Από το Δημήτρη Χιώνη, Στρατιωτικό Ψυχολόγο
Σε κάθε επιχείρηση, μικρή ή μεγάλη, μεταξύ των εργαζομένων υπάρχουν ατομικές διαφορές. Αυτές οι ατομικές διαφορές είναι καταρχήν η ειδοποιός διαφορά για αυτούς που εργάζονται εντός της επιχείρησης με αυτούς που δεν εργάζονται. Έπειτα τους διαφοροποιούν ανάλογα με το καθικοντολόγιο της κάθε θέσεως εργάσιας. Διαφορετικά προσόντα απαιτούνται από κάποιον απλό εργάτη γραμμής από κάποιον που είναι προϊστάμενος τμήματος πωλήσεων. Τι γίνεται όμως όταν ο πληθυσμός σε μια επιχείρηση αρχίζει να εμφανίζει αποκλίνουσα συμπεριφορά; Σίγουρα η επιχείρηση οφείλει να πάρει κάποια μέτρα. Χρησιμοποιείται ο όρος «επιχείρηση» για να μην υπάρχει λόγος περιπτωσιολογίας.
Τα μέτρα που μπορεί να πάρει μια επιχείρηση στην περίπτωση που ένας εργαζόμενος δεν είναι ικανός για την θέση που κατέχει είναι ή να τον απολύσει, ή να τον βάλλει κάπου που να είναι ικανός, ή να τον εκπαιδεύσει προκειμένου να είναι ικανός. Ένα ιδιαίτερο φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στις πολύ μικρές επιχειρήσεις είναι να δημιουργούνται θέσεις εργασίας για να μην απολυθεί ο εργαζόμενος. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση όπου οι συνθήκες τις επιχείρησης καθιστούν ανίκανο τον εργαζόμενο; Δεν θα γίνει επέκταση στις περιπτώσεις εργασιακών ατυχημάτων. Αντίθετα, σκοπός αυτή τη φορά είναι να αναδειχθεί ο καταλυτικός ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η εργασία και οι συνθήκες αυτής σαν καταλυτικός παράγοντας δημιουργίας ή και μεγέθυνσης ψυχωσικών συμπτωμάτων.
Συνοπτικά, όταν κανείς αναφέρεται στον όρο ψυχώσεις αναφέρεται στις καταστάσεις εκείνες όπου ο υποκείμενος τα ψυχωσικά συμπτώματα χαρακτηρίζεται από έντονη αλοίωση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας. Το φαινόμενο και αλλιώς καλλούμενο ως διάσχιση. Επιρεάζονται η αντίληψη, η σκέψη, το συναίσθημα, η ομιλία, η βούληση, η αίσθηση του εαυτού, οι σχέσεις με τους άλλους και η ψυχοκοινητικότητα. Αμέσως, μπορεί κάποιος να βγάλει το άκριτο συμπέρασμα ότι κάποιος που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση είναι άχρηστος. Αυτό ακριβώς είναι το κοινωνικό στίγμα που βιώνουν οι ασθενείς με ψυχωσικά συμπτώματα.
Εστιάζοντας κανείς στην εργασία και στο εργασιακό περιβάλλον καλό είναι να γίνουν μερικές παραδοχές. Η «εργασία» αναφέρεται ως ότι αφορά το καθαρά δημιουργικό-εκτελεστικό κομμάτι βάσει των καθηκόντων του εργαζόμενου. Το «εργασιακό περιβάλλον» θα χρησιμοποιηθεί για να αναλυθεί το υπέρκειμενο της «εργασίας» περιβάλλον, δηλαδή σχέσεις με άλλους εργαζόμενους κλπ. Ακόμα θα χρησιμοποιθεί ως παράδειγμα ένας υποθετικός εργαζόμενος.
Ο εργαζόμενος ΑΒ, 40 ετών, έχει διαγνωσθεί με ήπια ψυχωσική διαταραχή για την οποία είναι υπό φαρμακευτική αγωγή. Παρακολουθείται από ψυχίατρο και ψυχολόγο εδώ και τρία χρόνια. Αν και είναι σταθερός στη θεραπεία του έχει κάνει αρκετές υποτροπές μετά από διάφορα ψυχοπιεστικά γεγονότα. Είναι παντρεμένος και έχει δύο γιούς οι οποίοι σπουδάζουν σε γειτονική πόλη. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι τα παιδιά τον μισούν που δεν ήταν όσο «πατέρας» θα έπρεπε για αυτά. Με τη σύζυγό του, η οποία είναι άνεργη, έχει συχνά αψιμαχίες γιατί πιστεύει ότι τον θεωρεί αποτυχημένο μιας και δεν πήρε ποτέ του μια προαγωγή στην εργασία του. Στην εργασία του, μια μικρή επιχείρηση κλωστοϋφαντουργείας, ο προϊστάμενός του στο τμήμα πωλήσεων τον προσέχει ιδιαίτερα χωρίς να τον επιβαρύνει πολύ μετά το ψυχωσικό επεισόδιο. Ο ΑΒ αισθάνεται ενοχές ως προς τον προϊστάμενό του με συνέπεια μερικές φορές να τον πιάνουν ακόμα και τα κλάμματα. Πριν τρία χρόνια είχε έντονες διαφωνίες με έναν συνάδελφό του ο οποίος πήρε προαγωγή ως εξωτερικός συνεργάτης της επιχείρησης παρόλο που είχαν τα ίδια προσόντα. Η έντονη αψιμαχία κατέληξε σε εισαγωγή στο τοπικό νοσοκομείο όπου μετά από μια εβδομάδα διερεύνησης διαγνώσθηκε.
Ως προς την «εργασία» του ο ΑΒ έχει μέτρια διαφορά στην απόδοσή του από τους άλλους συναδέλφους του. Πριν το επεισόδιο ήταν ο Νο2 του τμήματος, υπεύθυνος να είναι σύνδεσμος με τα άλλα τμήματα της επιχείρησης. Άρα ήταν σε συχνή τριβή με αρκετούς εργαζόμενους και με πολλά γεγονότα. Όταν τον επέλεξαν για αυτή τη θέση είχε αποδειχθεί ο καλύτερος μετά από τις συνεντεύξεις των άλλων υποψηφίων. Συνεπώς, ήταν υπεράνω υποψίας ότι θα μπορούσε να διαρραγεί η επαφή του ΑΒ με την πραγματικότητα, είτε την εσωτερική είτε την εξωτερική. Μετά το επεισόδιο τέθηκε υπεύθυνος ως σύνδεσμος με έναν μόνο προμηθευτή της επιχείρησης. Κάτι το οποίο δέχθηκε και ο ίδιος χωρίς παράπονο.
Ως προς το «εργασιακό περιβάλλον» διακρίνεται ο «αντίπαλος» για την προαγωγή με τον οποίο ήρθε σε σύγκρουση. Η περίοδος μέχρι την λύση αυτής της υπόθεσης ήταν κάτι πολύ βαρύ για τον ΑΒ. Το όλο άγχος του το μετέφερε στον σπίτι. Του είχε γίνει πλέον εμμονή. Είχε συχνά αψιμαχίες με την σύζυγό του και είχε διαπληκτισθεί και τους δύο γιούς του για τον τρόπο που φερόταν στην σύζυγό του. Διακρίνεται εδώ ότι μερικές φορές το οικογενειακό περιβάλλον υποφέρει από μια αντίχηση αυτών που συμβαίνουν στο εργασιακό περιβάλλον. Είχε αρχίσει να πιστεύει ότι τον συζητούν στη δουλειά πίσω από την πλάτη του. Κατηγορούσε συναδέλφους του ότι υποσκελίζουν τον ίδιο ενώ προωθούν τον «αντίπαλό» του.
Ο ΑΒ μετά την περίθαλψη, την αγωγή και τη θεραπεία εμφανίζεται στη δουλειά του πιο πειθήνιος και ήρεμος. Οι υποτροπές που κάνει οφείλονται στις ιδέες που έχει ότι πάλι οι συνάδελφοι θέλουν να τον βλάψουν, ότι είναι βάρος στην οικογένειά του και στον προϊστάμενό του.
Στις περισσότερες επιχειρήσεις κάποιος «ΑΒ» μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστός. Από την άλλη μπορεί να είναι αρκετά στιγματισμένος. Σημασία έχει ότι το εργασιακό περιβάλλον και η εργασία πολλές φορές αγνοούνται από τους συναδέλφους του κάθε «ΑΒ» ως αιτία της κατάστασής του ή τουλάχιστον σαν καταλυτικό παράγοντα σε αυτή. Στο ανωτέρω παράδειγμα, βλέπει κανείς πόσο σημαντική ήταν η συμβολή στην έκλυση των ψυχωσικών συμπτωμάτων η εργασία και το περιβάλλον της. Ακόμα, είναι φανερό πως η εργασία και αυτή η διαδικασία της αναμονής για την προαγωγή του ΑΒ στέρησε πρόωρα και από την οικογένειά του τον ΑΒ. Με άλλα λόγια, υπάρχει η εικόνα από δύο περιβάλλοντα τα οποία επικοινωνούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία με τον ΑΒ να κάνει τον σύνδεσμο. Ο προσανατολισμός προς την επιτυχία κατήντησε να γίνει εμμονή. Παντού υπήρχαν εχθροί και όπου δεν υπήρχαν δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν αυτό το νοητικό κατασκεύασμα που ήταν πέρα από την πραγματικότητα.
Πολλές φορές, οι συνάδελφοι μεταξύ τους δοκιμάζουν τα όρια ο ένας του άλλου με πειράγματα. Ναι, δεν διαφέρει, αν το παραλληλίσει κανείς με μια πιο ευρεία οπτική, από μια σχολική τάξη. Μερικοί εργαζόμενοι δεν αντέχουν αυτά τα πειράγματα. Έχουν μικρότερα όρια ανοχής σε αυτά τα οποία τους καθιστούν καχύποπτους για διάφορες καταστάσεις. Αυτό είναι ακριβώς το όριο όταν κάποιος «βάζει λόγια» για κάποιον και δοκιμάζει την καχυποψία του άλλου. Αυτό είναι μια μορφή παραποιήσης της πραγματικότητας. Σε μια γεωμετρική αύξηση της έντασης αυτής της κατάστασης καταλήγει κανείς στο φαινόμενο της διάσχισης.
Άλλη περίπτωση έκλυσης ψυχωσικών συμπτωμάτων είναι τα ψυχοπιεστικά γεγονότα. Ψυχοπιεστικό γεγονός μπορεί να είναι ένας θάνατος, ένα διαζύγιο κλπ. Αυτά σε συνδυασμό με την πίεση της δουλειάς μπορεί να προκαλέσουν ένα ψυχωσικό επεισόδιο κατά την εργασία. Ο ΑΒ «λύγησε» όταν στο νου του ήρθαν μαζί όλες οι παρανοϊκές ιδέες που είχε͘ μίσος από το οικογενειακό περιβάλλον, έχθρα από το εργασιακό περιβάλλον, αποτυχία να πάρει την προαγωγή, όλοι ήταν εναντίον του, όλοι σχεδίαζαν εναντίον του.
Συνεπώς, η ευθύνη των εργαζομένων ως προς συναδέλφους τους δεν είναι να είναι καχύποπτοι μήπως νοσεί ο διπλανός τους. Καθήκον τους είναι να μην είναι τόσο «σκληροί» ο ένας με τον άλλον. Αν και η τάση για ανταγωνισμό μεταξύ επιχειρήσεων δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τον ανταγωνισμό μεταξύ συναδέλφων πρέπει να παρθούν κάποια μέτρα. Στη σημερινή εποχή με τόσα να γίνονται εκτός εργασιακού πλαισίου δεν γίνεται να μην υπάρχει μέριμνα για τους εργαζόμενους. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω ο ΑΒ ήταν ο σύνδεσμος ανάμεσα σε δύο συγκοινωνούντα δοχεία με πολύ «τοξικό» περιεχόμενο από τη μία πλευρά που δηλητηρίασε και την άλλη. Όλοι είναι σύνδεσμοι ανάμεσα στα περιβάλλοντα τα οποία συναναστρέφονται. Αν το ένα «τοξικό» περιβάλλον δηλητηριάσει τα άλλα, αναμένονται δύσκολες καταστάσεις που δεν θα έχουν μόνο την «ταμπέλα» της ψύχωσης. Πλέον δεν υπάρχει λόγος στιγματισμού όποιων αναζητούν βοήθεια από κάποιο ψυχολόγο πριν βαρύνουν τα πράγματα. Δεν δικαιούται επιχείρηση να νιώθει στιγματισμένη με το να βοηθάει τους εργαζόμενους με παραπομπή σε ειδικούς ψυχικής υγείας στην περίπτωση που διαπιστωθεί κάποιο πρόβλημα. Η εργασία είναι το μέρος όπου ο καθένας περνά συνήθως περισσότερο χρόνο από ότι στο σπίτι του. Οφείλει το εργασιακό περιβάλλον να φροντίζει με προγράμματα επιμόρφωσης τους εργαζόμενους. Έχει δικαίωμα να μην στιγματίζεται αυτός που αναζητά βοήθεια.
Δείτε σχετικό βίντεο εδώ:
[vsw id=”JkvbSJU9lT4″ source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
Βιβλιογραφία:
Bowers L., Brennan G., Winship G., Theodoridou C. (2009). TALKING WITH ACUTELY PSYCHOTIC PEOPLE. City University. London.
Moritz S., Woodward T. (2007). Metacognitive training in schizophrenia: from basic research to knowledge translation and intervention. Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins.
Smith L., Nathan P., Juniper U., Kingsep P., Lim L. (2003). Cognitive Behavioural Therapy for Psychotic Symptoms: A Therapist’s Manual. Centre for Clinical Interventions: Psychotherapy, Research and Training. Northbringe WA.
