Από την Αγγελική Γ. Φουστάνα, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής, Διδάσκουσα και επιστημονική συνεργάτη του Παν/ίου Αθηνών̽
Οι ευφυείς μαθητές χαρακτηρίζονται από την υψηλή διανοητική τους ικανότητα. Μακροχρόνιες μελέτες έχουν δείξει ότι οι ευφυείς μαθητές έχουν πρώιμα ανεπτυγμένη γλώσσα και σκέψη, υψηλή σχολική επίδοση, αναβαθμισμένη κατανόηση, σύνθετο λεξιλόγιο και ανώτερη μαθηματική ικανότητα. Αρκετές έρευνες επικεντρώνονται στην ύπαρξη ισχυρών κινήτρων, αυξημένων δεξιοτήτων επικοινωνίας, ικανότητας επίλυσης γνωστικών έργων και ασυνήθιστων ενδιαφερόντων. Διαθέτουν δημιουργικότητα, ισχυρή μνήμη, οξυδέρκεια, λογική σκέψη και χιούμορ. Οι ευφυείς μαθητές είναι μικροί ερευνητές. Αναλαμβάνουν ένα γνωστικό έργο – συνήθως του ενδιαφέροντός τους – και προσπαθούν να το φέρουν εις πέρας συστηματικά και διεξοδικά. Κοινός τόπος, επίσης, σε διεθνές επίπεδο είναι η ερευνητική διαπίστωση ότι οι ευφυείς μαθητές χαρακτηρίζονται από υψηλή ταχύτητα στην επεξεργασία των πληροφοριών και ευελιξία στη χρήση εναλλακτικών τρόπων επίλυσης γνωστικών έργων. Είναι επιδεκτικοί στην εκμάθηση νέων στρατηγικών και γνωρίζουν πως και πότε να τις χρησιμοποιήσουν προσαρμοστικά. Διακρίνονται από ιδιαίτερο μαθησιακό ύφος γεγονός που πρέπει να αποτελεί πυξίδα στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό. Ως ενήλικες συνήθως έχουν ψυχική υγεία, επαγγελματική επιτυχία και υψηλά ενδιαφέροντα.
Αντίστοιχα είναι και τα ψυχο-συναισθηματικά τους γνωρίσματα. Τα βασικά ατομικά χαρακτηριστικά τους είναι:
1) Η ικανότητά τους για προσαρμογή στο κοινωνικό περιβάλλον,
2) Η επίγνωση του εαυτού τους νοούμενη ως προσωπική ταυτότητα σε συνδυασμό με την ύπαρξη ανεξαρτησίας και ικανότητας ελέγχου της αντικειμενικής πραγματικότητας,
3) Η ενσυναίσθηση, ήτοι η γνώση των αναγκών και των συναισθημάτων των άλλων σε συνδυασμό με την ύπαρξη ευαισθησίας και ικανότητας συναισθηματικής συναλλαγής και ομαλών διαπροσωπικών σχέσεων και
4) Η επίγνωση του κοινωνικού τους ρόλου συνδυασμένη με τον αλτρουισμό και τη γενναιοδωρία.
Συχνά οι ευφυείς μαθητές επιζητούν τη μοναξιά, η οποία όμως είναι ευεργετική. Δείχνουν εξαιρετική ανεξαρτησία κι αυτονομία αρνούμενοι να συμμορφωθούν σε συμβατικούς κανόνες. Αγαπούν αυτό με το οποίο ασχολούνται δείχνοντας ενθουσιασμό, ενέργεια και δέσμευση. Είναι επίμονοι μπροστά στα εμπόδια και στις απογοητεύσεις, αλλά την ίδια στιγμή είναι αρκετά ευέλικτοι, ώστε να αλλάζουν στρατηγικές και τακτικές, που είχαν οδηγήσει σε αποτυχία. Η επιτυχία τους βασίζεται στη νοημοσύνη, στον ενθουσιασμό, στα κίνητρα, στην επιμονή, στη δέσμευση και στη σκληρή δουλειά.
Προσοχή βέβαια χρειάζεται στη διαχείριση των ευφυών μαθητών, καθώς ο ακατάλληλος χειρισμός μπορεί να επιφέρει δυσκολίες στην προσαρμογή, στην απόδοση και στη λειτουργικότητά τους και να μετατρέψει τα θετικά τους γνωρίσματα σε μειονεκτήματα. Όταν το πρόγραμμα της τάξης δεν απευθύνεται στις ανάγκες τους, τότε είναι δύσκολο να στραφεί η προσοχή τους στη σχολική εργασία. Ακόμη χειρότερα είναι σε κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων σχολικής προσαρμογής, αν δεν ικανοποιηθούν κατάλληλα οι εκπαιδευτικές τους ανάγκες Η κοινή άποψη ότι οι ευφυείς μαθητές δε χρειάζονται ειδική εκπαίδευση, διότι τα καταφέρνουν μόνοι τους αποτελεί ένα μύθο. Η αλήθεια είναι ότι όταν δεν υποστηρίζονται κατάλληλα, κινδυνεύουν με σχολική αποτυχία και περιθωριοποίηση.
Απαραίτητο στοιχείο είναι η διακρίβωση των ιδιαίτερων ικανοτήτων τους και η κάλυψη των εκπαιδευτικών και κοινωνικών τους αναγκών. Η διαφοροποιημένη εκπαίδευση που συνάδει με τα δυναμικό των ευφυών μαθητών αποτελεί το εχέγγυο για την πρόοδό τους. Σε γενικές γραμμές, όλες οι τροποποιήσεις του προγράμματος για τους ευφυείς μαθητές καθορίζονται από την ύπαρξη τεσσάρων επίμονων προβλημάτων: την ευρεία κλίμακα ικανοτήτων των ευφυών μαθητών, τους περιορισμούς του εκπαιδευτικού στην ύλη των μαθημάτων, την έλλειψη ειδικών μεθόδων των εκπαιδευτικών και το αναβαθμισμένο αναπτυξιακό επίπεδο ή ρυθμό ανάπτυξης των ευφυών μαθητών. Τα παραπάνω στοιχεία είναι απαραίτητα σε κάθε προσπάθεια εκπαιδευτικού σχεδιασμού. Η διεθνής βιβλιογραφία έχει πολλά να προτείνει ως προς τη διαφοροποιημένη εκπαίδευση των ευφυών μαθητών. Στον ελληνικό χώρο έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές προτάσεις από τη γράφουσα για το ζήτημα αυτό. Γενικά, στην εκπαίδευση των ευφυών μαθητών η αμοιβαία συνεργασία μεταξύ της γενικής και της ειδικής εκπαίδευσης είναι απαραίτητη με κυρίαρχο το ρόλο της ειδικής αγωγής.
Η κατάλληλη εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να συμπληρώνεται από την εξειδίκευση κι επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων και ειδικοτήτων. Οι υπεύθυνοι δημόσιοι φορείς απαιτείται να διοργανώνουν προγράμματα ειδίκευσης των εκπαιδευτικών, ώστε αυτοί να είναι σε θέση να υποστηρίζουν τους ευφυείς μαθητές.
Η αναγνώριση και ειδική εκπαίδευση των ιδιαίτερα ικανών μαθητών μας αποτελεί μία επένδυση για το μέλλον. Η διαφοροποίηση στην εκπαίδευση έχει σημασία και νόημα τόσο για το ίδιο το άτομο, όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Στην εποχή της ταχείας εξέλιξης και προόδου και με δεδομένη την ανάγκη για επίλυση σημαντικών παγκόσμιων προβλημάτων, η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό είναι επιτακτική. Εκτός αυτού, είναι άδικο για τους ευφυείς μαθητές να αγνοούνται ή ακόμη χειρότερα να παρεμποδίζεται η ανάπτυξη των ειδικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων τους, να καταστέλλονται οι μορφωτικές τους φιλοδοξίες και εν τέλει η πρόοδος της καριέρας τους. Για να αναπτυχθεί το ανθρώπινο δυναμικό χρειάζεται ενθάρρυνση, κατάλληλη μεταχείριση, μεταρρυθμίσεις από έναν κόσμο που ενδιαφέρεται κι αυτό οφείλει να προσφέρεται και στα ευφυή παιδιά. Η γνώση είναι ζωτικό στοιχείο στην υψηλή κι εξαιρετική επίδοση. Ας προσφέρουμε στους ευφυείς μαθητές μας τη δυνατότητα να αποκτήσουν γνώση κι εμπειρίες, ώστε αργότερα να παράγουν γνώση προς όφελος όλων μας!
Διαβάστε επίσης:
Κοινωνικό -Συναισθηματικές Ανάγκες Χαρισματικών/Ταλαντούχων Παιδιών
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Davis, G. A. & Rimm, S. B. (1994). Education of the Gifted and Talented. Needham Heights. MA: Allyn and Bacon.
Eysenck, H. J. (1995). Genius, The natural history of creativity. Cambridge University Press.
Luwel, K., Foustana, A. Papadatos, Y., & Verschaffel, L. (2011). The role of intelligence and feedback in children’s strategic competence. Journal of Experimental Child Psychology, 108, 61-76.
Foustana, A., Luwel, K, & Verscaffel, L. (2007, May). Effects of Feedback on the Strategic Competence of Gifted Children. The European Cognitive Science Conference 2007 (EuroCogSci07) (Delphi/Greece, May 23-27 2007).
ΝΟΜΟΣ 3699/2008. Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. ΦΕΚ 199/Α/2.10.2008.
Παπαδάτος, Γ., & Φουστάνα, Α. (2007). Η συμβολή των γενετικών και οικογενειακών παραγόντων στη δημιουργία ιδιοφυών ατόμων, στο βιβλίο Αναγνώριση, Τιμητικό αφιέρωμα στον καθηγητή Θεόδωρο Γ. Εξαρχάκο (σ. 388-416), Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Φουστάνα, Α. & Παπαδάτος, Γ. (2012). Ο ρόλος της ευφυΐας στον ανθρώπινο πολιτισμό, Η ευφυΐα ως πολιτισμικό, ψυχοφυσιολογικό και εκπαιδευτικό φαινόμενο. Αθήνα, εκδ. Πεδίο.
________________________________________________
̽ Η Δρ Αγγελική Φουστάνα είναι Διδάσκουσα Ειδικής Παιδαγωγικής των Χαρισματικών μαθητών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αποφοίτησε από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης με βαθμό άριστα και υποτροφία από το Ι.Κ.Υ.. Πραγματοποίησε τις Μεταπτυχιακές της σπουδές στην Ειδική Αγωγή στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών και έλαβε το Διδακτορικό της Δίπλωμα στο αντικείμενο της γνωστικής ανάπτυξης των Χαρισματικών μαθητών από το εν λόγω Πανεπιστήμιο. Έχει εξειδίκευση στο σχεδιασμό αναλυτικών προγραμμάτων για τους Χαρισματικούς μαθητές από το Institute of Education, University of London. Είναι επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Μελέτης Ψυχοφυσιολογίας και Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιμορφώτρια του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων και του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Διδάσκει σε προπτυχιακό, μεταπτυχιακό επίπεδο και σε προγράμματα μετεκπαίδευσης εκπαιδευτικών. Οι πολυάριθμες δημοσιεύσεις της σε βιβλία, οι συμμετοχές της σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια και η υλοποίηση προγραμμάτων για τους Χαρισματικούς μαθητές αποτελούν δείγματα της επιστημονικής της δραστηριότητας.
