Από τη Μαρία Μπάδα, Ψυχολόγο, Επικοινωνιολόγο, ΜΑ, Διδάκτορα Παντείου
Ο ρατσισμός είναι το δόγμα που αναπτύσσεται με σύνδεσμο συγκεκριμένα γνωρίσματα (εθνικά, θρησκευτικά, πολιτιστικά κ.λπ.) προκειμένου να αναγάγει μια ομάδα (κοινωνική, φυλετική, θρησκευτική), ως υπέρτερη άλλων.
Ο ρατσισμός θεωρείται παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος του ανθρώπου στην ισότητα στους τομείς της εργασίας, της πολιτικής, της οικονομίας και άλλων παραγόντων της καθημερινότητας. Μπορεί να λειτουργήσει σε ατομικό επίπεδο όπου ένα άτομο ως μονάδα, αναπτύσσει στερεότυπες αντιλήψεις για τα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας μόνο και μόνο γιατί ανήκουν στην ομάδα αυτή, έχει βίαιη συμπεριφορά απέναντι σε αυτές τις ομάδες, θεωρεί τη φυλή ή και το έθνος του ανώτερο από τα υπόλοιπα έθνη ή και φυλές ή αποκαλεί κάποιον με προσβλητικά παρατσούκλια που έχουν σχέση με την ομάδα του (π.χ. αράπη).
Ο ρατσισμός όμως λειτουργεί και σε ομαδικό επίπεδο θεσμοθετημένων ή μη ομάδων, όπως η κυβέρνηση, μια επιχείρηση ή μια παρέα, όταν η ομάδα αυτή λειτουργεί ως σύνολο εναντίον κάποιων ατόμων λόγω της εθνικότητας, της φυλής ή του χρώματός τους.
Το τρίτο επίπεδο ρατσισμού είναι το πολιτιστικό όπου τα πιστεύω και οι αξίες μιας κοινωνίας στρέφονται εναντίον ή δημιουργούν πρόβλημα στην καθημερινότητα ατόμων που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες.
Στις παρυφές του φαινομένου του ρατσισμού κινείται η ξενοφοβία. Η ξενοφοβία είναι παθητική. Αποτελεί αποκλειστικά κοινωνική αντίδραση δεν μπορεί να αποτελέσει κρατική πρακτική. Τέλος, δεν αποτελεί το αίτιο για βίαιες συμπεριφορές.
Στην Ελλάδα υπάρχει το Εθνικό Παρατηρητήριο του Ρατσισμού & της Ξενοφοβίας HLHR-KEMO (ΕΝΩΣΗ-ΚΕΜΟ). Φορείς υλοποίησής του στο πλαίσιο του Δικτύου RAXEN είναι η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου το ΚΕΜΟ (Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων) και το Ινστιτούτο για τα Δικαιώματα την Ισότητα και την Ετερότητα I-RED (Institute for Rights Equality & Diversity).
Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA-Fundamental Rights Agency) πραγματοποίησε έρευνα σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση για τις εμπειρίες των μεταναστών και των μειονοτικών ομάδων, σχετικά με διακρίσεις, ρατσιστικά εγκλήματα, θυματοποίηση, ευαισθητοποίηση σχετικά με τα δικαιώματα αλλά και αναφορά παραπόνων.
Πληθυσμός: Στα πλαίσια της έρευνας EU-MIDIS (2009), διενεργήθηκαν προσωπικές συνεντεύξεις με τυχαίο δείγμα ερωτηθέντων από επιλεγμένες ομάδες μεταναστών και εθνοτικών μειονοτήτων στα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πλαίσιο των συνεντεύξεων ερωτήθηκαν 23.500 άτομα που ανήκαν σε εθνοτικές μειονοτικές ομάδες ἠ ομάδες μεταναστών. Η έρευνα είναι η πρώτη στο είδος της που μελέτησε συστηματικά τις μειονοτικές ομάδες της Ε.Ε με τη χρήση ενιαίου τυποποιημένου ερωτηματολογίου.
Αποτελέσματα:
Η έρευνα αποκάλυψε ότι οι διακρίσεις, η παρενόχληση και η φυλετικής προέλευσης βία είναι πολύ πιο διαδεδομένες από ότι αναφέρουν τα στοιχεία των επίσημων στατιστικών.
Το 55% των ερωτηθέντων υποστήριξαν ότι οι διακρίσεις λόγω εθνοτικής καταγωγής είναι διαδεδομένες στη χώρα τους, ενώ το 37% δήλωσε ότι κατά τους τελευταίους 12 μήνες βίωσε διακρίσεις και ποσοστό 12% ότι υπήρξε θύμα ρατσιστικού εγκλήματος. Ωστόσο, το 80% από αυτούς δεν το ανέφεραν στην αστυνομία.
Σύμφωνα με το 63% αυτών ανέφεραν ότι ο βασικός λόγος για τον οποίο δεν ανέφεραν τα περιστατικά διακρίσεων ήταν ότι δεν πίστευαν ότι με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαν να επιτύχουν κάτι ή να επιφέρουν κάποια αλλαγή.
Τα υψηλότερα ποσοστά διακρίσεων αναφέρθηκαν από τους Ρομά (50%). Υψηλά ποσοστά διακρίσεων ανέφεραν και οι υποσαχάριοι Αφρικανοί (41%) και οι Νοτιοαφρικανοί (36%).
Επίσης, διακρίνουμε ότι οι μετανάστες και οι μειονότητες δεν εμπιστεύονται τους μηχανισμούς προστασίας θυμάτων.
Σαν αποτέλεσμα της έρευνας ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA-Fundamental Rights Agency) κάλεσε τις κυβερνήσεις της Ε.Ε να βελτιώσουν την κατάσταση ενθαρρύνοντας την αναφορά και καταγραφή των διακρίσεων και των ρατσιστικών εγκλημάτων, την πλήρη εφαρμογή της νομοθεσίας κατά των διακρίσεων και την καλύτερη ενημέρωση ευπαθών μειονοτήτων σχετικά με τα δικαιώματά τους.
Βιβλιογραφία:
EU-MIDIS: European Union Minorities and Discrimination (2009). «Έρευνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις μειονότητες και τους μετανάστες»
http://fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/EU-MIDIS-MR220409_EL.pdf
