Η Αναδοχή Παιδιών

Από τη Μαρία Καδόγλου, Κοινωνική Λειτουργό, Msc στην Κοινωνική Ψυχιατρική

Τι είναι η αναδοχή και γιατί τοποθετούνται τα παιδιά σε ανάδοχες οικογένειες;

Κάποιες οικογένειες αντιμετωπίζουν προβλήματα, εξαιτίας των οποίων αδυνατούν να φροντίσουν επαρκώς τα παιδιά τους (όπως για παράδειγμα ένα ατύχημα, μια χρόνια ασθένεια, έναν θάνατο, η ακαταλληλότητα γονέων κτλ).Σε άλλες πάλι το παιδί κακοποιείται ή παραμελείται. Σε ορισμένες λοιπόν από αυτές τις περιπτώσεις, οι κρατικές υπηρεσίες[1] έχουν υποχρέωση και ευθύνη να μεριμνήσουν για την απομάκρυνση των παιδιών από την φυσική οικογένεια και τη φιλοξενία τους από μια άλλη οικογένεια. Η φιλοξενία ενός παιδιού από μία άλλη οικογένεια επειδή στερείται τη φροντίδα και τη στήριξη της φυσικής του οικογένειας λόγω έκτακτων ή χρόνιων προβλημάτων, ονομάζεται ΑΝΑΔΟΧΗ.

Ποια είδη και ποιους τύπους αναδοχής έχουμε;

Είδη αναδοχής:

• Εγκλείουσα: οι ανάδοχοι και οι φυσικοί γονείς συνεργάζονται (κατόπιν προθυμίας των πρώτων)
• Αποκλείουσα: οι ανάδοχοι γονείς δεν συμπεριλαμβάνουν στο πλαίσιο συνεργασίας τους του φυσικούς γονείς.

Για να δοθεί ένα παιδί σε ανάδοχη οικογένεια, θα πρέπει να υπάρχει έγγραφη συναίνεση των φυσικών γονέων. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει συναίνεση, απαιτείται εισαγγελική απόφαση για την προσωρινή φιλοξενία του παιδιού σε ανάδοχη οικογένεια.

Κατηγορίες αναδοχής:

• Συγγενική αναδοχή: αναδοχή παιδιού από άτομα του ευρύτερου συγγενικού του περιβάλλοντος (παππούς, γιαγιά, θείοι, νονοί κλπ)- ο πιο αποτελεσματικός τύπος αναδοχής.
• Βραχυπρόθεσμη- μεσοπρόθεσμη αναδοχή: αναδοχή παιδιού από λίγους μήνες έως και 2 χρόνια, μέχρις ότου η φυσική οικογένειά του να ξεπεράσει την κρίση.
• Μακροπρόθεσμη αναδοχή: αναδοχή παιδιού που δεν πρόκειται να επιστρέψει στην φυσική του οικογένεια. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, αυτά τα παιδιά παραμένουν με την ανάδοχη οικογένεια μέχρι την ενηλικίωσή τους ή αλλάζουν συχνά οικογένεια.
• Αναδοχή (από το Ίδρυμα στην κοινότητα): φιλοξενία παιδιών που ζουν κυρίως σε ίδρυμα, ώστε να περάσουν τις γιορτές, τα καλοκαίρια ή τα Σαββατοκύριακα σε ανάδοχες οικογένειες.
• Επείγουσα αναδοχή: οικογένειες που εφημερεύουν για την κάλυψη εκτάκτων αναγκών.
• Αναδοχή ανακούφισης: στοχεύει στην ανακούφιση φυσικών γονέων παιδιών με νοητική ή σωματική καθυστέρηση (για ένα σαβ/κο ή το πολύ για δύο εβδομάδες).

Ποιος μπορεί να γίνει ανάδοχος γονέας και ποιος είναι ο ρόλος του;

Κατάλληλοι για να γίνουν ανάδοχοι γονείς (κατά την έννοια των άρθρων 1533 παρ. 4, 1607 παρ. 1 εδ. 1, 1655 του Αστικού Κώδικα και του άρθρου 9 του ν. 2082/1992) είναι: οι οικογένειες που αποτελούνται από συζύγους με ή χωρίς παιδιά, ή, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μεμονωμένα άτομα (άγαμα ή διαζευγμένα ή χήρα) με ή χωρίς παιδιά, (που είναι προτιμότερο να είναι συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας, οποιουδήποτε βαθμού με τον ανήλικο- συγγενική αναδοχή) (Ν.2447/96, ΦΕΚ 278 Α’).

Είναι πολύ σημαντικό, ευάλωτα παιδιά και έφηβοι να τοποθετούνται σε δοκιμασμένο, ασφαλές και δοτικό περιβάλλον. Γι΄ αυτό, κάθε άτομο ή ζευγάρι που ενδιαφέρεται να πάρει ένα παιδί με αναδοχή περνά από μια διαδικασία προετοιμασίας, κατά την οποία αξιολογείται κατά πόσο διαθέτει τις απαραίτητες ικανότητες στη φροντίδα παιδιών. Η εξέταση αυτή γίνεται από κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι είναι οι αρμόδιοι να κρίνουν την καταλληλότητά του.

Η ανάδοχη οικογένεια χρειάζεται να είναι σε θέση να προσφέρει στο παιδί ικανοποίηση των βιολογικών του αναγκών, ασφάλεια, αγάπη και τη δυνατότητα να αναπτύξει την ταυτότητά του και να αποκτήσει εμπειρίες και ερεθίσματα μέσα σε ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον. Οι ανάδοχοι γονείς δίνουν παράλληλα το χρόνο και την δυνατότητα στην φυσική οικογένεια να ξεπεράσει τις δυσκολίες της, συνεργαζόμενη με τον κοινωνικό λειτουργό, ώστε το παιδί να μπορέσει να επιστρέψει σε αυτή.

Πιο συγκεκριμένα οι προϋποθέσεις για να γίνει κανείς ανάδοχος είναι:

• Να είναι ενήλικος (με διαφορά ηλικίας από το παιδί)
• Να έχει καλή ψυχική, διανοητική και σωματική υγεία, ιδίως μάλιστα να μην πάσχει από χρόνια μεταδοτικά νοσήματα.
• Να μην έχει καταδικασθεί τελεσίδικα ή δεν εκκρεμεί σε βάρος του ποινική δίωξη για τα αδικήματα εκείνα που επισύρουν έκπτωση από τη γονική μέριμνα, σύμφωνα με το άρθρο 1537 του Αστικού Κώδικα, καθώς και για τα προβλεπόμενα από την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία περί ναρκωτικών και περί εμπορίας ανθρώπων και οργάνων.
• Να έχει τη δυνατότητα να καλύψει τα βασικά έξοδα διατροφής, μόρφωσης και ιατρικής περίθαλψης του ανάδοχου τέκνου (Ν.2447/96, ΦΕΚ 278 Α’).
• Κύριο κίνητρό του θα πρέπει να είναι τα αποθέματα αγάπης για ένα ξένο παιδί. Εάν έχει δικά του παιδιά, αυτά θα πρέπει να γνωρίζουν και να αναμένουν ότι θα μοιράζονται την αγάπη αυτή.
• Να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει ποικίλες καταστάσεις, συμπεριφορές και συναισθήματα του παιδιού.
• Να διαθέτει υπομονή και ικανότητα όσον αφορά τον χειρισμό και την φροντίδα του (διαχείριση τυχόν προκλητικής/ δύσκολης συμπεριφοράς).
• Να του προσφέρει θετικές εμπειρίες οικογενειακής ζωής.
• Να είναι ευέλικτος και να διαθέτει υψηλό επίπεδο κατανόησης, ανοχής και αποδοχής της φυσικής οικογένειας του παιδιού,

ενώ άλλα καθήκοντα που απαιτούν δεξιότητες είναι:

• Να είναι κανείς προετοιμασμένος να αναλάβει το ρόλο του γονιού για ένα ξένο παιδί.
• Να αντιλαμβάνεται τις πολλές και διάφορες ανάγκες που έχουν γενικά τα παιδιά.
• Να υποστηρίζει το παιδί στις καλές και κακές του στιγμές.
• Να μπορεί να αναπτύξει στο παιδί το αίσθημα ότι αξίζει.
• Να ενθαρρύνει το παιδί να αναπτύσσει και να διατηρεί φιλίες.
• Να σέβεται και να δέχεται την ταυτότητα, την σεξουαλικότητα, την θρησκεία, την φυλή, την γλώσσα, καθώς και τις ιδιαίτερες ανάγκες του.
• Να αναπτύσσει τις δικές του δεξιότητες ως άτομο/γονιός, μέσω κατάλληλης προετοιμασίας και εκπαίδευσης κτλ

Η κατάσταση του παιδιού σε αναδοχή

Ένα παιδί που μεγαλώνει σε ανάδοχη οικογένεια, εξακολουθεί να ανήκει στους φυσικούς του γονείς, γι΄ αυτό και έχει το δικαίωμα να διατηρήσει τους δεσμούς του μαζί τους. Ακόμα και στην περίπτωση που ένα παιδί είναι κακοποιημένο και παραμελημένο, του είναι αρκετά δύσκολο να απομακρυνθεί από τους γονείς του, γιατί οι οικογενειακοί δεσμοί είναι πολύ ισχυροί. Για το λόγο αυτό, οι ανάδοχοι γονείς οφείλουν να διευκολύνουν τις προσωπικές σχέσεις και την επικοινωνία των φυσικών γονέων με το ανήλικο, εφόσον δεν παραβλάπτονται τα ουσιώδη συμφέροντά του, όπως και οφείλουν να παρέχουν στους φυσικούς γονείς, καθώς και στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία, πληροφορίες σχετικές με τις συνθήκες διαβίωσης και ανάπτυξης του ανηλίκου. (Άρθρα 1655, 1656, 1657: Ν.2447/96, ΦΕΚ 278 Α’).

Τα παιδιά σε αναδοχή έχουν διάφορα ερωτήματα και καλούνται να χειριστούν διάφορα συναισθήματα.

• Γιατί βρίσκομαι εδώ (στο ίδρυμα ή στην ανάδοχη οικογένεια);
• Γιατί δεν μπορώ να ζω με τους γονείς μου;
• Είναι δικό μου λάθος; Έχω κάνει κάτι και φταίω γι΄ αυτό;
• Ποιο είναι το μέλλον μου εδώ;

Μπορεί ακόμη να φοβούνται ή να είναι θυμωμένα για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Όλα αυτά προκαλούν μεγάλη ένταση και χρειάζεται πολύ υπομονή, αγάπη και συλλογική δουλειά από όλα τα μέλη της ανάδοχης οικογένειας. Μπορεί όμως να είναι ευτυχισμένα και ασφαλή σε μια δοτική ανάδοχη οικογένεια, παράλληλα όμως αισθάνονται θλίψη και ανησυχία για τους βιολογικούς τους γονείς.

Ακόμη, το να ζεις σε ανάδοχη οικογένεια, σημαίνει ταυτόχρονα και να αλλάξεις σχολείο. Αυτό είναι δύσκολο για οποιοδήποτε παιδί, πόσο μάλλον για κάποιο που έχει επίσης να προσαρμοστεί και σε νέο σπιτικό. Νέοι δάσκαλοι, νέοι συμμαθητές, νέοι κανονισμοί και τόσα άλλα που αλλάζουν κατευθείαν.

Λήξη της αναδοχής

Οι φυσικοί γονείς που ανέθεσαν τη φροντίδα του ανηλίκου στους ανάδοχους γονείς με σύμβαση, έχουν το δικαίωμα να ανακαλέσουν την ανάθεση, όταν πλέον δεν συντρέχουν οι λόγοι που τους ανάγκασαν να δώσουν το παιδί τους για αναδοχή. Οι Κοινωνικοί Λειτουργοί ή/και τα Δικαστήρια πρέπει να πάρουν αποφάσεις για το συμφέρον του παιδιού. Μελετούν το πόσο καλά έχουν προχωρήσει οι γονείς στην επίλυση των προβλημάτων τους και κατά πόσο είναι ασφαλές για το παιδί να επιστρέψει στο σπίτι του. Επίσης, το δικαστήριο μπορεί να εμπιστευτεί τη φροντίδα του ανηλίκου σε άλλους ανάδοχους, εάν διαπιστωθεί ότι η πρώτη ανάδοχη οικογένεια δεν είναι κατάλληλη να ανταποκριθεί στα καθήκοντά της (Άρθρο 1662, 1663 Ν.2447/96, ΦΕΚ 278 Α’).

Πολλά από τα παιδιά που βρίσκονται σε αναδοχή, επιστρέφουν τελικά στο σπίτι τους. Μερικά, όμως,  παραμένουν μέχρι την ενηλικίωσή τους. Για άλλα, ίσως η μετακίνηση σε συγγενείς να είναι και η καλύτερη λύση, ενώ για κάποια άλλα οι αρμόδιες Υπηρεσίες μπορεί να προχωρήσουν σε υιοθεσία.

Ποια είναι η διαφορά της αναδοχής από την υιοθεσία;

Η ανάδοχη οικογένεια δεν αντικαθιστά, αλλά αναπληρώνει την αδύναμη φυσική οικογένεια και καλείται να βοηθήσει στην ομαλή αποκατάσταση και επιστροφή του παιδιού στη φυσική του οικογένεια. Εδώ μιλάμε για φιλοξενία.

Η υιοθεσία είναι μια νομική πράξη, που καθιστά το παιδί που δεν μπορεί να ζήσει με τη φυσική του οικογένεια, ως μόνιμο μέλος μιας άλλης οικογένειας, ακριβώς σα να είχε γεννηθεί σε αυτή. Στη θετή οικογένεια, το υιοθετημένο παιδί μπορεί να απολαμβάνει όλα τα προνόμια και τα δικαιώματα ενός φυσικού παιδιού. Οι δε θετοί γονείς, έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις απέναντι στο υιοθετημένο παιδί σαν να ήταν φυσικό τους τέκνο.  Η  υιοθεσία είναι μια πράξη αμετάκλητη.

Ακόμη, η υιοθεσία περιλαμβάνει μια κατάσταση πολύπλοκων διαπροσωπικών ενδοοικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων που μπορεί να επηρεάζουν θετικά και αρνητικά τη συμπεριφορά των ανθρώπων που τις βιώνουν: του παιδιού, των θετών γονέων και των φυσικών γονέων. Για αυτό και η υιοθεσία μπορεί να δώσει πολλές χαρές, αλλά και απογοητεύσεις. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που οι θετοί γονείς απογοητεύονται από το παιδί, διότι «δεν είναι όπως το περίμεναν» ή το παιδί αισθάνεται ότι αν ζούσε με τη φυσική του οικογένεια θα ήταν καλύτερα.

Βιβλιογραφία:

Βιβλία

1. Καλούτση- Ταυλαρίδου, Α. (1970). Συμβολή στην κατανόηση προβλημάτων υιοθεσίας: η διαταραχή της ταυτότητας στην υιοθεσία. Αθήνα: Φιλοσοφική σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
2. Μαρκαντώνη Ι., Ρήγα Α., (1991). Οικογένεια, μητρότητα, αναδοχή, Αθήνα: Μαυρομάτη
3. Παράσχου, Σ. (2005). Το παιδί της καρδιάς. 4^η έκδοση. Αθήνα: Καστανιώτη
4. Σπυριδάκης, Ι.Σ. (1997). Η υιοθεσία ανηλίκων Αθήνα, Κομοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας
5. Φουντεδάκη, Κ. (1998). Υιοθεσία: προϋποθέσεις, διαδικασία, προσβολή: συμβολή στη μελέτη του δικαίου της υιοθεσία. Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας. (Δημοσιεύματα Οικογενειακού Δικαίου)
6. 6.      Sherrie, E. (2004). Τι θα ήθελα να γνώριζαν οι γονείς μου όταν με υιοθέτησαν. 2^η έκδοση. Αθήνα: Θυμάρι

Νομοθεσία

1. Νόμος Υιοθεσίας 2447/1996, ΦΕΚ 278/τ. Α΄/30-12-1996
2. Νόμος Υιοθεσίας 610/1970
3. Αστικός Κώδικας, Οικογενειακό δίκαιο, Υιοθεσία
4. Νόμος για την Αναδοχή Ανηλίκου 2447/96, ΦΕΚ 278 Α’ : Κύρωση ως Κώδικα του σχεδίου νόμου “Υιοθεσία, επιτροπεία και αναδοχή ανηλίκου, δικαστική συμπαράσταση, δικαστική επιμέλεια ξένων υποθέσεων και συναφείς ουσιαστικές, δικονομικές και μεταβατικές διατάξεις”. Κεφάλαιο 15^ο : Αναδοχή Ανηλίκου
5. Υπουργείο Εργασίας Και Κοινωνικών Ασφαλίσεων- Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας Κύπρου
6. Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας

Ηλεκτρονικές πηγές

1. Καππάτου Αλεξάνδρα, Υιοθετημένο παιδί: Η στοργή και η ενημέρωση (προσπελάστηκε στις 15/05/2013) διαθέσιμο από www.akappatou.gr/index.php/2011-09-09-08-35-15/2010-10-12-20-45-14-210/2010-10-12-20-45-14-219/305-2010-11-06-10-10-55
2. Καραγιάννης Δημήτριος, Αστικός Κώδικας – Οικογενειακό δίκαιο – Υιοθεσία (προσπελάστηκε στις 20/05/2013) διαθέσιμο από www.karagiannislawfirm.gr/astiko-dikaio/152-yiothesia
3. Κέντρο Βρεφών “Μητέρα” (προσπελάστηκε 13/05/2013 και στις 10/10/2013) διαθέσιμο από www.kvmhtera.gr/index.php?detail_id=24
4. Κωττάκη Μαριλένα, Ανδοχή και Υιοθεσία (προσπελάστηκε στις 10/10/2013) διαθέσιμο από http://familyclub.gr/
5. Μπέης Κώστας, Ν. 2447/1996 – “Υιοθεσία, επιτροπεία και αναδοχή ανηλίκου, δικαστική συμπαράσταση, δικαστική επιμέλεια ξένων υποθέσεων και συναφείς ουσιαστικές, δικονομικές και μεταβατικές διατάξεις”, (προσπελάστηκε στις 15/05/2013) διαθέσιμο  από www.kostasbeys.gr/articles.php?s=4&mid=1479&mnu=3&id=19182
6. Μπίτσικα Παναγιώτα, Οι έμποροι των παιδιών, οι αγοραπωλησίες, οι εξαφανίσεις βρεφών και τα πλοκάμια των διεθνών κυκλωμάτων (προσπελάστηκε στις 10/05/2013) διαθέσιμο από www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=88791
7. Παπαβασιλείου Βάσω, Η ψυχοσωματική εξέλιξη των υιοθετημένων παιδιών (προσπελάστηκε στις 16/05/2013) διαθέσιμο από www.zougla.gr/oikogenia/article/i-psixosomatiki-ekseliksi-ton-io8etimenon-pedion
8. Παπάνης Ευστράτιος, Το υιοθετημένο παιδί – η στάση των θετών γονιών (προσπελάστηκε στις 13/05/2013) διαθέσιμο από http://epapanis.blogspot.gr/2007/11/blog-post_8227.html