Από τη Ρούλα Βαρτελάτου, Κοινωνιολόγο, Εγκληματολόγο
Η συντροφική βία και η δυσλειτουργική επικοινωνία μπορούν να κατανοηθούν μέσα από την μελέτη των μερών, ανδρών-γυναικών, καθώς επίσης το είδος των σχέσεων στα ζευγάρια, έτσι όπως αυτές διαμορφώνονται σε ένα δεδομένο πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Στατιστικά στοιχεία από πρόσφατες έρευνες αποκαλύπτουν ότι δύο στους τέσσερις γάμους καταλήγουν σε διαζύγιο, ένα απίστευτο υψηλό ποσοστό που
αυξάνεται με ταχύτατο ρυθμό.
Η βία στην οικογένεια, το έγκλημα, η εξάρτηση από τα ναρκωτικά και η χρήση ψυχοφαρμάκων βρίσκονται στα ύψη. Χωρίς αμφιβολία η μετάλλαξη της δομής της οικογένειας είναι υπεύθυνη για πολλά από τα ανησυχητικά στοιχεία. Η απελπισία και ο θυμός που συνοδεύουν την αίσθηση του αδιεξόδου εκδηλώνονται τα τελευταία χρόνια στις σχέσεις με δραματικό τρόπο.
Φτάνοντας στον πυρήνα της οικογένειας, στις σχέσεις του ζευγαριού, αντικρίζει κανείς ένα ηφαίστειο, που όσο πάει και πιο συχνά εκτινάσσεται και οδηγεί σε επώδυνες εκρήξεις. Η κρίση στις σχέσεις του ζευγαριού όμως, σε όλες τις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη αύξηση των διαζυγίων. Σε ορισμένες δυτικές κοινωνίες τα διαζύγια ξεπερνούν το (50%) των γάμων, όπως αυξάνονται σταδιακά και τα δεύτερα διαζύγια.
Στην Ελλάδα όπως είναι γνωστό, παρατηρείται η ίδια τάση. Η δημιουργία οικογένειας όλο και λιγότερο ταυτίζεται με τη μονιμότητα και τη σταθερότητα της σχέσης του ζευγαριού, διαπιστώνοντας παράλληλα όλο και περισσότερο τα ζευγάρια δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν. Η σύγχυση λοιπόν επικοινωνίας είναι συνυφασμένη με τη σύγχυση στο κοινωνικό επίπεδο.
Ωστόσο η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τις ενδοοικογενειακές σχέσεις έχει να κάνει με συσχετισμούς, που αφορούν το ποιος είμαι, που πάω, τι θέση έχουν οι άλλοι στη ζωή μου και γιατί.
Τα μέλη της οικογένειας δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν επειδή αντιφατικά στοιχεία οικοθεωρίας συγκρούονται μέσα τους και παρεμβάλλονται στη συναλλαγή τους. Σε τρεις κατηγορίες θα μπορούσε κανείς να κατατάξει τα στοιχεία αυτά:
Η πρώτη κατηγορία αφορά τις επιδιώξεις του ατόμου, τους προσωπικούς του δηλαδή σκοπούς και στόχους και από την άλλη, τους σκοπούς και στόχους της οικογένειας, πάνω στους οποίους βασίζεται η συμπόρευση των μελών της. Οι αυξημένες εναλλακτικές λύσεις που προσφέρονται στον καθένα μας, μάς οδηγούν σε ένα συνεχές σκόρπισμα που κατακερματίζει και την επικοινωνία μας.
Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται στις αξίες που καθορίζουν το ποιος είμαι, ποιος θα ήθελα ή θα έπρεπε να είμαι και πως είμαι, καθώς και πως θα ήθελα να είναι ή πως θα έπρεπε να είναι οι οικογενειακές σχέσεις. Πολλές από τις διαφωνίες μας ανάγονται στα αντιφατικά «πρέπει» μας.
Η τρίτη κατηγορία αφορά τους κοινωνικούς ρόλους που έχουμε ως άντρες και γυναίκες, καθώς και τους ενδοοικογενειακούς μας ρόλους, του συντρόφου, του γονιού, του παιδιού. Κανείς πια δε φαίνεται να ξέρει ποιος είναι ο ρόλος του. Τι περιμένει αυτός από τους άλλους και τι περιμένουν οι άλλοι απ’ αυτόν, σε ότι αφορά την καθημερινή στάση και συμπεριφορά μέσα στην οικογένεια.
Η αλήθεια είναι ότι οι καιροί έχουν αλλάξει και μαζί τους έχουν αλλάξει και οι αξίες. Τώρα που ο πολιτισμός μας εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό την επιβίωση και την ασφάλειά μας, ο καθένας από εμάς είναι ελεύθερος να είναι ο εαυτός του. Το αποτέλεσμα είναι ότι αναζητούμε στις σχέσεις μας τη συναισθηματική στήριξη που θα μας βοηθήσει να αναπτύξουμε όλες μας τις ικανότητες και να γίνουμε ολοκληρωμένοι άνθρωποι.
Ο παραδοσιακός διαχωρισμός των ανδρικών και των γυναικείων ρόλων έχει αρχίσει να ατονεί, γεγονός που προκαλεί απογοήτευση και σύγχυση. Σ’ αυτή τη μεταβατική περίοδο, είναι δύσκολο να μας δοθεί από το σύντροφό μας η συναισθηματική στήριξη που έχουμε ανάγκη. Άλλωστε η ανθρωπότητα χρειάστηκε χιλιάδες χρόνια για να καταφέρει να καλύψει τις βασικές ανάγκες
επιβίωσης του είδους. Εμείς μόλις τώρα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε τι σημαίνει η κάλυψη των συναισθηματικών μας αναγκών.
Οι κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές των τελευταίων σαράντα χρόνων έχουν επηρεάσει σημαντικά τους παραδοσιακούς ρόλους της γυναίκας και του άντρα.
Οι συλλογικές μνήμες, που τόσο ευνοούν τη διατήρηση της συνοχής, στο χώρο των διαπροσωπικών σχέσεων μάλλον μας δυσκολεύουν παρά μας βοηθούν. Οι σημερινές ανάγκες ατομικής και συλλογικής συμβίωσης καθώς και ανέλιξης, απαιτούν ανατροπή και όχι διατήρηση των όσων μάθαμε ότι ισχύουν για τις σχέσεις. Χρειαζόμαστε, καινούρια εφόδια που δεν τα βρίσκουμε ετοιμοπαράδοτα στον παραδοσιακό μας ψυχοκοινωνικό εξοπλισμό. Με άλλα λόγια, σε ότι αφορά την επικοινωνία με τον εαυτό μας και τους άλλους, πρέπει να μάθουμε μια καινούρια γλώσσα, που μας είναι ακόμα σχεδόν ολοκληρωτικά άγνωστη.
Από μια πρώτη ματιά στις σχέσεις των δύο φύλων σήμερα, αποκαλύπτεται επώδυνα το χάος στην επικοινωνία μεταξύ τους και φωτογραφίζονται οι μοναχικοί δρόμοι, που έχουν χαράξει στη ζωή τους, εξ αιτίας των κανόνων επιβίωσης από τη μία, που άλλωστε δεν μπορούσαν να ελέγξουν και του πολιτισμού που δημιούργησε ο άνθρωπος.
Τρεις από τις γυναίκες-ηρωίδες στα έργα του Ευριπίδη, η Άλκηστη, η Φαίδρα και η Μήδεια, εκπροσωπούν τρεις διαφορετικές εκ-δραματίσεις του γυναικείου ψυχικού πόνου, ως αποτέλεσμα της επικοινωνιακής τους δυσλειτουργίας με τους άντρες. Αναζητούν και οι τρεις τη δικαίωση της ύπαρξής τους, στην ερωτική τους σχέση, αίτημα που αποδεικνύεται ισχυρότερο και ουσιωδέστερο από κάθε άλλο, συμπεριλαμβανομένης και της μητρότητας, φυσικής ή θετής. Η ματαίωση της επιθυμίας τους τις εξωθεί σε εκδικητικούς τρόπους, που εκτός από έκρηξη πάθους αποτελούν προϊόν λογικής διεργασίας βασισμένης κυρίως στις ιδιαιτερότητες του φύλου τους.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Αρτινοπούλου, Β., και Φαρσεδάκη, Ι., (2003). Πρώτη Πανελλαδική Επιδημιολογική Έρευνα, για την ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών, με πρωτοβουλία του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.), Αθήνα
Βασίλειου Γάτσα, Σωματική κακοποίηση γυναικών από τον σύντροφο τους και η αντιμετώπιση του φαινομένου από την αστυνομία, Διδακτορική διατριβή
Αδαμάκη, Ν., (2000). Έρευνα για τη βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα, εκδόσεις Κ.Ε.Θ.Ι, Αθήνα.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Κατάκη Χ., (1989), Οι τρεις ταυτότητες της ελληνικής οικογένειας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα
Αδαμάκη, Ν., (2000). Έρευνα για τη βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα, εκδόσεις Κ.Ε.Θ.Ι, Αθήνα
Μπακονικόλα – Γεωργοπούλου, Χ., (1997). Το τραγικό, η τραγωδία και ο φιλόσοφος στον εικοστό αιώνα, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα.
Μηλιώνη, Φ., (2001), «Ενδοοικογενειακή βία: Η κακοποιημένη γυναίκα – Η νομική διάσταση από την οπτική του φύλλου», Αντεγκληματική πολιτική , Αθήνα
