Από τον Γιώργο Ρίζο, Δρ Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Στρασβούργου, υπεύθυνο Ε.Ε.Φ.Ψ. και Ψ/θ
Θα μπορούσαμε να πούμε γενικά ότι η φιλοσοφική συμβουλευτική, όπως έχει αυτή διαμορφωθεί σήμερα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, δεν είναι ψυχολογική ή ψυχιατρική συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία. Η φιλοσοφική συμβουλευτική (φ.σ.) είναι η εφαρμογή φιλοσοφικής συλλογιστικής, νοητικής ανάλυσης και λογικής στα προσωπικά διλήμματα, ηθικά προβλήματα και ανησυχίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά τα άτομα.
Τι είδους όμως προβλήματα;
Ενδεχομένως, πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στη ζωή, σύμφωνα με τη ψυχαναλυτική ψυχολογία και ψυχοθεραπεία, μπορούν να ανιχνευθούν σε ψυχολογικά τραύματα που δημιουργήθηκαν στην παιδική ηλικία και αντιμετωπίζονται με ψυχοθεραπεία ή με φαρμακευτική αγωγή.
Παρ΄ όλ΄ αυτά όμως υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός προβλημάτων που είναι δύσκολο να οριστούν από την ακαδημαϊκή ψυχοπαθολογία και ως εκ τούτου είναι εξ ίσου δύσκολο ν’ αντιμετωπιστούν και να λυθούν.
Αυτά τα προβλήματα τελικά εμφανίζονται περισσότερο να είναι ενσωματωμένα στη γενική νοοτροπία του ατόμου παρά σαν ψυχολογικά. Συχνά εμφανίζονται στα πλαίσια γεγονότων της ζωής μας το νόημα των οποίων δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως.
Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να αναφέρουμε μερικά τέτοια όπως:
-προβλήματα γάμου και γενικά διαπροσωπικών σχέσεων
-δυσκολίες σχετικά με την καριέρα
-ηθικά, συναισθηματικά ή θρησκευτικά προβλήματα και διλήμματα
-γέννηση ανάπηρου παιδιού ή αιφνίδια εμφάνιση σοβαρού ατυχήματος σε μέλος της οικογένειας
-αλλαγή στη σεξουαλική ορμή (ενδιαφέρον) του ίδιου ή του παρτενέρ
-έλλειψη ενδιαφέροντος να γίνει κάποιος γονέας
-έλλειψη γενικά ενδιαφέροντος για τη ζωή κ.α.
Η δουλειά του φιλοσοφικού συμβούλου είναι να εξασφαλίσει τα “νοητικά εργαλεία” που χρειάζεται κάποιος για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του. Βοηθάει δηλαδή στο να συνειδητοποιήσει ο ενδιαφερόμενος τις λάθος αξίες, τοποθετήσεις, ανασφάλειες και φόβους που έχουν μπει εν αγνοία του και έχει υιοθετήσει γενικά στη ζωή του στις οποίες οφείλονται τα προβλήματά του. Ταυτόχρονα δε να “δει” καθαρά τις σωστές γι΄ αυτόν θέσεις, τοποθετήσεις κλπ.
Ο στόχος του φ. σ. είναι να σε βοηθήσει να φτάσεις στην αυτοκατανόηση και αυτογνωσία καλλιεργώντας παράλληλα το μυαλό και καθιστώντας δυνατή την ανανεωμένη πνευματική και ψυχική ανάπτυξη.
Οι φ. σ. γνωρίζουν πως η πλειοψηφία των ανθρώπων είναι ικανοί να λύσουν τα περισσότερα από τα καθημερινά τους προβλήματα είτε μόνοι τους είτε με τη βοήθεια καλών φίλων. Πολλές φορές όμως τα προβλήματα γίνονται πολύπλοκα (όχι βέβαια από μόνα τους αλλά από δικές μας λανθασμένες θέσεις και αντιδράσεις) και, για παράδειγμα, βλέπουμε κάποιες αξίες μας να έρχονται σε σύγκρουση, γεγονότα να αλλοιώνονται, οι σχέσεις μας με κάποια πρόσωπα να εγκλωβίζονται σε φαύλους κύκλους, η λύση κάποιου προβλήματος να χάνεται, η ζωή μας να φαίνεται ξαφνικά ασήμαντη κλπ. Τότε είναι που ένας εκπαιδευμένος φ. σ. μπορεί να βοηθήσει.
Ο φ. σ. δουλεύει γενικά με άτομα που το μυαλό τους είναι υγιές αλλά η σκέψη τους είναι μπερδεμένη ή μπλοκαρισμένη.
Ο φ. σ. γνωρίζει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν με πολλές ανεξερεύνητες, ανεξέλεγκτες και αυθαίρετες υποθέσεις και αξίες οι οποίες, αναπόφευκτα, επηρεάζουν τη σκέψη και στη συνέχεια τη ζωή και τη συμπεριφορά μας. Δέχεται επίσης ότι η σκέψη του ανθρώπου είναι επηρεασμένη από τις εμπειρίες της παιδικής ζωής του. Όχι όμως ότι είναι καθορισμένη.
Στόχος της δουλειάς ενός φ. σ. δεν είναι μόνο το να λύσει (φωτίσει) ένα πρόβλημα ενός ατόμου που ζητάει τη βοήθειά του και μετά να τον αφήσει. Ο φ. σ. μετά τη λύση του προβλήματος εκπαιδεύει το άτομο σε τρόπο ώστε, όταν τύχει και ξαναπαρουσιαστεί το ίδιο ή κάποιο άλλο παρεμφερές πρόβλημα, να είναι σε θέση μόνο του να το αντιμετωπίσει.
Παράλληλα δε ο φ. σ. ασχολείται και με την ανακούφιση και την πρόληψη των προβλημάτων. Μ΄ αυτό τον τρόπο προλαβαίνει και αντιμετωπίζει και το δευτερογενές αλλά εξ ίσου σημαντικό πρόβλημα της εξάρτησης που δημιουργείται πολύ συχνά μεταξύ των “ασθενών” και των θεραπευτών τους.
Πολλοί φ. σ. διστάζουν να αποκαλέσουν τη φιλοσοφική θεραπευτική “θεραπεία”. Και αυτό γιατί ο φ. σ., σε αντίθεση με τον ψυχοθεραπευτικό κώδικα και πρακτική, δεν κάνει διαγνώσεις σύμφωνα με κάποια αντικειμενικά κανονιστικά πρότυπα (normes) ως προς το “φυσιολογικό ” και το “παθολογικό”, τη ψυχική και την πνευματική υγεία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τελικά η φ. σ. δεν είναι “θεραπευτική” με τη γενική έννοια.
Ο Wittgenstein θεωρούσε ότι η φιλοσοφία έχει και μία πρακτική χρήση στο “να λύνει κόμπους της σκέψης μας” γι΄ αυτό τη θεωρούσε “θεραπεία της πνευματικής αρρώστιας”.
Για να αναλάβουν μία τέτοια εξερεύνηση, κάποιοι φ. σ. προτιμούν να χρησιμοποιούν τις θέσεις και απόψεις ενός συγκεκριμένου φιλόσοφου ή μιας συγκεκριμένης φιλοσοφικής χολής. Οι περισσότεροι υιοθετούν μια πιο πλουραλιστική προσέγγιση περισσότερων φιλοσοφικών απόψεων, ανάλογα με το συγκεκριμένο πρόβλημα και την προσωπικότητα του ατόμου που ζητάει τη βοήθειά τους.
Το “κλειδί” στη φ. σ. είναι ο πελατοκεντρικός και ανοικτός τρόπος της δουλειάς τους η οποία δεν καθοδηγεί τη σκέψη των ανθρώπων ώστε να τους κάνει να αποδεχτούν ως “αλήθεια” τη συγκεκριμένη φιλοσοφική άποψη. Η πρόθεση του φ. σ. είναι να βοηθήσει τον άνθρωπο που έχει απέναντί του να φτάσει οπωσδήποτε στον λογικό και ηθικά αποδεκτό στόχο που ο ίδιος έχει βάλει στον εαυτό του.
Για τον φ. σ. η φιλοσοφία δεν είναι απλά η μεταφορά μιας ποσότητας γνώσης. Είναι η ενέργεια του να βελτιώνει κανείς διαρκώς τη γνώση του εαυτού του μέσω της δια-λογικής συζήτησης.
Τι μπορεί να περιμένει κανείς από ένα φιλοσοφικό σύμβουλο:
-πλήρη εχεμύθεια
-ένα ασφαλές πλαίσιο αμοιβαίου σεβασμού και εμπιστοσύνης
-να δουλεύει μαζί σου, καθώς σε βοηθάει να ξεκαθαρίσεις τις αμφιβολίες, τους φόβους σου και τις λανθασμένες αντιδράσεις και τοποθετήσεις σου, μόνο με το διάλογο. Στη φιλοσοφία και συγκεκριμένα στη φιλοσοφική ψυχολογία δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο από τη συζήτηση, την αμφιβολία ή την απορία.
-να περιμένεις να δεχτείς αμερόληπτα σχόλια και λογικο-φιλοσοφικές θέσεις και απόψεις οι οποίες θα σε βοηθήσουν να λύσεις τα προσωπικά σου προβλήματα και διλήμματα καθώς επίσης θα σε βοηθήσουν στο να μάθεις να παίρνεις πιο ορθολογικές αποφάσεις στο μέλλον.
Τι δεν πρέπει να περιμένει κανείς από τον φιλοσοφικό σύμβουλο:
– να κάνει κρίσεις για σένα και την κατάστασή σου καθώς και για οποιονδήποτε άλλον που έχει κάποια σχέση με σένα.
– να έχει έτοιμες λύσεις (συνταγές) για τα θέματα που τον απασχολούν στη ζωή του. Ο φ. σ. δέχεται ότι ο καθένας είναι μοναδικός, με δική του μοναδική προσωπικότητα. Ως εκ τούτου μόνο ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος μπορεί να γνωρίσει πλήρως το πρόβλημά του καθώς και τη λύση του. Η βοήθεια του φ. σ. είναι να βοηθήσει ακριβώς τον ενδιαφερόμενο σ΄ αυτήν ακριβώς τη διαδικασία.
-µε την έννοια αυτή δεν πρέπει να ενδιαφέρεται να μάθει για τα υιοθετημένα πιστεύω και την ιδεολογία του φ. σ. Ο φιλοσοφικός σύμβουλος είναι εκεί για να σε βοηθήσει να λύσεις τα προβλήματα που βλέπεις ότι έχεις και τα οποία υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωή σου. Δεν είναι για να σε πείσει ότι οι ιδέες του και οι πεποιθήσεις του είναι σωστότερες από τις δικές σου.
-να μην περιμένεις να σου γράψει φάρμακα ή να διαγνώσει ψυχιατρική νόσο.
Η σύγχρονη φιλοσοφική συμβουλευτική εμφανίστηκε στην Κολωνία της Γερμανίας το 1981 με τον Gerb Achenbach. Γρήγορα αυτή επεκτάθηκε στις Κάτω Χώρες, τον Καναδά, τη Νορβηγία, την Αυστρία, τη Γαλλία, την Ελβετία, το Ισραήλ, τη Μ. Βρετανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και φυσικά στις ΗΠΑ όπου, όπως ήταν αναμενόμενο, απέκτησε τεράστιες διαστάσεις.
Ενδεικτικά σχόλια ατόμων που ήρθαν σ΄ επαφή με τη φιλοσοφική συμβουλευτική:
-Η ζωή δεν είχε κανένα νόημα. Δεν ήξερα γιατί έπρεπε να ζω και να αγωνίζομαι στη ζωή μου…
-Ένοιωθα διαρκώς ένοχος. Κοίταζα στον καθρέπτη και δεν αναγνώριζα τον εαυτό μου. Δεν μου άρεσε αυτό που ήμουν…
-Δεν μπόρεσα να καταλάβω ποτέ γιατί χώρισα με τη γυναίκα μου. Μακάρι να μπορούσα να την κάνω να γυρίσει πίσω ξανά. Ήθελα να την κάνω να με αγαπήσει ξανά αλλά δεν ήξερα πώς…
-Αγαπούσα πολύ την οικογένειά μου αλλά ήθελα να διατηρώ ταυτόχρονα την προσωπικότητά μου. Ήθελα να είμαι ο εαυτός μου…
– Οι άνθρωποι γύρω μου με έβλεπαν πάντα σαν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Ήμουν πάντα εκεί για να τους καλύπτω τις ανάγκες τους, κανείς όμως δεν ενδιαφέρθηκε αν είχα κι’ εγώ ποτέ κάποιο πρόβλημα…
-Αγαπάω τη γυναίκα μου, με ελκύουν όμως και άλλες γυναίκες. Ένοιωθα άπιστος…
-Πάντα ήξερα μέσα μου ότι ήμουν ομοφυλόφιλος αλλά δεν ήθελα (ή δεν άντεχα) να το παραδεχτώ. δεν το έχω πει ακόμα στην οικογένειά μου και στους φίλους μου. Δεν μπορούσα όμως να νοιώθω συνέχεια αυτή την ενοχή…
-Κανείς ποτέ δεν με άκουγε και ενδιαφερόταν για τη γνώμη μου…
-Ο άντρας μου πέθανε. Αναρωτιέμαι ποιος ο λόγος να συνεχίσω να ζω…
-Είμαι έγκυος όμως δεν θέλω άλλο παιδί. Όμως δεν μου πάει να κάνω έκτρωση. Δεν ξέρω τι να κάνω…
-Η γυναίκα μου είπε πως είχε μία σχέση. Με ενόχλησε πολύ. δεν θέλω όμως και να τη χωρίσω. Δεν ξέρω τι να κάνω…
____________________
Σημ.1 -Οι περισσότερες από τις παραπάνω πληροφορίες ανήκουν 1) στον Maurice Friedman, Καθηγητή Φιλοσοφίας στο Institut of Dialogical Psychotherapy tου San Diego University, 2) στον Peter Atterton, Ph.D in Philosophy from the University of Essex, England, 3) stο La Jolla, Center for Philosophical Counseling.), 4) στον Peter Raabe από την Canadian Society for Philosophical ο οποίος έχει πάρει ph.D. στη Φιλοσοφική Συμβουλευτική και 5) στην American Society for Philosophy, Counseling & psychotherapy.
Σημ.2 -Στο τέλος του βιβλίου του Lou Marinoff, Πλάτωνας, όχι Πρόζακ (Plato, not Prozac), που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη, θα βρείτε πλούσια βιβλιογραφία για τη φιλοσοφική συμβουλευτική καθώς και ονόματα Αμερικανών και Ευρωπαίων φιλοσοφικών συμβούλων (ή κλινικών φιλοσόφων) και διευθύνσεις Αμερικανικών και Ευρωπαϊκών Εταιρειών φιλοσοφικής συμβουλευτικής.
Διαβάστε επίσης:
Εκπαιδευτικά μαθήματα φιλοσοφικών συμβούλων.
