Από την Ευγενία Δουβαρά, Ψυχολόγο, MSc Ψυχοπαθολογία παιδιού και εφήβου, Ειδίκευση στη Συστημική -Οικογενειακή θεραπεία
Κίνα. Περίπου εννέα εκατομμύρια φοιτητές συμμετέχουν στις ετήσιες εισαγωγικές εξετάσεις της χώρας, με στόχο να γίνουν δεκτοί σε ένα ανώτερο ποιοτικά πανεπιστήμιο. Μόνο το 1% θα τα καταφέρει. Όσοι δεν το πετύχουν, αλλά καταφέρουν να εισαχθούν σε δεύτερης κατηγορίας σχολές, κινδυνεύουν να νιώσουν μεγάλη απογοήτευση και κάποιοι από αυτούς να οδηγηθούν στην αυτοκτονία. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ Alphabet του Erwin Wagenhofer, το εκπαιδευτικό σύστημα της Κίνας τροφοδοτεί τον ανταγωνισμό από πολύ νωρίς. Η σχολική πραγματικότητα είναι λυπηρή. Οι Κινέζοι μαθητές κοιμούνται λιγότερο από τους μαθητές όλου του κόσμου, ενώ έχουν τις περισσότερες ώρες διδασκαλίας. Ο καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Πεκίνο Han Dongping ασκεί έντονη κριτική στις “Μαθηματικές Ολυμπιάδες” που οργανώνονται στη χώρα του, καθώς και σε ολόκληρη τη βιομηχανία που έχει στηθεί πίσω από αυτές. «Τα παιδιά μας κερδίζουν στην αρχή, αλλά χάνουν στο τέλος».
Σε μια άλλη γωνιά του πλανήτη, η κατάσταση είναι εξίσου ανησυχητική. Η 15χρονη Yakamoz Karakurt φοιτά στην τρίτη τάξη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο Αμβούργο και δηλώνει «Έχω ένα πρόβλημα. Δεν έχω ζωή. Με το ”ζωή” εννοώ χόμπι, ψυχαγωγία, διασκέδαση… Το κεφάλι μου είναι γεμάτο». Το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας της, όπως και πολλών άλλων χωρών στηρίζεται στην κάλυψη αναγκών που δημιουργήθηκαν με τη βιομηχανική επανάσταση. Βασικός στόχος του συστήματος είναι η μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας και του κέρδους με κάθε τίμημα. «Οι μάνατζερς μοιάζουν με χάμστερ σε κινούμενο τροχό… οδηγούνται στην κατάθλιψη», λέει ο Thomas Sattelberger, πρώην ανώτερο στέλεχος της Deutsche Telecom.
Κι ενώ ο δυτικός κόσμος αποβιομηχανίστηκε σε μεγάλο βαθμό, το εκπαιδευτικό σύστημα εξακολουθεί να στηρίζεται στις ίδιες αρχές και να παραμένει καθηλωμένο σε τυποποιημένα εργοστασιακά πρότυπα. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι παλιότερα υπήρχε ο διαχωρισμός των σχολείων σε αρρένων και θηλέων, όπως ακριβώς συνέβαινε στις εργοστασιακές μονάδες. «Δεν μπορείτε να αναγκάσετε τους ανθρώπους να μορφωθούν, παρά μόνο να τους προσκαλέσετε», προτείνει ο Γερμανός νευρολόγος Gerald Huether. Όταν η εκπαίδευση αποκτά καταναγκαστικό χαρακτήρα και δε στηρίζεται στην έμπνευση και την ελεύθερη έκφραση, οι δυνατότητες των ανθρώπων για κριτική σκέψη, φαντασία και δημιουργικότητα ατροφούν. Τα αποτελέσματα μιας έρευνας για την αποκλίνουσα σκέψη (lateral thinking) σε διαφορετικές ηλικιακές κατηγορίες έδειξαν ότι καθώς μεγαλώνουμε, η ικανότητά μας να βρίσκουμε πολλές διαφορετικές απαντήσεις και ερμηνείες σε ερωτήματα και καταστάσεις, μειώνεται δραματικά. Πιο συγκεκριμένα, αποκλίνουσα σκέψη παρουσίαζαν:
- 98% των παιδιών ηλικίας 3-5 ετών
- 32% των παιδιών ηλικίας 8-10 ετών
- 10% των εφήβων ηλικίας 13-15 ετών και
- 2% των ενηλίκων άνω των 25 ετών.
Σε τι οφείλεται αυτή η πτώση; Μήπως τα σύνορα της σκέψης των ανθρώπων στενεύουν με το πέρασμα του χρόνου; Όχι. Σύμφωνα με την έρευνα, αυτό που συνέβη ήταν ότι οι άνθρωποι αυτοί πήγαν σχολείο.
Από την άλλη, ο Andre Stern δε φοίτησε σε σχολείο. Ποτέ. «Δεν είχα κάποιον να συγκριθώ», λέει. Μεγάλωσε χωρίς άγχος εξετάσεων και επιδόσεων, έμαθε ξένες γλώσσες ακολουθώντας μια μέθοδο αυτοδιδασκαλίας και κάνοντας 10, 20 ακόμα και 30 μαθήματα καθημερινά και έπιασε δουλειά σε ένα εργαστήρι κατασκευής μουσικών οργάνων χωρίς πτυχίο, με μόνο προσόν τον ενθουσιασμό του. Σήμερα, ο Andre είναι κιθαρίστας, οργανοποιός, συνθέτης, δημοσιογράφος και συγγραφέας. Ο πατέρας του, Arno Stern, υποστηρίζει ότι «Το παιχνίδι είναι η πιο σοβαρή δραστηριότητα». Εκπαιδευτικός και ερευνητής ο ίδιος διατηρεί, παρά τα 91 του χρόνια, ένα πνεύμα πολύ δημιουργικό. Πριν αρκετό καιρό, ίδρυσε στη Γαλλία το Closlieu, έναν χώρο έκφρασης για μικρά και μεγάλα παιδιά, όπου εκατοντάδες πινέλα διαφόρων μεγεθών ανακατεύονται με χρώματα όλων των αποχρώσεων και ζωντανεύουν. Χωρίς κανόνες. Χωρίς συγκεκριμένο προορισμό. Πρόκειται για ένα ταξίδι με οδηγό τη χαρά της δημιουργίας. «Αυτό που οφείλουμε στα παιδιά είναι η ευτυχία», υποστηρίζει ο Arno, καθώς ξεδιπλώνει έργα ζωγραφικής, τα οποία αποθηκεύει για δεκαετίες με ευλάβεια σε ένα παλιό ορφανοτροφείο. Οι ζωγραφιές των παιδιών διαφοροποιούνται με το πέρασμα του χρόνου. Τα χρώματα γίνονται όλο και πιο μουντά. Τα σχέδια όλο και πιο τυποποιημένα.
Το ντοκιμαντέρ Alphabet καταγγέλλει τις ελλείψεις του εκπαιδευτικού συστήματος διαφόρων χωρών ανά τον κόσμο. Δεν παρουσιάζει στοιχεία που αφορούν στη χώρα μας, αλλά αποτελεί αφορμή για να σκεφτούμε ποια χρώματα συνθέτουν τον καμβά της εκπαίδευσης στην Ελλάδα του 2015, να προβληματιστούμε και να αφυπνιστούμε. «Για μένα, υπάρχουν δυο βασικές αρχές: του φόβου και της αγάπης. Αν ζούσαμε μέχρι σήμερα στο πλαίσιο της αρχής του φόβου, ήρθε η ώρα να το σπάσουμε». Ο Ισπανός Pablo Pineda μιλάει με συγκινητικά λόγια, αλλά και με τις πράξεις του. Είναι ο πρώτος άνθρωπος με σύνδρομο Down, που αποφοίτησε από πανεπιστήμιο με τη στήριξη του καθηγητή του Miguel Lopez Melero.
Αν αλλάξουν οι συνθήκες, τότε μπορεί να γεννηθεί ζωή ακόμα και στην έρημο. Το συγκλονιστικό έργο του Wagenhofer κλείνει με μια υπέροχη εικόνα, την Κοιλάδα του Θανάτου. Πρόκειται για τη θερμότερη και πιο άνυδρη περιοχή της Αμερικής. Εκεί, δε φυτρώνει τίποτα. Όμως, το χειμώνα του 2004 συνέβη κάτι πρωτοφανές για τα δεδομένα της περιοχής. Οι ουρανοί άνοιξαν και 18 ολόκληρα εκατοστά βροχής σκέπασαν την κοιλάδα. Λίγους μήνες μετά, την άνοιξη του 2005, ένα στρώμα λουλουδιών απλώθηκε σε όλη την έκτασή της. Η Κοιλάδα του Θανάτου δεν είναι νεκρή, όπως λέει το όνομά της, παρά κοιμισμένη. Οι σπόροι χρειάζονται κατάλληλες συνθήκες για να φυτρώσουν. Το ίδιο συμβαίνει και με τα παιδιά. Χρειάζονται την αγάπη, την πίστη μας στις δυνατότητές τους, το σεβασμό στο ρυθμό τους και το χώρο για να εκφράζονται ελεύθερα και να ανθίζουν. Όλοι μαζί δημιουργούμε τις συνθήκες και καλλιεργούμε το κλίμα μέσα στο οποίο τα παιδιά ωριμάζουν, ευδοκιμούν και μεταμορφώνονται σε ολοκληρωμένους ενήλικες.
Ενδεικτική αρθρογραφία:
http://www.alphabet-film.com/protagonisten.html
http://oikonomica.com/2013/05/25/education_after_the_industrial_revolution/
http://www.andrestern.com/en/home.html
[vsw id=”b_-KrJseVUo” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
