Από τη Νίκη Γκατζέλια, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας
Οι ανθρωπιστικές-υπαρξιστικές ψυχοθεραπείες ανήκουν στην ψυχολογική κατεύθυνση που βασίζεται στην άποψη ότι η ψυχική πάθηση έχει άμεση σύνδεση με τις προσωπικές εμπειρίες του ατόμου και τις σχέσεις του με τους άλλους. Ο ανθρωπιστής ψυχολόγος Rogers επινόησε και άρχισε να εφαρμόζει στην κλινική πράξη την πελατοκεντρική θεραπεία, η οποία πρεσβεύει ότι η θετική πλευρά του ατόμου επιζητεί αυτοπραγμάτωση. Η σημαντικότερη έννοια-κλειδί στη δομή της θεωρίας είναι η έννοια του εαυτού. Κατόπιν η εκτίμηση που αναζητά το άτομο είναι βασικό στοιχείο της θεραπείας και πρέπει να την κερδίσει πρώτα από τον ίδιο του τον εαυτό και έπειτα από τους γύρω του. Η κεντρική ιδέα αφορά τον αγώνα του ανθρώπου να καταστεί όσο πιο ανθρώπινος γίνεται, να αναπτύξει τις ικανότητές του και να είναι δημιουργικός.
Με βάση την ανθρωπιστική -υπαρξιστική θεωρία, ο άνθρωπος έχει την ικανότητα του αυτοπροσδιορισμού και τη δυνατότητα για αυτοεξέλιξη, χωρίς να παγιδεύεται στο ασυνείδητο ούτε στις περιβαλλοντικές συνεξαρτήσεις, αλλά είναι ελεύθερο να καθορίζει μόνο του τι θέλει να γίνει και πώς να ζήσει. Το σίγουρο είναι ότι έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί, μπορεί να ασκήσει την αυτογνωσία του, ακόμα και να κάνει αυτοπραγμάτωση. Οι ουμανιστικές θεωρίες μιλούν για εγγενείς ανάγκες και ορμές, για αυτό το λόγο αποτελούν ένα είδος συνέχειας των θεωριών που περιγράφουν βιολογικά κίνητρα, καθώς και της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Επιπροσθέτως αυτές οι προσεγγίσεις επικεντρώνονται στη βιωματική πρόσληψη του «εδώ και τώρα» από τον πελάτη. Δεν ασχολούνται με τις ρίζες των προβλημάτων του πελάτη και την αναγωγή αυτών σε γεγονότα της παιδικής ηλικίας, όπως η ψυχοδυναμική προσέγγιση, ή με την επίτευξη νέων προτύπων συμπεριφοράς στο μέλλον, όπως η συμπεριφοριστική προσέγγιση.
Το ανθρωπιστικό-υπαρξιστικό πρότυπο υποστηρίζει ότι τα αίτια της ψυχικής διαταραχής βρίσκονται στην κοινωνία, στο πολιτικό και οικονομικό σύστημα και όχι στο άτομο. Στις μέρες μας χάνεται η δυνατότητα για αυτοπροσδιορισμό και το άτομο γίνεται μηχανιστικό αναζητώντας μόνο την επαγγελματική και οικονομική επιτυχία. Έτσι, οι άνθρωποι βιώνουν αντιφάσεις γιατί εμπλέκουν τις δικές τους επιθυμίες με τις εσωτερικευμένες επιθυμίες των άλλων. Η ανθρωπιστική προσέγγιση έχει να κάνει κυρίως με την ολική προσωπική ανάπτυξη και αυτογνωσία. Κύριος στόχος της είναι να απελευθερώσει τις δυνάμεις του ατόμου και να το βοηθήσει να επανακτήσει την ελεύθερη έκφραση και την αυθόρμητη επαφή με τη ζωή.
Πιο συγκεκριμένα, η ανθρωπιστική κατεύθυνση τονίζει ιδιαίτερα τρία χαρακτηριστικά της ψυχικής ζωής του ανθρώπου: την πολυπλοκότητα, τη μοναδικότητα και την ικανότητα για ανάπτυξη και ευτυχία. Το άτομο, εκτός από τις βιολογικές του ανάγκες, έχει και ειδικές ανθρώπινες ανάγκες. Μερικές από αυτές είναι η ανάγκη για προσωπική έκφραση, η ανάγκη για την επίτευξη σκοπών που θέτει το ίδιο και η ανάγκη για ένα αξιολογικό σύστημα.
Η πελατοκεντρική προσέγγιση, που έχει συνδεθεί άμεσα με τον Carl Rogers, υποστηρίζει ότι ο θεραπευτής θα έδινε μεγάλη βοήθεια στους πελάτες του αν τους επέτρεπε να βρουν τις δικές τους λύσεις στα δικά τους προβλήματα. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες ανθρωπιστικές θεωρίες, για μία νέα προσέγγιση στον χώρο της ψυχοθεραπείας, η οποία σημείωσε και εξακολουθεί να σημειώνει τεράστια ανάπτυξη. Η έννοια της αυτοπραγμάτωσης έχει να κάνει με τη τάση του οργανισμού να εξελίσσεται από μία απλή οντότητα σε μία σύνθετη, να μεταβεί από τη εξάρτηση στην ανεξαρτησία σε μία ελεύθερη έκφραση. Το άτομο επιχειρεί να ελαττώσει τις ανάγκες και την ένταση και να αυξήσει την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση. Ο άνθρωπος προσπαθεί να εκδιπλώσει και να αναπτύξει τις χαρακτηριστικές του ιδιότητες και να επεκτείνει την εμπειρία του σε πολύπλοκους και δημιουργικούς τρόπους. Το ίδιο το άτομο αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του όχι αντικειμενικά αλλά σύμφωνα με τις δικές του αντιλήψεις.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ανάμεσα στην εσωτερική πραγματικότητα και την ανάγκη για αυτοπραγμάτωση παρεμβάλλονται κάποιες υπο-ανάγκες, οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η πρώτη είναι η αντίληψη του εαυτού. Ο άνθρωπος από μικρή ηλικία ξεχωρίζει τις εμπειρίες του, κάποιες τις συνδέει με το περιβάλλον και κάποιες άλλες με τον εαυτό του, ο οποίος αποτελεί μία αυθύπαρκτη οντότητα. Οι δεύτερες είναι οι αυτο-εμπειρίες και αποτελούν την αυτο-εικόνα.
Η δεύτερη υπο-ανάγκη είναι η ανάγκη για θετική εκτίμηση, όπου το άτομο αναπτύσσει την ανάγκη να εκτιμηθεί από τους γύρω του και να γίνει αποδεκτό. Η τρίτη υπο-ανάγκη είναι αυτή της ανάγκης για θετική αυτοεκτίμηση. Εδώ το άτομο αναζητά την εκτίμηση του ίδιου του εαυτού για να κατευνάσει την αντιπαλότητα ανάμεσα στην ανάγκη για αυτοπραγμάτωση και σε εκείνη για θετική εκτίμηση από τους άλλους. Οι συνθήκες αξίας είναι η τέταρτη υπο-ανάγκη. Πρόκειται για τους προστατευτικούς μηχανισμούς που διαμορφώνει το άτομο για να διατηρήσει την θετική αυτοεκτίμηση. Έτσι προσπαθεί να αλλοιώσει την εξωτερική πραγματικότητα για να έρθουν σε συμφωνία η εμπειρία και η αυτοεικόνα. Σύμφωνα με τον Rogers, στις συνθήκες αξίας οφείλονται οι ψυχικές διαταραχές, επειδή εμποδίζουν την αυτοπραγμάτωση.
Χαρακτηριστικό της πελατοκεντρικής θεραπείας είναι το ότι αποτελεί μία πρόσωπο με πρόσωπο μη διευθυντική αλλά οδηγητική συζήτηση. Ο ασθενής είναι το επίκεντρο της διαδικασίας, ο οποίος είναι ικανός να ερμηνεύσει τι του συμβαίνει, διότι οι βασικές προσπάθειες του οργανισμού στοχεύουν στην ανάπτυξη, την πραγμάτωση και την συμφωνία. Ο θεραπευτής δε χρειάζεται να ελέγχει ούτε να διαχειρίζεται την θεραπευτική διαδικασία. Ο σύμβουλος προσπαθεί να εξασφαλίσει ένα περιβάλλον αποδοχής, συμπαθητικής κατανόησης και ειλικρινούς συμπαράστασης στον ασθενή. Είναι ένας σημαντικός άλλος που προσπαθεί να δείξει στον πελάτη-ασθενή ότι τον δέχεται όπως είναι. Ο πελάτης είναι ελεύθερος να βιώσει τις εμπειρίες του χωρίς να φοβάται μη χάσει την εκτίμηση του συμβούλου.
Η πελατοκεντρική θεραπεία δεν έχει συγκεκριμένες τεχνικές, αλλά υιοθετεί ορισμένους κανόνες και στάσεις του θεραπευτή προς τον ασθενή που πρέπει να τηρούνται σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι: α) Η απεριόριστη και ακλόνητη αποδοχή του ασθενούς, β) η συμπαθητική και ειλικρινής κατανόηση των συναισθημάτων του, γ)η ενσυναίσθηση και συναντίληψη του ενδότερου πλαισίου αναφοράς του και δ) η μη διευθυντική στοργή και ο γνήσιος σεβασμός προς τις αυτοπραγματιστικές ανάγκες και προσπάθειες του.
Συμπερασματικά, λοιπόν, η πελατοκεντρική προσέγγιση δίνει έμφαση στο φαινομενικό κόσμο του ατόμου και στη σημασία του τρόπου που βιώνει τον εαυτό του. Πρόκειται για μία θεραπεία που δίνει μεγάλη σημασία στον πελάτη-ασθενή και ιδίως στον ιδανικό του εαυτό, τον οποίο και οφείλει να φτάσει.
Βιβλιογραφία:
Pervin, L. A. & John, O. P. (2001). Θεωρίες Προσωπικότητας. έρευνα και εφαρμογές. Αθήνα: Τυποθήτω
Παρασκευόπουλος, Ν. Ι. (1988). Κλινική Ψυχολογία. Διάγνωση, Πρόληψη και θεραπεία των ψυχικών διαταραχών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
McLeod, J. (2003). Εισαγωγή στη Συμβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχμιο
