Από τη Νίκη Γκατζέλια, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας
Η αυτοκτονία είναι ένα πρόβλημα το οποίο αφορά όλες τις χώρες του κόσμου και παρόλο που σπάνια αποτελεί αντικείμενο συζήτησης τόσο στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης όσο και στις καθημερινές κουβέντες των ανθρώπων, ωστόσο δεν είναι καθόλου σπάνιο, αντιθέτως παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις.
Το γεγονός μίας αυτοκτονίας δεν αφορά μόνο το άτομο που προβαίνει σε αυτό το διάβημα, αλλά και τους ανθρώπους που τον πλαισιώνουν, συγγενείς, φίλους και άτομα που ενδεχομένως να είναι παρόντες κατά τη διάρκεια αυτής της πράξης, επιδρώντας επάνω τους με ανυπολόγιστες ψυχολογικές συνέπειες. Επομένως, το γεγονός μίας αυτοκτονίας αποκτά κοινωνικές διαστάσεις που καθιστούν αναγκαία την πρόληψή της. Βασικός προληπτικός παράγοντας είναι η διατήρηση της ψυχικής υγείας των πολιτών. Όσο πιο καλή είναι η παροχή υπηρεσιών υγείας, όπως η έγκαιρη ανίχνευση της ψυχοπαθολογίας ενός πολίτη, καθώς και η πρόληψη άλλων παραγόντων κινδύνου, όπως η ανεργία ή το χαμηλό οικονομικό επίπεδο, τόσο πιο μεγάλη είναι και η πρόληψη των αυτοκτονιών.
Πολλές φορές οι άνθρωποι κάνουν σκέψεις που αφορούν μία αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και αυτό αποδίδεται με τον όρο «αυτοκτονικός ιδεασμός». Ο αυτοκτονικός ιδεασμός σε μερικά άτομα ενδέχεται να επιμένει για χρόνια, ή μπορεί να είναι περιστασιακός και να προκαλείται από δύσκολα γεγονότα της ζωής του ατόμου. Οι αυτοκαταστροφικές σκέψεις που κάνει το άτομο μπορεί να μην είναι σαφείς και προσδιορισμένες ή να αφορούν ένα πολύ καλά οργανωμένο σχέδιο απόπειρας αυτοκτονίας. Όσο πιο εμμένουσες και έντονες είναι αυτές οι σκέψεις, τόσο πιο σοβαρός είναι ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Σε οποιαδήποτε περίπτωση μία αυτοκαταστροφική σκέψη, καθώς και μία απόπειρα αυτοκτονίας, πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από το άμεσο περιβάλλον του ατόμου ή από τον ψυχοθεραπευτή που έχει αναλάβει τη φροντίδα του. Οι άνθρωποι που έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν έστω και μία μόνο φορά στη ζωή τους, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να το επιχειρήσουν ξανά, ειδικά μέσα στον πρώτο χρόνο από την απόπειρα.
Ο ένας στους δύο ανθρώπους που αυτοκτονούν είχαν ιστορικό κατάθλιψης. Αναμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι τα άτομα με κλινική κατάθλιψη βλέπουν συστηματικά τον εαυτό τους, τον κόσμο και το μέλλον με αρνητικό τρόπο. Το στοιχείο αυτό υποδεικνύει τη σχέση της αυτοκτονίας με την απελπισία του ανθρώπου που την επιχειρεί. Η απελπισία πολλές φορές υπερβαίνει και την ίδια την κατάθλιψη. Το άτομο που αυτοκτονεί από απελπισία πιστεύει ότι υπάρχουν ελάχιστες ή καθόλου εναλλακτικές λύσεις για εκείνο στη ζωή του. Η μοναδική εναλλακτική λύση που υπάρχει για τη διαχείριση της ζωής του και των προβλημάτων που το απασχολούν είναι η αυτοκτονία. Οι αυτοκτονικοί ασθενείς έχουν την τάση να βλέπουν τον κόσμο και τους εαυτούς τους με περιορισμένο τρόπο, δηλαδή θεωρούν ότι είναι ανίκανοι να εντοπίσουν εναλλακτικούς τρόπους να λύνουν τα προβλήματά τους. Γενικά θεωρείται ότι η αυτοκτονικότητα, δηλαδή η πρόθεση του ατόμου να αυτοκτονήσει, είναι αποτέλεσμα συνακόλουθων αισθημάτων απελπισίας, σε συνδυασμό με την πεποίθηση του ατόμου ότι οι δυσκολίες που βιώνει είναι ανυπέρβλητες.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν δείχνουν ορισμένα δείγματα των σκοπών τους προτού προβούν σε αυτή την πράξη. Τα συμπτώματα του αυτοκτονικού ιδεασμού είναι άμεσα ορατά, ιδιαιτέρως από τα κοντινά πρόσωπα του ατόμου. Η αίσθηση της απελπισίας, η οποία μπορεί να εκφράζεται μέσω φράσεων όπως «τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει προς το καλύτερο», η αίσθηση του αβοήθητου, η πεποίθηση ότι συνιστά κανείς εμπόδιο στη ζωή της οικογένειας και των φίλων του, η κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών, η τακτοποίηση εκκρεμοτήτων, η προετοιμασία κάποιου σημειώματος για επικείμενη αυτοκτονία και η τάση για ατυχήματα, όπως η εκούσια απροσεξία σε επικίνδυνες καταστάσεις αποτελούν στοιχεία που εάν γίνουν αντιληπτά μπορούν να προλάβουν μία πιθανή απόπειρα αυτοκτονίας.
Η αυτοκτονία βρίσκεται παντού και αποτελεί επείγουσα κατάσταση για κάθε υπηρεσία υγείας. Η απελπισία είναι ο σημαντικότερος προγνωστικός παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονικότητα. Η έλλειψη ελπίδας και το ιστορικό προηγούμενης απόπειρας αποτελούν τους δύο πιο ευαίσθητους δείκτες πρόβλεψης κινδύνου αυτοκτονικότητας. Ωστόσο, η αυτοκτονία είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και δεν προκαλείται από ένα και μόνο αίτιο. Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά μπορεί να διαμορφωθεί σε έναν άνθρωπο μέσω των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του, όπως απουσία εσωτερικού ελέγχου, συνδυαστικά με συναισθήματα που βιώνει, είτε αυτά είναι χρόνια, όπως θυμός και απογοήτευση, είτε οφείλονται σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, όπως απώλεια ή διαζύγιο. Η ευαισθησία και το ενδιαφέρον απέναντι στους ανθρώπους με αυτοκαταστροφικές σκέψεις μπορεί κυριολεκτικά να τους σώσει τη ζωή, τόσο από μέρους των κοντινών τους ατόμων, όσο και από τους ειδικούς ψυχικής υγείας, αλλά και από την κοινωνία στο σύνολό της.
Ενδεικτική/προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Μάνου, Ν. (1997), Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής, Θεσσαλονίκη: University Studio Press
Σίμος, Γ. (2010), Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία. Ένας οδηγός για την κλινική πράξη, Αθήνα: Πατάκης
