Από τους Ελίντα Καλπογιάννη, Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια
Κωνσταντίνο Φύσσα, Ψυχοθεραπευτή
Εύη Αβδελίδου, Σχολική Ψυχολόγο *
Ως προς τα είδη του παιχνιδιού των παιδιών, έχουν διατυπωθεί ποικίλες θεωρίες, που το κατηγοριοποιούν σύµφωνα µε διάφορα χαρακτηριστικά. Οι ταξινοµήσεις µας είναι χρήσιµες για µπορούµε να αντιληφθούµε καλύτερα τις ικανότητες, τις προτιµήσεις και τη διάθεση του κάθε παιδιού. Το µεγάλο εύρος του παιχνιδιού, παράλληλα, υποδεικνύει ότι πρέπει να είµαστε ευέλικτοι ως προς την ταξινόµηση, έχοντας πάντα υπόψη ότι πολλές φορές συνυπάρχουν περισσότερα από ένα είδη παιχνιδιού ταυτόχρονα (Meire, 2007).
Οι περισσότερες προσπάθειες ταξινόµησης διαχωρίζουν το παιχνίδι εξελικτικά, ανάλογα µε την ηλικία και το αντίστοιχο αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού. Ο Jean Piaget υπήρξε από τους πρώτους θεωρητικούς που έκανε τη διάκριση µεταξύ του παιχνιδιού εξάσκησης, του συµβολικού παιχνιδιού και το παιχνιδιού µε κανόνες (Piaget, 1951; Smith, 2001), µέσω της παρατήρησης. Από τότε, πολλοί θεωρητικοί διατύπωσαν διάφορες παραλλαγές και εµπλούτισαν αυτό τον βασικού διαχωρισµό, όπως φαίνεται και στον ακόλουθο πίνακα. Σηµαντική ήταν η συµβολή του Vygotsky (1978), o οποίος έδωσε στο παιχνίδι κοινωνικό νόηµα. Η θεωρία της Ζώνης Επικείµενης Ανάπτυξης (δεξιότητες που καταφέρνει το παιδί από µόνο τoυ και δεξιότητες που επιτυγχάνει µε το παιχνίδι µε ικανούς συνοµηλίκους ή ενήλικες) αντιµετωπίζει το παιχνίδι ως κοινωνική αλληλεπίδραση που βοηθάει παράλληλα το παιδί να εξελιχθεί σε γνωστικό επίπεδο.
| Είδος Παιχνιδιού | Περιγραφή | Ηλικία |
| Εξερευνητικό παιχνίδι / παιχνίδι µε αντικείµενα / αισθητηριακό παιχνίδι | Τα πολύ µικρά παιδιά εξερευνούν αντικείµενα και καθώς και το περιβάλλον γύρω τους (αγγίζουν, πιπιλίζουν, πιέζουν, χτυπούν, πετούν). Το αισθητηριακό παιχνίδι εµφανίζεται στις πρώτες προσπάθειες του παιδιού να φάει µόνο του. Όσο µεγαλώνει, υλικά όπως η πλαστελίνη, ο πηλός, η µπογιά, το νερό, η άµµος, προστίθενται σε αυτό. Χαρακτηριστικό του είναι ο επαναλαµβανόµενος χαρακτήρας των ενεργειών. Eκδηλώνει τον τρόπο µε τον οποίο το παιδί αναπτύσσεται νοητικά. Με την επαφή του µε τα αντικείµενα γνωρίζει τα χαρακτηριστικά τους και δηµιουργεί σχέσεις αιτίου-αποτελέσµατος (π.χ. ρίχνει επαναλαµβανόµενα µία µπάλα από το τραπέζι στο πάτωµα). Το συνοδεύει η αίσθηση της απόλαυσης και το ενδιαφέρον του παιδιού δεν εστιάζεται στον αντικείµενο, π.χ. στην µπάλα, αλλά στην πράξη. Το αποτέλεσµα έρχεται παρεµπιπτόντως. Πολλοί ενήλικες δεν εκτιµούν την εξερευνητική του φύση και το µυστήριο που εµπεριέχει. Όµως η εκπαιδευτική και αναπτυξιακή του αξία είναι ανεκτίµητη. Το εξερευνητικό παιχνίδι είναι η βάση για να εµπλακεί αργότερα το παιδί στο διαχειριστικό και στο κατασκευαστικό παιχνίδι και επίσης σε ό,τι δηµιουργικό και προσανατολισµένο στο έργο και όχι στο αποτέλεσµα (Bozena, 2007). | 0-2,5 ετών |
| Κατασκευαστικό Παιχνίδι | Χρησιµοποιούνται αντικείµενα µε σκοπό να κατασκευαστεί ή να δηµιουργηθεί κάτι. Επιµέρους στοιχεία χωρίς νόηµα τοποθετούνται µαζί σε ένα σύνολο που έχει νόηµα. | 2,5 ετών και άνω |
| Παιχνίδι δραµατοποίησης (µοναχική µίµηση) | Πολλά µικρά παιδιά περνούν πολύ χρόνο παίζοντας παιχνίδια φαντασίας µόνα τους. Επινοούν σενάρια και παίζουν πολλούς ρόλους µαζί. Παιχνίδια ή αντικείµενα, π.χ. κούκλες, αυτοκίνητα, φιγούρες δράσης, συχνά υποστηρίζουν αυτό το είδος του παιχνιδιού. Όσο µεγαλώνουν, τα παιδιά δηµιουργούν ολόκληρους κόσµους, συχνά χρησιµοποιώντας µικρά αντικείµενα ή µινιατούρες (World play-Bozena, 2007) . Σε αυτή τη φάση περισσότερα παιδιά από ένα παίζουν παράλληλα ενώ βρίσκονται στον ίδιο χώρο, χωρίς όµως να έχουν κάποια επικοινωνία µεταξύ τους ακόµα. Οι θεωρητικοί δεν συµφωνούν ως προς το κατά πόσο διαχωρίζεται το παιχνίδι µίµησης από το παιχνίδι γενικότερα, µε τους περισσότερους να πιστεύουν ότι η µίµηση είναι ενδογενής στο παιχνίδι. | 3-8 ετών |
| Αισθησιο-κινητικό παιχνίδι / Λειτουργικό παιχνίδι (Fjortoft, 2004) | Ξεκινά όταν τα βρέφη ανακαλύπτουν ότι µπορούν να κάνουν τα αντικείµενα να κινούνται (π.χ. όταν κυλούν µία µπάλα). Περιλαµβάνει το έντονο σωµατικό παιχνίδι, µία µοναδική µορφή του κοινωνικού παιχνιδιού, πιο δηµοφιλή στα αγόρια. Αφορά συµπεριφορές πάλης µέσω παιχνιδιού, η οποία συχνά ερµηνεύεται λανθασµένα ως επιθετικότητα από τους ενήλικες. Τα νήπια εµπλέκονται σε έντονη σωµατική δραστηριότητα, δοκιµάζοντας τα όρια της δύναµής τους, τρέχοντας, σκαρφαλώνοντας, γλιστρώντας και πηδώντας, κάνοντας τραµπάλα ή/και τσουλήθρα, σκαρφαλώνοντας ατοµικά ή σε οµάδες. Αναπτύσσονται έτσι δεξιότητες αδρής κινητικότητας. Το παιχνίδι αυτού του είδους εξελίσσεται αυθόρµητα σε παιχνίδια µε επινοηµένους κανόνες. | 3-8 ετών |
| Συµβολικό παιχνίδι | Τα παιδιά υποκρίνονται ότι µία πράξη ή ένα αντικείµενο έχει νόηµα διαφορετικό από το πραγµατικό. Για παράδειγµα, όταν ένα παιδί κάνει κυκλικές κινήσεις µε τα χέρια του, λέει «µπιπ µπιπ» και µοιράζει κοµµατάκια χαρτί, υποκρίνεται ότι στρέφει το τιµόνι, ότι πατάει το κλάξον και ότι µοιράζει εισιτήρια λεωφορείου. Αν οι πράξεις αυτές είναι επαρκώς ενοποιηµένες µπορούµε να πούµε ότι το παιδί παίζει ένα «παιχνίδι ρόλων» (υποκρινόµενο, σε αυτή την περίπτωση, τον οδηγό λεωφορείου). Αν δύο ή περισσότερα παιδιά εµπλέκονται στο παιχνίδι ρόλων, το παιχνίδι γίνεται «κοινωνικό-δραµατικό». | 3 ετών και άνω |
| Παιχνίδι µε Κανόνες / Συνεργατικό παιχνίδι | Τα παιδιά ξεκινούν επίσηµα να παίζουν παιχνίδια σε κοινωνικές οµάδες. Αυτά τα παιχνίδια έχουν σταθερούς, προκαθορισµένους κανόνες, π.χ. τράπουλα, επιτραπέζια, ποδόσφαιρο. Αναλαµβάνουν ρόλους, µοιράζονται συναισθήµατα και σκέψεις. | 5 ετών και πάνω |
| Παιχνίδι µε Επινοηµένους Κανόνες | Τα παιδιά αρχίζουν να επινοούν τα δικά τους παιχνίδια και τροποποιούν τους κανόνες των παραδοσιακών παιχνιδιών στις δικές τους αυτο-οργανωµένες οµάδες. | 5-8 ετών |
(Hewes, 2007; Van der Kooj, 2007; Bozena, 2007; Fjortoft, 2004; Smilansky, 1968)
Η αλληλεπίδραση στο παιχνίδι
Ένας άλλος διαχωρισµός που µπορεί να γίνει, πέρα από τις δεξιότητες που καλλιεργούνται σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο, είναι σε οµαδικό και µοναχικό. Η εξέλιξη του παιχνιδιού αφορά και την ένταξη του παιδιού σε µία οµάδα, όσο η ηλικία του προχωρά, αφού το παιδί από το µοναχικό παιχνίδι, όπως είδαµε και παραπάνω, περνά στο συνεργατικό. Πιο αναλυτικά, τα είδη του παιχνιδιού βάσει της αλληλεπίδρασης µε τους συνοµηλίκους είναι τα ακόλουθα:
• Μοναχικό παιχνίδι: Το παιδί παίζει µόνο του.
• Παιχνίδι παρατήρησης: Το παιδί παρακολουθεί τους άλλους να παίζουν χωρίς να συµµετέχει.
• Παράλληλο παιχνίδι: Το παιδί παίζει δίπλα δίπλα µε ένα άλλο παιδί, συχνά µε παρόµοια υλικά, αλλά χωρίς να υπάρχει αλληλεπίδραση.
• Συσχετιστικό παιχνίδι: Τα παιδιά αρχίζουν να παίζουν µαζί, αλληλεπιδρώντας το ένα µε το άλλο, εµπλεκόµενα στις ίδιες δραστηριότητες, παίζοντας τα ίδια παιχνίδια ή µιµούµενα το ένα το άλλο.
• Συνεργατικό παιχνίδι: Τα παιδιά αλληλεπιδρούν το ένα µε το άλλο, δρουν εκ περιτροπής, µοιράζονται και αποφασίζουν τι θα παίξουν. Συνεργάζονται, αναπτύσσουν και διαπραγµατεύονται ιδέες.
Από τα παραπάνω φαίνεται ότι οι διαχωρισµοί που έχουν γίνει είναι περισσότερο εργαλεία, που µας βοηθούν να αναγνωρίσουµε και να υποβοηθήσουµε τις πολλαπλές πτυχές του παιχνιδιού. Τα διαφορετικά στάδια αλληλοδιαπλέκονται όσο το παιδί µεγαλώνει, και κάθε είδος προσλαµβάνει στοιχεία του άλλου. Επίσης, σε µία περίοδο παιχνιδιού µπορούµε να παρατηρήσουµε διαφορετικές µορφές του, χωρίς να είναι σαφής ο διαχωρισµός µεταξύ τους. Για παράδειγµα, τα παιδιά προσποιούνται πως είναι χτίστες (παιχνίδι προσποίησης), ενώ κατασκευάζουν έναν πύργο (κατασκευαστικό παιχνίδι), σε µία οργανωµένη οµάδα (συνεργατικό παιχνίδι). Παροµοίως, τα βρέφη µπορεί να παίξουν κούκου-τσα (κοινωνικό παιχνίδι) ενώ εξερευνούν ένα κοµµάτι ύφασµα (εξερευνητικό παιχνίδι).
Έτσι, παρότι η έρευνα έχει διαχωρίσει σε πάρα πολλά είδη το παιχνίδι, καλό είναι να µην ξεχνάµε την πολύπλευρη φύση του, που µπορεί να συγκεράζει ταυτόχρονα πολλά διαφορετικά στοιχεία. Ενώ τα παιδιά δείχνουν προτίµηση για κάποιο είδος παιχνιδιού, είναι σηµαντικό να έχουν εµπειρίες από όλα τα είδη, τα οποία θα τα υποστηρίξουν στη µάθηση και στην ανάπτυξή τους.
Changes in symbolic development
[vsw id=”yAhZJfrogRg” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
Piaget’s sensorimotor
[vsw id=”pCwiYCQr3xs” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
Child development- play styles
[vsw id=”DBYI9Gk96PQ” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
* Το υλικό προέρχεται από το εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για γονείς. Πρόγραµµα “Η ∆ύναµη του παιχνιδιού”.Το εγχειρίδιο αυτό δηµιουργήθηκε στα πλαίσια του προγράµµατος “Η δύναµη του παιχνιδιού”, που πραγµατοποιήθηκε µε δωρεά του Ιδρύµατος Στάυρος Νιάρχος.
http://www.eefs.eu/paizontas/MANUAL-%CE%93%CE%9F%CE%9D%CE%95%CE%99%CE%A3.pdf
Αναφορά:
Καλπογιάννη, E., Φύσσας, K., Αβδελίδου, E. (2015) Εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για γονείς. Πρόγραµµα “Η ∆ύναµη του παιχνιδιού”. www.paizontas.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ορισμός Παιχνιδιού
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Aistear (2015) Learning and Developing Through Play. Τhe Early Childhood Curriculum Framework.http://www.ncca.ie/en/Curriculum_and_Assessment/Early_Childhood_and_Primary_Education/Early_Childhood _Education/Framework_for_early_learning/
Βozena, M. (2007) Exploratory play and Cognitive activity. Scientific reflections for practitioners, In T. Jambor & J. Van Gills (eds) Several Prespectives on Child’s Play (pp. 79-103). Belgium, The Netherlands, U.S.A., England: Garant.
Fjortoft, I. (2004) Landscape as playscape: The effects of natural environments on children’s play and motor development, Children, Youth and Environments, 14(2), 21-44.
Hewes, J. (2007) The value of play in early learning: towards a pedagogy, In T. Jambor & J. Van Gills (eds) Several Prespectives on Child’s Play (pp. 119-132). Belgium, The Netherlands, U.S.A., England: Garant.
Meire, J. (2007) Qualitative research on children;s play: a review of recent literature. In Several Perspectives in children’s play. In T. Jambor & J. Van Gills (eds) Several Prespectives on Child’s Play (pp. 29-77). Belgium, The Netherlands, U.S.A., England: Garant.
Piaget, J. (1951) Play, Dreams and Imitation in Childhood, London: Routledge and Kegan Paul.
Smilansky, S. (1968) The effects of sociodramatic play on disadvantaged Preschool Children. New York: John Wiley.
Smith, P. (2001) To παιχνίδι ως πλαίσιο µάθησης και ο ρόλος των παιδαγωγών. Στο Σ. Αυγητίδου (επιµ.) Το Παιχνίδι. Σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Van der Kooj, R. (2007) Play in retro-and perspective. In T. Jambor & J. Van Gills (eds) Several Prespectives on Child’s Play (pp. 11-27). Belgium, The Netherlands, U.S.A., England: Garant.
