Από την Ελεάνα Πανδιά, Επικοινωνιολόγο, ΜΑ, Υπ. Διδάκτορα Παντείου
Πώς η έννοια του θανάτου επηρεάζει την εν ζωή συμπεριφορά μας;
Ο Freud υποστήριζε πως οι άνθρωποι έχουμε μια παράξενη συμπεριφορά σε ότι αφορά το θάνατο, τον περιβάλλουμε με σιγή κι αναφερόμαστε σε αυτόν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις όταν για παράδειγμα χάνεται κάποιος ορειβάτης, όταν συμβαίνει κάποιο εργατικό δυστύχημα και συγκινούμαστε βαθιά όταν χάνεται κάποιο οικείο σε μας άτομο.
Σε μια προφορική διάλεξη[1] ο Freud επεσήμανε ότι «κανείς δε θα μπορούσε να συμπεράνει από τη συμπεριφορά μας ότι αναγνωρίζουμε το θάνατο ως αναγκαιότητα και ότι έχουμε τη βέβαιη πεποίθηση πως καθένας από μας είναι χρεωμένος στη φύση με το θάνατό του. Αντιθέτως, κάθε φορά έχουμε μια εξήγηση που υποβαθμίζει αυτή την αναγκαιότητα σε σύμπτωση». Αυτή η σημείωση του Freud που φέρει στην επιφάνεια την απροθυμία με την οποία αντιμετωπίζουμε το ζήτημα του δικού μας θανάτου, συμπίπτει με τη «θεωρία του δικαίου κόσμου» του Lerner, σύμφωνα με την οποία «στη ζωή έχουμε τελικά εκείνο που μας αξίζει». Ο Lerner υποστηρίζει πως καθώς μας είναι ανυπόφορη η αίσθηση πως δεν ελέγχουμε τα γεγονότα που μας αφορούν άμεσα, αναπτύσσουμε πολλές φορές την τάση να θεωρούμε ότι τα θύματα δυσάρεστων ακόμα και ακραίων καταστάσεων είναι τα ίδια υπαίτια της δυστυχίας τους. Ίσως με παρόμοιο τρόπο να αντιμετωπίζουμε ακόμα και το θάνατο των άλλων.
Επειδή είναι πολύ διαταρακτικό το συναίσθημα της απώλειας, τυχαίας ή μη, ο άνθρωπος προσπαθεί να την εκλογικεύσει, μεταξύ άλλων, για να αποφύγει τη σκέψη πάνω στη δική του περατότητα.
Ο Freud, με το έργο του «Πέρα από την αρχή της ηδονής», διαλογιζόμενος πάνω στο θέμα του θανάτου, διατυπώνει τη δεύτερη θεωρία του για τις ενορμήσεις και εισάγει την έννοια της ενόρμησης του θανάτου, που έχει σκοπό την πλήρη μείωση των διεγέρσεων. Ο Φώτης Μπόμπος σημειώνει ότι η ενόρμηση του θανάτου αντιτίθεται σε αυτήν της ζωής που οργανώνει και συναρθρώνει κάθε άλλη ενόρμηση. Οι δυο ενορμήσεις βρίσκονται σε διαρκή αντιπαλότητα καθώς, σύμφωνα με το Μπόμπο, « η δράση της ενόρμησης της ζωής είναι κατά κάποιο τρόπο θορυβώδης και η παρουσία της γίνεται εμφανής με την επένδυση, ενώ η δράση της ενόρμησης του θανάτου είναι κυρίως σιωπηλή και γίνεται αντιληπτή μέσω των αποεπενδύσεων».
Ο θάνατος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και παρά το γεγονός ότι πολλές φορές επιλέγουμε να μην το σκεφτόμαστε, μια και μόνη στιγμή συνειδητοποίησης της περατότητάς μας μπορεί να μας κάνει να αποφασίσουμε να δίνουμε νόημα σε κάθε μας πράξη, να κάνουμε τέχνη για να εξασφαλίσουμε κάποια μορφή αθανασίας μέσω του έργου μας ή ακόμα και να αποφασίσουμε να κάνουμε οικογένεια για να συνεχίσουμε να «ζούμε» μέσω από τις αναμνήσεις των οικείων μας. Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον το οποίο είναι «επιφορτισμένο» με το βαρύ ψυχολογικό φορτίο της επίγνωσης ότι κάποτε θα πεθάνει.
Διαβάστε επίσης:
Μικρές και μεγάλες αθανασίες
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Σίγκμουντ Φρόυντ, «Πέρα από την αρχή της ηδονής», εκδόσεις Επίκουρος
Σίγκμουντ Φρόυντ, «Η σχέση μας με το θάνατο», εκδόσεις Επίκουρος
Παπαστάμου Στάμος, «Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία», εκδόσεις Πεδίο
Μπόμπος Φώτης, «Γύρω από την ενόρμηση του θανάτου», στο ψυχαναλυτικό περιοδικό «Εκ των Υστέρων», τεύχος 7, Ιούνιος 2002.
[1] Η επεξεργασμένη της μορφή έχει περιληφθεί στις «Επίκαιρες παρατηρήσεις για τον πόλεμο και το θάνατο»
