Από την Ευαγγελία Κριτζαλάκη*, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας, Κοινωνιολόγο
Η κρίση πανικού είναι ένα ξαφνικό επεισόδιο έντονου φόβου και άγχους, το οποίο βιώνεται εκρηκτικά, με μεγάλη ένταση και βραχεία διάρκεια (συνήθως 1΄-30΄). Μπορεί να αναδυθεί είτε σε ηρεμία είτε σε κάποια αγχογόνα κατάσταση. Αποτελεί μια πολύ τρομακτική εμπειρία για το άτομο που την βιώνει, καθώς νιώθει ότι χάνει τον έλεγχο, κάτι κακό πρόκειται να του συμβεί, τρελαίνεται ή μπορεί να πεθάνει. Παράλληλα, την ώρα της κρίσης βιώνει και διάφορα συμπτώματα, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά, όπως, αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία, ταχύπνοια, εφίδρωση, εξάψεις ή ρίγος, τρέμουλο, τρόμο, αίσθημα δύσπνοιας ή λαχανιάσματος, αίσθημα πνιγμού, πόνο ή δυσφορία στο στήθος, αίσθημα μουδιάσματος (αιμωδίες), ναυτία, κοιλιακές ενοχλήσεις, αίσθημα ζάλης, αστάθεια ή αίσθημα λιποθυμίας, φόβο απώλειας αυτοελέγχου. Τι συμβαίνει όμως πραγματικά εκείνη την ώρα στο σώμα του ανθρώπου που βιώνει μια κρίση πανικού και γιατί φράσεις όπως «δεν είναι τίποτα, θα σου περάσει» ή «το φαντάζεσαι, ιδέα σου είναι», δεν είναι καθόλου βοηθητικές εκείνη την στιγμή;
Ο φόβος είναι μια γενική έννοια που περιλαμβάνει σκέψεις, συναισθήματα και σωματικά συμπτώματα όταν νιώθουμε πως βρισκόμαστε σε κίνδυνο ή απειλείται η σωματική μας ακεραιότητα και η ζωή μας. Ο εγκέφαλος μας λειτουργεί σε κατάσταση συναγερμού και το σώμα μας μπαίνει σε επιφυλακή, το οποίο ονομάζεται «Αντίδραση ετοιμότητας ή έκτακτης ανάγκης» και προετοιμάζει το σώμα μας για πάλη ή φυγή (fight or flight). Όλες οι λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος που δεν είναι απαραίτητες εκείνη τη στιγμή, μπαίνουν σε «αναμονή».
Πως αντιδρά το σώμα μας στον κίνδυνο;
Σε κατάσταση κινδύνου, τα 5 λίτρα αίματος που κυκλοφορούν στο σώμα μας, αναδιανέμονται με τέτοιο τρόπο ώστε οι μύες και τα άκρα που θα χρειαστούν στη κατάσταση πάλης ή φυγής να είναι σε ετοιμότητα. Έτσι, συστέλλονται οι φλέβες στα μέρη του σώματος όπου χρειάζεται ο «βασικός εφοδιασμός» -εγκέφαλος, στομάχι- και διαστέλλονται στα άκρα και στους βασικούς μύες, όπου ενδέχεται να μας χρειαστούν για την αντιμετώπιση του κινδύνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζεται η διαδικασία της πέψης, μιας και συστέλλονται οι κοιλιακές φλέβες (αίσθηση ναυτίας), να μειώνεται η ροή του αίματος στο δέρμα ως πρόληψη υπερβολικής αιμορραγίας σε περίπτωση τραυματισμού και να αυξάνεται η πηκτική ικανότητα, με αποτέλεσμα το δέρμα να χάνει το χρώμα («άσπρισε από τον φόβο του») και να μειώνεται η θερμοκρασία του («το αίμα του πάγωσε»). Η αιμάτωση του εγκεφάλου περιορίζεται -αν και σε μικρότερο βαθμό- και λόγω της αναδιανομής του αίματος, μπορεί να νιώσουμε ζάλη και να σκοτεινιάσουν όλα γύρω μας (αίσθημα λιποθυμίας). Παράλληλα το αίμα ρέει πιο γρήγορα, με σκοπό τον άμεσο ανεφοδιασμό, άρα αυξάνεται η λειτουργία της καρδιάς και κατ΄ επέκταση ο καρδιακός παλμός -από 70 παλμούς το λεπτό μπορεί να φτάσει στους 180- (ταχυπαλμία). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δουλεύουν πιο γρήγορα και οι πνεύμονες, οι οποίοι διαστέλλονται αφού η αναπνοή μας γίνεται πιο γρήγορη. Άρα, αναπνέουμε πιο γρήγορα και πιο κοφτά (ταχύπνοια). Ακόμα επηρεάζεται το μυϊκό μας σύστημα με αύξηση του μυϊκού τόνου, το οποίο επιτυγχάνεται με το ρίγος (μυϊκή λειτουργία που βοηθά το σώμα να δρα) αυξάνοντας την θερμότητα των μυών ώστε να είναι ζεστοί και ελαστικοί. Ταυτόχρονα όμως με την διέγερση του μυϊκού συστήματος, ενεργοποιείται και η μείωση της θερμοκρασίας του σώματος. Οι φλέβες του δέρματος επειδή έχουν συσταλεί, επιτρέπουν λίγο αίμα να κυκλοφορήσει και έτσι εκλύεται λίγη θερμότητα. Είναι αυτό που λέμε, «με έλουσε κρύος ιδρώτας». Μπορεί, επίσης, να αισθανθούμε μυρμηγκιάσματα σε όλο μας το σώμα. Τέλος, χωρίς καν να πέσει στην αντίληψη μας, μειώνεται η ροή του σάλιου, στεγνώνει το στόμα μας (ξηροστομία), επιβραδύνεται η λειτουργία του πεπτικού μας συστήματος, οξύνεται η ακοή μας και βελτιώνεται η όραση μας (διαστολή κόρης ματιού με σκοπό να εντοπίσουμε γρηγορότερα την πιθανή απειλή).
Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν σε κλάσματα δευτερολέπτων και υπεύθυνο είναι το «διεγερτικό συμπαθητικό σύστημα», το οποίο ρυθμίζει όλες τις σωματικές λειτουργίες σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Δεν είναι όμως υπεύθυνο μόνο για καταστάσεις «έκτακτης ανάγκης» σε περιπτώσεις φόβου! Όλες οι έντονες φυσικές δραστηριότητες, όπως φυσική άσκηση ή έντονη σωματική εργασία, ενεργοποιούν το «συμπαθητικό σύστημα» και αυτό με την σειρά του μας βοηθάει να αντεπεξέλθουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν ενεργοποιείται όμως μόνο για τους παραπάνω λόγους αλλά και όταν βιώνουμε γενικά συγκινησιακές καταστάσεις που προκαλούν «διέγερση», όπως θυμό, οργή, άγχος αλλά και χαρά, αν και όχι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σε όλες τις παραπάνω καταστάσεις. Εν κατακλείδι, δεν μπορεί να υπάρξει φόβος χωρίς σωματική διέγερση, μπορεί όμως να υπάρξει σωματική διέγερση χωρίς φόβο. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για τις αγχώδεις διαταραχές, όπως η κρίση πανικού, διότι οι έντονες σωματικές αντιδράσεις που έχουν προκληθεί από κάποιο φοβικό, δυσάρεστο, οδυνηρό ή ευχάριστο γεγονός μπορεί να παρερμηνευτούν.
Η κρίση πανικού και το σώμα μας
Ουσιαστικά η κρίση πανικού είναι ένας «λάθος συναγερμός» πως βρισκόμαστε σε κίνδυνο και μπορεί να συμβεί, είτε λόγω εξωτερικών αφορμών όπως όταν βιώνουμε κάποια έντονη συγκινησιακή κατάσταση, π.χ. άγχος, είτε λόγω εσωτερικών αφορμών, π.χ. σκέψεων, φαντασιώσεων ή παρατήρηση σωματικών αλλαγών το οποίο μπορεί να συμβεί σε κατάσταση ηρεμίας. Κατά τη διάρκεια της κρίσης πανικού, εισπνέουμε πιο γρήγορα με αποτέλεσμα να λαμβάνουμε μεγαλύτερη ποσότητα αέρα από αυτή που έχει ανάγκη ο οργανισμός μας και έτσι δημιουργείται ο υπεραερισμός. Με την ίδια ένταση όμως που εισπνέουμε οξυγόνο εκπνέουμε και διοξείδιο του άνθρακα, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ποσότητά του στο αίμα μας. Το αίμα μας όμως είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να «κουβαλά» πάντα και διοξείδιο του άνθρακα και όταν γίνεται μεγαλύτερη αποβολή διοξειδίου του άνθρακα από αυτή που θα έπρεπε, δημιουργείται στον οργανισμό μας μια χημική ανισορροπία. Για παράδειγμα, το ασβέστιο -ένα επίσης σημαντικό συστατικό του αίματος-βρίσκεται δεσμευμένο στις πρωτεΐνες και ένα μέρος του κυκλοφορεί ελεύθερο στο αίμα. Όταν αποβάλλεται μεγαλύτερη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα, αυτό επηρεάζει και το ασβέστιο το οποίο αποβάλλεται σε μεγαλύτερη ποσότητα από το αίμα σαν «ελεύθερο» συστατικό. Το ελεύθερο ασβέστιο όμως εκτός των άλλων παίζει σημαντικό ρόλο στην ελαστικότητα των μυών, με αποτέλεσμα όταν λιγοστεύει να αρχίζουν να συσπώνται οι μύες. Έτσι αρχίζουμε να νιώθουμε μυρμήγκιασμα στα άκρα, σφίγγονται τα χείλη μας και τα δάχτυλα μαζεύονται και κάνουν σπασμούς (τετανία). Μπορεί να νιώσουμε σφίξιμο στο στήθος ή πίεση, αίσθημα πνιγμού και αίσθημα ζάλης. Ταυτόχρονα ενεργοποιείται και το «συμπαθητικό σύστημα» και αυξάνονται οι πιθανότητες να έχουμε μια «αντίδρασή έκτακτης ανάγκης».
Νιώθοντας ακόμα πιο πολύ το φόβο λόγω των παραπάνω συμπτωμάτων, αρχίζουμε να αναπνέουμε ακόμα πιο γρήγορα και πιο βαθιά άρα αποβάλουμε ακόμα πιο πολύ διοξείδιο του άνθρακα και έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, αφού ο πανικός και ο υπεραερισμός αυξάνονται και δεν είναι διόλου απίθανο να καταλήξουμε στα επείγοντα κάποιου νοσοκομείου πεπεισμένοι πως κάτι κακό μας συμβαίνει ή πεθαίνουμε. Ο υπεραερισμός βέβαια από μόνος του δεν είναι κάτι κακό και ενδεχομένως έχει συμβεί κάποια στιγμή σε όλους μας, παραδείγματος χάριν φουσκώνοντας ένα θαλάσσιο στρώμα το καλοκαίρι ή σε μια εξέταση ενός γιατρού όπου μας έβαζε να αναπνέουμε βαθιά και ίσως αισθανθήκαμε κάποια ζάλη. Στη κρίση πανικού όμως δεν υπάρχει ο χρόνος ή η «διαύγεια» να αντιληφθούμε ότι νιώθουμε έτσι γιατί αναπνέουμε πιο γρήγορα και ότι αν ελέγξουμε την αναπνοή μας μπορούμε να ελαττώσουμε τα σωματικά συμπτώματα. Εκείνη την ώρα έρχεται τόσο καταιγιστικά που απλά επικεντρωνόμαστε στο τι μας συμβαίνει, τρομοκρατούμαστε και παραλύουμε. Ο πανικός επισκιάζει οποιαδήποτε σκέψη, εξήγηση ή προτροπή από κάποιον άλλον να ηρεμήσουμε. Γι’ αυτό και δεν είναι βοηθητικές οι εκφράσεις «δεν είναι τίποτα, θα σου περάσει» ή «το φαντάζεσαι, ιδέα σου είναι», διότι δεν το φαντάζεσαι αλλά το ζεις και είναι ο τρόπος που το σώμα σου σε προετοιμάζει για έναν κίνδυνο που πλησιάζει. Μόνο που ο κίνδυνος στην κρίση πανικού δεν είναι «υπαρκτός» αλλά ένα «λάθος συναγερμός».
Για αυτό λοιπόν, είναι απαραίτητο, αν βιώνουμε κρίσεις πανικού να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας που μπορεί να μας βοηθήσει να τις αντιμετωπίσουμε, να δούμε γιατί μας συμβαίνουν και τι θέλει να μας πει το σώμα μας με αυτό. Πάνω από όλα να δείξει κατανόηση για αυτό που βιώνουμε και σαφώς δεν επιθυμούμε.
Βιβλιογραφία
Μάνος Ν. (1997) Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής, Αναθεωρημένη έκδοση University Studio Press.
Leidig S., Glomp I. (2010) Γιατί φοβόμαστε. Αίτια, συμπτώματα και τρόποι αντιμετώπισης. Εκδόσεις Θυμάρι.
______________________________________________________________________________________
* Η Ευαγγελία Κριτζαλάκη είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και Κοινωνιολόγος, απόφοιτος του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και με τριετείς σπουδές στην Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας. Παράλληλα έχει παρακολουθήσει σεμινάρια στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών για «Συμβουλευτική Ψυχολογία στα Παιδιά και στην Εκπαίδευση», «Διαζύγιο και Χωρισμός», ετήσιο μετεκπαιδευτικό σεμινάριο στην «Κλινική Ψυχοπαθολογία» που διοργανώνεται από «Α΄ Ψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ», το «Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.)» & η εταιρεία «Προαγωγή της Γνώσης στις Ψυχικές Διαταραχές» στο Αιγινήτειο και έχει παρακολουθήσει πολλά σεμινάρια για θέματα όπως οι αγχώδεις διαταραχές, διαχείριση του στρες, διατροφικές διαταραχές, οικογένεια- σχέση γονέων και παιδιών, εφηβεία και εθισμός στο διαδίκτυο κ.ά. παράλληλα έχει παρακολουθήσει πολλά συνέδρια, διημερίδες και ημερίδες στο χώρο της Ψυχικής Υγείας. Έχει δουλέψει εθελοντικά και στο πλαίσιο της πρακτικής της στο Δήμο Αθηναίων σε συνεργασία με την ΜΚΟ «Ακταία» στο πιλοτικό πρόγραμμα προαγωγή της ψυχικής υγείας το 2015 και σε γυναικολογικό ιατρείο στα πλαίσια της συμβουλευτικής με γυναίκες σε κύηση και λοχεία.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Η κρίση πανικού ως κρίση εαυτού
