Συνέντευξη στη Βιολέττα-Ειρήνη Κουτσομπού, MBPsS, (BA, MA, Dip.CounsPsy, MSc), Ψυχοθεραπεύτρια – Σύμβουλο – Καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας
Ένα παραμύθι για ενήλικες, το “Ευτυχισμένο Νησί” (εκδ.Καστανιώτη), της κ.Φωτεινής Τσαλίκογλου έγινε η αφορμή για μια ενδιαφέρουσα κι επίκαιρη συζήτηση με την συγγραφέα. Η γνωστή καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και συγγραφέας πολλών επιτυχημένων μυθιστορημάτων έδωσε συνέντευξη στα Ψυχο-γραφήματα, δίνοντας τη δική της οπτική γύρω από αγαπημένα της θέματα, όπως αυτά της μνήμης και της λήθης, της μητρότητας, της ψυχολογίας και της λογοτεχνίας, της επικαιρότητας, της απώλειας και της θλίψης .
– Κυρία Τσαλίκογλου, τι σας έκανε να γράψετε ένα παραμύθι για μεγάλους;
Έγραψα ένα παραμύθι για μεγάλους αναζητώντας μια γέφυρα επικοινωνίας με τον μαγικό κόσμο του παιδιού. Ένα κόσμο που επιτρέπει στο αδύνατο να συμβεί. Που δεν υποτάσσεται στα ασφυκτικά όρια μιας εργαλειακής πραγματικότητας που γίνεται ολοένα και πιο ανυπόφορη.
-Τελικά, οι μεγάλοι έχουν κι αυτοί ανάγκη από παραμύθια; Τι πιστεύετε ότι προσφέρουν στον κόσμο των σοβαρών μεγάλων;
Προσφέρουν μια απόδραση από τη σοβαρότητα των μεγάλων που εύκολα γλιστράει στη σοβαροφάνεια….στο δήθεν…..στο «ως εάν», στο χτίσιμο μιας μάσκας στη θέση ενός προσώπου.
-Τι σημαίνει για εσάς αυτό το μαγικό παραμύθι;
Μια προσπάθεια να βγει αυτή η μάσκα προτού κολλήσει πάνω στο πρόσωπο, γίνει ένα μαζί του, και στο τέλος φτάνεις στο σημείο να μην θυμάσαι πιο ήταν το πρόσωπο σου. Το ευτυχισμένο νησί στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου ευτυχισμένο. Ο βασιλιάς είναι πανίσχυρος, αλλά ταυτόχρονα αδύναμος σαν ένα απροστάτευτο βρέφος. Η δυστυχία του και η θλίψη που απλώνεται στη χώρα του, ενσκήπτουν μέσα από το καμουφλάζ του πόνου. «Η ευτυχία και το παράλογο», όπως έχει ειπωθεί, «είναι παιδιά μιας ίδιας γης», κι όσο τα χωρίζουμε, όσο πάμε να εγκλωβίσουμε μέσα σε ένα προστατευτικό κουκούλι αυτό που ο καθένας μας ορίζει σαν ευτυχία, τόσο αφιλόξενη μας φαίνεται η γη που κατοικούμε.
-Στα μυθιστορήματά σας η θλίψη, η απώλεια και οι μορφές τους, βρίσκουν τον τρόπο να μετουσιώνονται και να δημιουργούν με έναν μαγικό τρόπο. Τελικά όσο θέλουμε να φύγουμε απ’ το δυσάρεστο, απ’ αυτό που πονάει, τόσο αυτό επιμένει, γιγαντώνεται και εμφανίζεται με διαφορετικούς τρόπους. Άραγε, γιατί δεν τολμάμε να το αντιμετωπίσουμε, να το αγκαλιάσουμε παρά το αποφεύγουμε και προσπαθούμε να το ξορκίσουμε;
Γιατί είμαστε «νηπενθή» πλάσματα. Λέμε όχι στο πένθος. Από την εποχή του Ομήρου μας δελεάζει το νηπενθές, το «άχολον» βότανο, ηρεμιστικό και αγχολυτικό που διώχνει τη χολή. Από τα βάθη των καιρών αναζητάμε το βότανο που ρίχνει η Ωραία Ελένη, στο κρασί του Τηλέμαχου και των συνδαιτυμόνων της για να απαλύνει τον πόνο και να σταματήσει το θρήνο, τον οδυρμό και ύστερα να συνεχίσει ήρεμα η κουβέντα.
-Ο ρόλος της μνήμης και των οδυνηρών αναμνήσεων, ποια σημασία έχουν για εσάς;
Μια προστασία από τη λήθη του εαυτού. Ένα αντίδοτο στο αντίδοτο του «νηπενθούς».
-Στα βιβλία σας «Το Ευτυχισμένο Νησί», «Το Χάρισμα της Βέρας» και στο «Η Κόρη της Ανθής Αλκαίου» διαγράφεται έντονα ο προβληματισμός σας για τη σχέση μητέρας -κόρης. Φαίνεται σαν να προσπαθείτε να ανακαλύπτεται ξανά και ξανά αυτό το μοναδικό δεσμό μέσα από διαφορετικές καταστάσεις και οπτικές. Ποια μπορεί να είναι η σχέση μητέρας-κόρης; Τι έχετε ανακαλύψει περπατώντας στο δρόμο της λογοτεχνίας;
Είναι μια σχέση μοναδική μέσα στα σκοτάδια και στο φως της. Πράγματι μέσα από τα μυθιστορήματα μου προσπαθώ να ανακαλύψω κάποιες πτυχές από το αίνιγμα της σχέσης μητέρας -κόρης. Μητέρα, το πρώτο αντικείμενο αγάπης στη ζωή μας, δίνει ζωή, προσφέρει ασφάλεια, θαλπωρή, αποτρέπει το κακό, σε μυεί σε μια «ευφορία ύπαρξης», αλλά ταυτόχρονα έχει τη δύναμη σαν μια επικίνδυνη ρουφήχτρα να απειλήσει, να εμποδίσει την αυτονομία, το εγώ, την ταυτότητα.
-Στο βιβλίο σας «Το Ευτυχισμένο Νησί» υπάρχει μια σκηνή που το αγόρι για να καταλαγιάσει το φόβο του φέρνει στο μυαλό του το νανούρισμα της μητέρας του. Η Κοραλλένια αρρωσταίνει αλλά και γιατρεύεται μέσα από την εικόνα της μητέρας της. Τελικά, πόσο σημαντική είναι η εικόνα της μητέρας στην διαχείριση των συναισθημάτων; «Πόση» μητέρα έχει κανείς ανάγκη;
Μια ανάγκη πρωταρχική. Μια ανάγκη κρατήματος. Αγκαλιάσματος. Μια πρωταρχική σχέση εμπιστοσύνης με τον εαυτό και τον κόσμο. Με κρατάς στα χέρια σου…δεν θα πέσω να τσακιστώ….είναι μια ασφαλής αγκαλιά. Να καθρεφτίζεσαι στα μάτια της μητέρας σου, κι αυτό που βλέπεις να σε κάνει να λες «καλό είναι», «αγαθό», «αγαπητικός». Με άλλα λόγια, ο εαυτός μου που βλέπω μέσα στα μάτια της, είναι ένας προσφιλής εαυτός, ένας άξιος να αγαπηθεί, όχι βλαβερός, όχι ασήμαντος, ασαφής, και μειονεκτικός εαυτός. Είναι ωραίο το ερώτημα σας….πόση μητέρα έχει κάνεις ανάγκη…..δεν ξέρω….Πολλές φορές υποχρεώνεσαι αυτή την ανάγκη να την λογοκρίνεις, να την καταπνίξεις μέσα σου, από φόβο ότι δεν θα δικαιωθεί ποτέ, ότι θα πληγωθείς. Το ίχνος της ανάγκης αυτής μεταφέρεται από την αρχή της ζωής μας στις μελλοντικές μας ενήλικες σχέσεις, τις ερωτικές και όχι μόνον τις ερωτικές, αλλά και σε όλες τις σημαντικές σχέσεις της ζωής μας. Η νοσταλγία μιας συμβιωτικής, συγχωνευτικής σχέσης, έχει κάτι το τρομαχτικό καθώς προσφέρει ασφάλεια, αλλά και απώλεια του εγώ.
-Η Χώρα του Πολέμου δηλώνει παρούσα, έχουμε συγκλονιστεί από τα τρομοκρατικά χτυπήματα με το τελευταίο στην γείτονα χώρα. Αναρωτιέμαι πόσο μπορούμε να πιστεύουμε στις ιδιότητες του χρυσόψαρου (το χρυσόψαρο είναι πλάσμα από το βιβλίο «Το Ευτυχισμένο Νησί» και συμβολίζει την ελπίδα το «ναι, είναι δυνατόν») ;
Μα το χρυσόψαρο είναι ένα πλάσμα του νου. Και δεν υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να μην πιστεύει κανείς στα θαύματα και στα πλάσματα του νου.
-Το παραμύθι αυτό μου έφερε στο νου τη φράση του Camus που λέει «Δεν υπάρχει ήλιος χωρίς σκιά και πρέπει να γνωρίσουμε τη νύχτα». Διανύουμε δύσκολες εποχές και σκέφτομαι πόση σκιά μπορούμε να αντέξουμε και κατά πόσον το φως του ήλιου μπορεί να λάμψει; Το χρυσόψαρο, άραγε, μπορεί να μας πει το «Ναι, είναι δυνατόν»; Να φέρει την ελπίδα για ένα πιο όμορφο κόσμο;
Νομίζω ότι χωρίς αυτήν την ουτοπική ελπίδα είμαστε χαμένοι.
-Η ευχή σας για το μέλλον.
Το μέλλον ανήκει στην έκπληξη. Ευχή μου είναι η έκπληξη να είναι από τη μεριά της ζωής και όχι του θανάτου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
«Ο ρόλος της Μνήμης και η σημασία της Απώλειας στο ‘Ευτυχισμένο νησί’ της Φωτεινής Τσαλίκογλου και στο ‘Ο Θαμμένος γίγαντας’ του Καζούο Ισιγκούρο, από τη Βιολέττα – Ειρήνη Κουτσομπού
