Από την Ελεάννα Πανδιά, Επικοινωνιολόγο, ΜΑ, Υπ. Διδάκτορα Παντείου
Τι κοινό έχουν οι «Αγώνες πείνας» (Hunger games) με τη σειρά βιβλίων «Τα θανάσιμα εργαλεία» (The Mortal Instruments), με την Τριλογία της Απόκλισης («Divergent», «Insurgent», Allegiant») και τα βιβλία «Το ταίρι» και «Η διασταύρωση» («Matched», «Crossed», «Reached»; Οι συγγραφείς τους έχουν γίνει διάσημες αφού έχουν πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα και έχουν δει τα έργα της έμπνευσής τους να μεταφέρονται στη μεγάλη οθόνη συγκινώντας το έφηβο και όχι μόνο αναγνωστικό τους κοινό.
Περισσότερο από την επιστροφή των νεαρών στο διάβασμα, αυτό που φαίνεται να έχει ενδιαφέρον στις επιλογές των συγγραφέων λογοτεχνίας που δεν επικεντρώνεται στους έρωτες και τις περιπέτειες των βαμπίρ, είναι η παρατήρηση πως όλες επιλέγουν να τοποθετήσουν το σκηνικό της δράσης σε ένα παρόν ή ένα όχι και τόσο μακρινό δυστοπικό μέλλον όπου βασικές ελευθερίες των ανθρώπων όπως τις γνωρίζουμε ως σήμερα έχουν εκχωρηθεί σε κάποια κεντρική εξουσία με στόχο να επιτευχθεί μια επιφανειακή ευημερία και ασφάλεια. Σε ένα περιβάλλον όπου η ατομική ελευθερία, η αυτοέκφραση, η ελεύθερη επιλογή και η επιδίωξη της προσωπικής ευτυχίας δε μπορούν να πραγματωθούν οι συγγραφείς επιλέγουν έφηβες να παίξουν το ρόλο της πρώτης σπίθας αντίστασης στις καταπιεστικές συνθήκες. Στους «Αγώνας Πείνας», η Κάτνις Έβερντιν θυσιάζει την ασφάλειά της και προσφέρεται να συμμετέχει στους συχνά θανατηφόρους αγώνες πείνας που επιβάλλει η κεντρική εξουσία, αρχικά για να σώσει την πιο εύθραυστη αδερφή της και στη συνέχεια η επιθυμία της να ζήσει με τους δικούς της όρους την καθιστούν σύμβολο αντίστασης και επανάστασης για όλο το λαό του Πάνεμ.
Η συγγραφέας της σειράς «Τα θανάσιμα εργαλεία» βάζει τη νεαρή Κλαίρη να θυμηθεί γιατί δεν έχει γνωρίσει ποτέ τον πατέρα της, να ανακαλύψει τις δυνάμεις που κρύβει μέσα της , να διεκδικήσει τον έρωτα της ζωής της σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας, ενοχής και διαρκούς κινδύνου. Η Μπέατρις από την «Τριλογία της Απόκλισης» επιλέγοντας να την φωνάζουν Τρις διεκδικεί το δικαίωμα να διαφέρει , να μην κατηγοριοποιηθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις της κεντρικής εξουσίας στη μια ή την άλλη κοινότητα αλλά να χαράξει τη δική της διαδρομή που θα αλλάξει τον τρόπο που οργανώνεται η κοινωνία στην οποία ζει για πάντα. Η Κάσσια κεντρική ηρωίδα του βιβλίου «Το ταίρι» αποφασίζει να μην συμμορφωθεί με την επιλογή συντρόφου που κάνει το κράτος για εκείνη και με την επιλογή της να διεκδικήσει το δικαίωμα στο να έχει σχέση με εκείνον που η ίδια επιθυμεί βάζει μια ολόκληρη κοινωνία να αναστοχαστεί το βαθμό συμμόρφωσης στις απαιτήσεις της κοινωνικής ζωής που έχει λόγο όχι μόνο στον τρόπο ζωής αλλά και στο θάνατο των μελών της.
Οι πιο επιτυχημένες συγγραφείς εφηβικής λογοτεχνίας των τελευταίων χρόνων επιλέγουν ως φορέα αλλαγής, σύμβολο σύγκρουσης με τον κυρίαρχο και στην περίπτωση των συγκεκριμένων βιβλίων κυριαρχικό τρόπο ζωής, νεαρές γυναίκες.
Είναι άραγε κάποιο νέο συγγραφικό εύρημα, επιθυμούν ίσως με τον τρόπο τους να προσφέρουν στο νεαρό αναγνωστικό τους κοινό νέες πτυχές της γυναικείας φύσης που δε σχετίζονται μόνο με τη γλυκύτητα, τη σαγήνη, τη μητρότητα ή απλά τους είναι εύκολο να δημιουργήσουν ηρωίδες επειδή είναι οι ίδιες γυναίκες; Ακόμα και αν όλες οι εικασίες αυτές επιβεβαιωθούν, αλλά ακόμα και αν διαψευστούν, γεγονός παραμένει ότι η επιλογή της γυναίκας σε φορέα αλλαγής, σύγκρουσης και ανατροπής δεν είναι πρωτότυπη στη λογοτεχνία. Από την Αντιγόνη του Σοφοκλή που είναι χωρίς δεύτερη σκέψη η διεκδικήτρια της αλλαγής του νόμου ώστε η οικογένεια και το χρέος προς αυτήν να αναδειχθούν σε ισάξια αν όχι ανώτερη αρχή του κράτους, τη θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα που μετατρέπει την οικογενειακή υπόθεση της αρπαγής της ωραίας Ελένης σε εθνικό ζήτημα[1] και χρέος να εκπληρωθεί η εκστρατεία που ενώνει τόσες ελληνικές πόλεις κάτω από ένα κοινό πολεμικό σκοπό.
Στο «Women in literature: Reading through the lens of gender»[2] ο Montye Fuse εξετάζει την περίπτωση της Χάνα, μιας νύφης με αλληλογραφία στο βιβλίο «Picture Bride» που προκειμένου να «αποδράσει» από την πατριαρχική Ιαπωνία ταξιδεύει στις Η.Π.Α όπου παντρεύεται έναν συμπατριώτη της κατώτερο των προσδοκιών της και παγιδεύεται ξανά στο ρόλο της παραδοσιακά υπάκουης Γιαπωνέζας συζύγου ακόμα και όταν ερωτεύεται κάποιον άλλο. Όμως η κόρη της Χάνα, ξεπερνά κάθε στερεότυπο που καθηλώνει τη μητέρα της και συγκροτεί μια νέα ταυτότητα που ταιριάζει σε εκείνη και της προσφέρει τη ζωή που επιλέγει. Χαρακτηριστική και η ιστορία της «Shabanu : Daughter of the Wind», που επειδή η οικογένειά της σε μια επαρχία του Πακιστάν δεν έχει γιους απολαμβάνει την ελευθερία και τα προνόμια των νεαρών αρσενικών μέχρι να φτάσει σε ηλικία γάμου στα 11 της χρόνια και να αρχίσει να διεκδικεί το δικαίωμα να μην δοθεί έτσι απλά στην οικογένεια του συζύγου της. Από την πληθώρα κειμένων και βιβλίων που αφορούν σε νεαρές γυναίκες που επιθυμούν να ξαναγράψουν την προσωπική τους ιστορία και καθώς ξεκινούν τη μεγάλη περιπέτεια αλλάζουν και τον κόσμο γύρω τους δίνοντας ελπίδα και προτείνοντας διεξόδους από περιόδους κρίσης.
Εν κατακλείδι, η νεαρή γυναίκα σε κείμενα της κλασικής και σύγχρονης λογοτεχνίας αναδεικνύεται σε φορέα αλλαγής, σύμβολο διεκδίκησης της ελευθερίας της και υπενθυμίζει μέσω της φωνής της ένα ρόλο που δεν είναι πια στερεοτυπικός, αλλά διαμορφώνεται από τη σύγχρονη εποχή και το περιβάλλον.
[1] Τζανή Ανθούλα, «Οι αυτοθυσιαζόμενες γυναίκες στον Ευριπίδη», Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, τμήμα Φιλολογίας, Καλαμάτα 2012
[2] «Women in literature: Reading through the lens of gender», Greenwood Press, USA 2003
Δείτε επίσης:
Julia Stample, «Female characters as role models in young adult literature», University of Tennesse.
Kathryn Jacobs, «Gender Issues in young adult literature», Indiana Libraries, vol.23
Judith Hayn, Deborah Sherill, «Female Protagonists in Multicultural Young Adult Literature: Sources and Strategies»
http://www.thewire.com/entertainment/2012/04/greatest-girl-characters-young-adult-literature/50746/
http://www.newstatesman.com/culture/2013/08/i-hate-strong-female-characters