Από τη Νίκη Γκατζέλια, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας
Τι είναι η ομαδική ψυχοθεραπεία; Σε ποιο βαθμό βοηθά τα μέλη της; Αξίζει να επιλέξει κανείς την ομαδική μορφή ψυχοθεραπείας, έναντι της ατομικής; Θα λέγαμε ότι η ομαδική ψυχοθεραπεία είναι ισότιμη με την ατομική ψυχοθεραπεία, τουλάχιστον ως προς την αποτελεσματικότητά της, και με ουσιαστικά οφέλη για όποιον την επιλέγει, παρ’ όλο που αναμφισβήτητα είναι πολύ λιγότερο δημοφιλής, ιδιαιτέρως στην Ελλάδα.
Τα μέλη που απαρτίζουν μία ομάδα ψυχοθεραπείας, παρά τα πολλά κοινά που έχουν μεταξύ τους, ως προς τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, τις παρόμοιες σκέψεις και τα συναισθήματά τους, αναπόφευκτα χαρακτηρίζονται από ποικίλες ατομικές διαφορές. Το γεγονός αυτό αποτελεί από τη φύση του έναν από τους πιο δυνατούς θεραπευτικούς παράγοντες μίας ομάδας. Η ίδια η λειτουργία της ομάδας έχει δύναμη. Αναμφίβολα η πίστη και η εμπιστοσύνη των μελών της ομάδας σε αυτή τη δύναμη είναι απαραίτητη προκειμένου αυτή να έρθει στην επιφάνεια και να βοηθήσει ολόκληρη την ομάδα. Έρευνες δείχνουν ότι η μεγάλη προσδοκία του ατόμου για βοήθεια στο ξεκίνημα οποιασδήποτε μορφής ψυχοθεραπείας αποτελεί μία από τις προϋποθέσεις για την θετική της έκβαση.
Αναλυτικότερα, τα μέλη μίας ομάδας συνήθως έχουν παρόμοια προβλήματα. Η παρατήρηση από τα νεότερα μέλη της ομάδας, των παλαιότερων μελών, τα οποία έχουν βελτιωθεί και εξελιχθεί, αυξάνει τις προσδοκίες των πρώτων. Αυτός και μόνο ο παράγοντας καθιστά τις παρεμβάσεις της ομάδας ανώτερες από τις ατομικές ψυχοθεραπείες, ενώ παράλληλα προωθεί την αίσθηση της αυτοδυναμίας του κάθε ατόμου.
Σε μία θεραπευτική ομάδα ανακαλύπτεις ότι δεν είσαι μοναδικός, ως προς τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνεις, τις σκέψεις και τις δυσκολίες που συναντάς. Αυτή η ανακάλυψη αποτελεί αποδεδειγμένα μεγάλη πηγή ανακούφισης για το άτομο, καθώς επέρχεται η συνειδητοποίηση ότι τελικά δεν υπάρχει ανθρώπινη πράξη ή σκέψη που να μην αγγίζει καθόλου την εμπειρία των άλλων ανθρώπων, όσο ακραία ή δυσάρεστη και αν είναι. Ως αποτέλεσμα, το άτομο αντιλαμβάνεται τις ομοιότητες που έχει με τον κόσμο γύρω του, αναπτύσσει τις σχέσεις του με τους άλλους σε διαφορετικό επίπεδο και εντέλει καθησυχάζεται η αίσθηση της αξίας του ως προσωπικότητα. Μέσω του μοιράσματος παρόμοιων εμπειριών ζωής με τα μέλη της ομάδας του, το άτομο βιώνει την αποδοχή του από τους άλλους και τελικά την κάθαρση.
Η παροχή άμεσων συμβουλών από τα μέλη της ομάδας και τους συντονιστές της, αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό κάθε ψυχοθεραπευτικής ομάδας. Πέρα, όμως, από τον προφανή λόγο ύπαρξης αυτού του χαρακτηριστικού, δηλαδή τις διάφορες εναλλακτικές λύσεις που μπορούν να βρεθούν για ένα πρόβλημα, ο έμμεσος σκοπός των άμεσων συμβουλών είναι πολύ βαθύτερος και συνιστά εξαιρετικό θεραπευτικό παράγοντα της ομάδας. Είναι η αίσθηση που αναπτύσσεται στα μέλη της ομάδας ότι υπάρχει ανάμεσά τους αμοιβαίο ενδιαφέρον και φροντίδα. Σε αυτή τη φάση παρατηρείται η δεύτερη μεγάλη ανακάλυψη, ότι δηλαδή το άτομο είναι σημαντικό για τους άλλους, γεγονός που αυξάνει την αυτοεκτίμησή του. Η ομαδική θεραπεία είναι η μοναδική μορφή ψυχοθεραπείας που δίνει την ευκαιρία σε κάποιον να ωφελήσει τους άλλους.
Η μίμηση αποτελεί μία βασική διαδικασία που πραγματοποιείται μέσα στην ομάδα. Το άτομο μπορεί να παρατηρήσει πώς χειρίζονται οι υπόλοιποι τις δυσκολίες τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι έρευνες για την ομαδική ψυχοθεραπεία δείχνουν ότι η μίμηση είναι μία από τις αποτελεσματικότερες θεραπευτικές δυνάμεις. Από την άλλη μεριά, το άτομο μπορεί να απορρίψει μία συμπεριφορά που θεωρεί ότι δεν του ταιριάζει, ή να τη δοκιμάσει και να ανακαλύψει ότι δεν είναι αποτελεσματική για τον ίδιο. Μέσω αυτής της διαδικασίας το άτομο ανακαλύπτει τι δεν είναι, δηλαδή τι δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του, και μαθαίνοντας τι δεν είσαι, ανακαλύπτεις σιγά – σιγά αυτό που είσαι. Η αναζήτηση της αυτογνωσίας είναι ένας λόγος για τον οποίο πολλοί άνθρωποι επιλέγουν την ομαδική ψυχοθεραπεία.
Οι παρατηρήσεις και τα σχόλια ενός μέλους της ομάδας αντικατοπτρίζουν τον πραγματικό κόσμο για το άτομο και γίνονται αποδεκτά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι τα αντίστοιχα του θεραπευτή. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι οι αντιδράσεις των μελών της ομάδας είναι περισσότερο αυθόρμητες και ειλικρινείς, από ότι οι επιστημονικά στοχευμένες αναλύσεις του θεραπευτή. Στην πραγματικότητα οι έρευνες αποκαλύπτουν ότι τα μέλη της ομάδας, που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο συνεδριών τους, αποδίδουν στα υπόλοιπα μέλη σημαντικότατο ρόλο στη βελτίωσή τους. Για κάποιον που αναζητά το νόημα της ζωής είναι ευκολότερο να το ανακαλύψει όταν προσανατολίζεται σε κάτι ή κάποιον έξω από τον εαυτό του. Εδώ ακριβώς εντοπίζονται και δύο από τα σημαντικότερα συστατικά της ομαδικής ψυχοθεραπείας, που δεν είναι άλλα από το νόημα της ζωής και τον αλτρουισμό.
Μία ακόμη θεραπευτική διαδικασία της ομάδας είναι ότι τα μέλη της αναπόφευκτα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με τους συντονιστές θυμίζοντας τους τρόπους αλληλεπίδρασης που είχαν με τους γονείς και τα αδέρφια τους. Ο σκοπός εδώ δεν είναι η αναβίωση του, ίσως, δυσάρεστου παρελθόντος των μελών, αλλά η επανορθωτική αναβίωση παλαιότερων συγκρούσεων, η οποία ουσιαστικά αναπρογραμματίζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των ατόμων, έτσι ώστε τελικά να αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο σε εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα. Το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση είναι θεραπευτικό και συνεπάγεται τη βελτίωση των μελών της ομάδας.
Επιπλέον, σε μία θεραπευτική ομάδα το άτομο έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει και να γνωρίσει την εντύπωση που δημιουργεί στους γύρω του. Ο καθένας από εμάς βλέπει τον εαυτό του με διαφορετικό τρόπο από ότι τον βλέπουν οι άλλοι, και αυτό συμβαίνει διότι ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο την ίδια πραγματικότητα. Μέσα στην ομάδα το άτομο συνειδητοποιεί τις κοινωνικές του συνήθειες, οι οποίες κάποιες φορές υπονομεύουν τις κοινωνικές του σχέσεις. Επιπροσθέτως, μέσα από παρόμοιες διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα μέσα στην ομάδα, το άτομο μπορεί να βρει απαντήσεις σε πολύ βαθύτερα ερωτήματα ή συλλογισμούς του, όπως για παράδειγμα «σε ποιο βαθμό συμβάλλω εγώ ο ίδιος στη μοναξιά μου;»
Συμπερασματικά, γίνεται φανερό ότι η ομαδική ψυχοθεραπεία όχι μόνο δεν υστερεί από την ατομική, αλλά σε πολλές περιπτώσεις είναι περισσότερο ενδεδειγμένη από αυτήν. Η αποτελεσματικότητά της έγκειται στη δυναμική που προκύπτει από μία ομάδα ανθρώπων, οι οποίοι έχουν σκοπό να βοηθήσουν τον εαυτό τους, με το να βοηθούν ο ένας τον άλλον.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Yalom, D. I., Θεωρία και πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας, (2006), Αθήνα: ΑΓΡΑ
Μάνου, Ν., Βασικά στοιχεία Κλινικής ψυχιατρικής, (1997), Θεσσαλονίκη: University Studio Press
