για το προχώρημα της, γιατί αυτό θα καταγράφεται ως εγκατάλειψη. Μητέρες που θεωρούν ότι χρέος της κόρης είναι να την υπηρετεί. Μια μητέρα που δεν αυτονομήθηκε από τη δική της μητέρα ή μια γυναίκα που φοβάται ότι αν μείνει μόνη με τον άντρα της θα φανερωθεί πλέον σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια η ανυπαρξία της συζυγικής σχέσης.
Βιβλιογραφία
Bowen, M. (1996) Τρίγωνα στην oικογένεια. Ανωνύμου. Για τη διαφοροποίηση του εαυτού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Cramer, B. Επάγγελμα μωρό, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009.
Cramer, B. Μυστικά γυναικών – από μητέρα σε κόρη. Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999.
Καλλιτεράκη, Ε. (2008) Δήμητρα και Περσεφόνη, ένας μύθος για τη ζωή και το θάνατο. Στο Α. Βασιλιάς – Ν. Παναγιωτόπουλου (επ.), Οι γυναικείες μορφές στο μύθο. Αθήνα: Παπαζήση.
Καραγιάννη, Ε. Μικρές ανάσες. Εκδόσεις Αρμός, 2015.
Καραγιάννης, Δ. Έρωτας ή τίποτα, Εκδόσεις Αρμός, 2014.
Μανωλόπουλος, Σ. (2011) Ψυχικοί δεσμοί, Κοινωνικοί Θεσμοί. Αθήνα: Γαβριηλίδης.
Miller, Α. Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας. Εκδόσεις Ροές, 2010.
Napier, Α. Το ζευγάρι ο εύθραυστος δεσμός. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 1995.
9ο Συμπόσιο Αντίστιξης, «Κατακερματισμός στα πρόσωπα & τις σχέσεις», Βραυρώνα 2016, Συνέδριο EFTA 2016, Athens, Greece
