Από τους Ελίντα Καλπογιάννη, Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια
Κωνσταντίνο Φύσσα, Ψυχοθεραπευτή
Εύη Αβδελίδου, Σχολική Ψυχολόγο *
Η νοµική αναγνώριση και κατοχύρωση της σπουδαιότητας του παιχνιδιού από διεθνείς οργανισµούς, δείχνει την σηµασία του παιχνιδιού για παιδιά κάθε ηλικίας. Το κάθε παιδί, ανεξάρτητα από τις ικανότητές του, έχει δικαίωμα στο παιχνίδι και αποτελεί υποχρέωση των ενηλίκων να παρέχουν και να προστατεύουν το δικαίωµα αυτό.
Το παιχνίδι έχει αναγνωριστεί από τη ∆ιεθνή Σύµβαση για τα δικαιώµατα του παιδιού ως ένα αναγκαίο και απαραίτητο στοιχείο της ανάπτυξης τους. Πιο συγκεκριµένα το Άρθρο 31 ορίζει ότι:
1. Τα Συµβαλλόµενα Κράτη αναγνωρίζουν στο παιδί το δικαίωµα στην ανάπαυση και στις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου, στην ενασχόληση µε ψυχαγωγικά παιχνίδια και δραστηριότητες που είναι κατάλληλες για την ηλικία του και στην ελεύθερη συµµετοχή στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή.
2. Τα Συµβαλλόµενα Κράτη σέβονται και προάγουν το δικαίωµα του παιδιού να συµµετέχει πλήρως στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή και ενθαρρύνουν την προσφορά κατάλληλων και ίσων ευκαιριών για πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες και για δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο.
Επιπλέον το άρθρο 29 ορίζει ότι
Τα Συµβαλλόµενα Κράτη συµφωνούν πως η εκπαίδευση του παιδιού πρέπει να αποσκοπεί:
α. Στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού και στην πληρέστερη δυνατή ανάπτυξη των χαρισµάτων του και των σωµατικών και πνευµατικών ικανοτήτων του.
β. Στην ανάπτυξη του σεβασµού για τα δικαιώµατα του ανθρώπου και τις θεµελιώδεις ελευθερίες και για τις αρχές που καθιερώνονται στο Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών.
γ. Στην ανάπτυξη του σεβασµού για τους γονείς του παιδιού, την ταυτότητά του, τη γλώσσα του και τις πολιτιστικές του αξίες, καθώς και του σεβασµού για τις εθνικές αξίες της χώρας στην οποία ζει, της χώρας από την οποία µπορεί να κατάγεται και για τους πολιτισµούς που διαφέρουν από το δικό του.
δ. Στην προετοιµασία του παιδιού για µία υπεύθυνη ζωή σε µία ελεύθερη κοινωνία µέσα σε πνεύµα κατανόησης, ειρήνης, ανοχής, ισότητας των φύλων και φιλίας ανάµεσα σε όλους του λαούς και τις εθνικιστικές, εθνικές και θρησκευτικές οµάδες και στα πρόσωπα αυτόχθονης καταγωγής.
ε. Στην ανάπτυξη του σεβασµού για το φυσικό περιβάλλον.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η εκπαίδευση των παιδιών οφείλει να βοηθάει την πολύπλευρη ανάπτυξή τους και να καλλιεργεί τα ταλέντα και τις δυνατότητές τους έτσι ώστε να προετοιµάζονται για µια υπεύθυνη ζωή. Παράλληλα, τα παιδιά χρειάζεται να συµµετέχουν σε αυτοκατευθυνόµενο παιχνίδι και δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
Το παιχνίδι είναι πολύ σηµαντικό για την πολύπλευρη ανάπτυξη των παιδιών. Συνεισφέρει στην κοινωνική, συναισθηµατική, ψυχολογική και σωµατική ανάπτυξη. Επίσης αποτελεί ένα µέσο µάθησης και ανάπτυξης των νοητικών και γνωσιακών λειτουργιών.
Οι έρευνες δείχνουν ότι το παιχνίδι έχει πολλαπλά οφέλη για τα παιδιά, τις οικογένειες και την ευρύτερη κοινότητα.
Το παιχνίδι µπορεί
• Να βελτιώσει την αίσθηση του εαυτού, την αυτοεκτίµηση και τον αυτοσεβασµό τους.
• Να βελτιώσει και να διατηρήσει τη σωµατική και την ψυχική υγεία τους.
• Να τους δώσει την ευκαιρία να αναµιχθούν µε άλλα παιδιά.
• Να τους επιτρέψει να βελτιώσουν την αυτοπεποίθησή τους αναπτύσσοντας νέες δεξιότητες.
• Να προωθήσει τη φαντασία τους, την ανεξαρτησία τους και τη δηµιουργικότητά τους.
• Να προσφέρει ευκαιρίες στα παιδιά όλων των ικανοτήτων να παίξουν µαζί.
• Να χτίσει την ψυχική ανθεκτικότητά τους µέσα από την ανάληψη ρίσκου και την πρόκληση, την επίλυση προβληµάτων και τη διαχείριση καινούριων καταστάσεων.
• Να παρέχει ευκαιρίες για µάθηση του περιβάλλοντος και της ευρύτερης κοινότητας.
• Να κάνει τους γονείς να αισθάνονται πιο ασφαλείς γνωρίζοντας ότι τα παιδιά τους είναι ευτυχισµένα και απολαµβάνουν το χρόνο τους.
• Να προσφέρει ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση στην ευρύτερη κοινότητα και υποστηρίζει την ανάπτυξη αίσθησης του ανήκειν, προωθώντας την κοινωνική συνοχή.
• Να δώσει αφορµή για την αξιοποίηση δηµόσιων χώρων, αφού οι δηµόσιοι εξωτερικοί χώροι έχουν έναν σηµαντικό ρόλο στις καθηµερινές ζωές των παιδιών και των νέων, κυρίως ως σηµείο συνάντησης φίλων.
Παιχνίδι και ένταξη
Το παιχνίδι έχει αναγνωριστεί από τη ∆ιεθνή Σύµβαση για τα δικαιώµατα του παιδιού ως ένα αναγκαίο και απαραίτητο στοιχείο της ανάπτυξης τους. Ας σηµειωθεί ότι τα άρθρα αυτά του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών, αφορούν όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από τις ικανότητες τους. Το κάθε παιδί έχει δικαίωµα στο παιχνίδι και αποτελεί υποχρέωση των ενηλίκων να παρέχουν και να προστατεύουν αυτό το δικαίωµά.
Όλα τα παιδιά παίζουν. Τα παιδιά µε ιδιαιτερότητες µπορεί απλώς να εµπλακούν µε διαφορετικό τρόπο στο παιχνίδι απ’ ότι τα παιδιά µε ανάπτυξη στα “φυσιολογικά” πλαίσια. Η φύση του παιχνιδιού τους εξαρτάται από τον τύπο της δυσκολίας, τις ευκαιρίες που έχουν για παιχνίδι, τη προσβασιµότητα σε παιχνίδια και την παρουσία ή µη συνοµηλίκων που µπορούν να διευκολύνουν το παιχνίδι (Frost, Wortham, & Reifel, 2012).
Πολύ συχνά τα παιδιά µε ειδικές ανάγκες βιώνουν έντονο κοινωνικό αποκλεiσµό. Αυτό οφείλεται µόνο εν µέρη στις δυσκολίες που έχουν, ή στο ότι συµπεριφέρονται µε τρόπους που οι συνοµήλικοί τους απορρίπτουν (Harrist and Bradley, 2003).
Η κοινωνική αποµόνωση σχετίζεται σε µεγάλο βαθµό µε τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζονται τα παιδιά µε ιδιαιτερότητες από το κοινωνικό σύνολο.
Τα παιδιά µε ειδικές ανάγκες τείνουν να έχουν µειωµένες ευκαιρίες για παιχνίδι και κοινωνική συναναστροφή και συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε κατάλληλα διαµορφωµένους χώρους για να µπορέσουν να παίξουν ενταγµένα στην οµάδα των συνοµηλίκων τους. Αυτό οδηγεί σε άγχος και µία µεγάλη ποικιλία συναισθηµατικών προβληµάτων, αλλά και κοινωνικής αποµόνωσης, που επιφέρουν επιπλέον επιβάρυνση στην ανάπτυξή τους. Το παιχνίδι µπορεί επίσης να βοηθήσει δευτερογενώς, στην έκφραση συναισθηµάτων επιθετικότητας, θυµού και θλίψης. (Santer, Griffiths & Goodall, 2007).
Πέρα λοιπόν, από τα σηµαντικά οφέλη του παιχνιδιού στην ανάπτυξη όλων των παιδιών, είναι αναγκαίο να δούµε την ένταξη στο πλαίσιο του παιχνιδιού, ως µία διαδικασία αναγνώρισης, κατανόησης και άρσης των περιορισµών στη συµµετοχή και στο ανήκειν (Early Childhood Forum, 2003).
Για να ενθαρρυνθούν τα παιδιά µε δυσκολίες ή αναπηρίες να ανακαλύψουν τον κόσµο µέσα από το παιχνίδι, πρέπει οι ενήλικες να δουν το παιχνίδι ως κάτι σηµαντικό. Είναι καλό οι δραστηριότητες να µη διαχωρίζονται µε στατικό τρόπο, σε κατάλληλες και µη κατάλληλες για τα παιδιά, ανάλογα µε τα προβλήµατά τους, αλλά οι ενήλικες να προσαρµόζουν τις δραστηριότητες µε ευελιξία (Mallory, 1994).
Όταν µιλάµε για παιδιά µε ιδιαιτερότητες, εντάσσουµε ένα µεγάλο αριθµό παιδιών µε ποικίλα χαρακτηριστικά, διάφορες διαγνώσεις και επίπεδα αναγκών. Κάποιες ενδεικτικές ιδιαιτερότητες που µπορεί να εµφανίσουν τα παιδιά και έχουν µικρότερη ή µεγαλύτερη επίπτωση στο παιχνίδι τους είναι:
• Νοητική Υστέρηση
• Ειδικές µαθησιακές δυσκολίες
• Συναισθηµατικές δυσκολίες
• Αυτισµός
• Δυσκολίες στο λόγο
• Κώφωση
• Δυσκολίες στην όραση
• Κινητικές δυσκολίες
• Άλλα προβλήµατα υγείας
• Πολλαπλές αναπηρίες
• Παιδιά αστέγων
• Παιδιά εθνικών µειονοτήτων
• Παιδιά παραµεληµένα και κακοποιηµένα
• Ιδιαίτερα υψηλή νοηµοσύνη – χαρισµατικά παιδιά
(Raver, 2009. Frost, Wortham, Reifel, 2012)
Σχετικά µε την ένταξη στο παιχνίδι, ας µην ξεχνάµε…
• Τα παιδιά µε ιδιαιτερότητες, παρά τις όποιες δυσκολίες του, έχουν επίσης την ανάγκη για εξερεύνηση και ικανοποίηση της περιέργειάς τους, οπότε χρειάζονται και ωφελούνται από το παιχνίδι. (O’Brien, 2010).
• Αντί η εκπαίδευση των παιδιών µε ειδικές ανάγκες να προσανατολίζεται µονόδροµα στη διδασκαλία δεξιοτήτων και την τροποποίηση της συµπεριφοράς τους, είναι σηµαντικό µέσα από το ελεύθερο παιχνίδι να είναι στόχος η αυτονοµία τους και το χτίσιµο της αυτοπεποίθησής τους (O’Brien, 2010).
• Για την ένταξη χρειάζεται να φροντίσουµε κατάλληλα το περιβάλλον ώστε να είναι λειτουργικό και ασφαλές, αλλά και παράλληλα προκλητικό και µε ποικιλία (Frost, Wortham, Reifel, 2012)
• Η τεχνολογία είναι ένα πολύ σηµαντικό εργαλείο για να εντάξουµε στο παιχνίδι τα παιδιά µε δυσκολίες (Frost, Wortham, Reifel, 2012). Έχει κυρίως βοηθητικό ρόλο, είτε έχει να κάνει µε εξοπλισµό για την υποβοήθηση της κίνησης ή των αισθητηριακών δυσκολιών, είτε µε το συνεργατικό παιχνίδι µέσω υπολογιστή.
• Πολλές φορές και τα χαρισµατικά παιδιά δυσκολεύονται να ενταχθούν στο παιχνίδι. Παρά το ότι ενδιαφέρονται γι’ αυτό, συχνά δίνουν την εσφαλµένη εικόνα ότι τους αρέσει να παίζουν µόνα τους. Επειδή διαθέτουν προχωρηµένες δεξιότητες για την ηλικία τους, πολλές φορές έχουν το πολύ ένα ή δύο φίλους, ενώ τα ενδιαφέροντά τους είναι διαφορετικά από εκείνα της οµάδας συνοµηλίκων. Συχνά και τα χαρισµατικά παιδιά στερούνται ευκαιριών για κοινωνική ένταξη και εµπλοκή σε οµαδικό παιχνίδι (Frost, Wortham, Reifel, 2012).
• Υπάρχει περιορισµένη έρευνα σχετικά µε το πώς διαφέρει το παιχνίδι των παιδιών ανάλογα µε την εθνικότητα και το πολιτιστικό υπόβαθρό τους (Meire, 2007). Οι µελέτες στην πλειοψηφία τους συγκρίνουν τον τρόπο που συµπεριφέρονται τα δύο φύλα σε κάποιο συγκεκριµένο πολιτισµό, συγκρίνοντας κυρίως δυτικό και ανατολικό κόσµο. Πολλές συγκλίνουν στο ότι η εθνική ταυτότητα µπορεί να αντικατοπτρίζει τις πολιτισµικές διαφορές αλλά είναι µόνο µία πλευρά της ταυτότητας των µικρών παιδιών και τελικά παίζει τόσο σηµαντικό ρόλο στο αν θα ενταχθούν τα παιδιά ή όχι στην κοινωνική οµάδα, όσο και άλλα ατοµικά τους χαρακτηριστικά (Moore, 2002).
• Οι έρευνες για τα παραµεληµένα και κακοποιηµένα παιδιά δείχνουν πως εµπλέκονται, γενικότερα, λιγότερο συχνά στο παιχνίδι, είναι αποσυρµένα και µε ανεσταλµένη τη φαντασία τους. Περιορίζονται συχνά στο επαναλαµβανόµενο παιχνίδι, συχνά µε επιθετική θεµατολογία και µε αναπαραστάσεις σπιτιού ή φυσικών καταστροφών και πολέµου, σε περίπτωση σωµατικής κακοποίησης. Πέρα από την ανάγκη να προστατέψουµε τα παιδιά αυτά, χρειάζεται να προσπαθήσουµε να διαχειριστούµε αυτή την επιθετικότητα και να διδάξουµε εναλλακτικές δεξιότητες για το παιχνίδι (Frost, Wortham, Reifel, 2012).
Η συµβολή των φορέων της κοινότητας
Είναι σαφές πως οι φορείς της κοινότητας µπορούν να παίξουν έναν καθοριστικό ρόλο στην ενσωµάτωση των παιδιών µε ιδιαιτερότητες σε δραστηριότητες παιχνιδιού, µέσα από την κατάλληλη διαµόρφωση των κοινόχρηστων χώρων και των χώρων παιχνιδιού.
Ενδεικτικό είναι ένα πρόγραµµα που υλοποιείται εδώ και λίγο καιρό στο Κουίνσλαντ στης Αυστραλίας, µε το όνοµα All Abilities Playground Project. Πρόκειται στην ουσία για τη µεταµόρφωση κάποιων παιδικών χαρών σε χώρους διασκέδασης και παιχνιδιού για όλα τα παιδιά, συµπεριλαµβανοµένων αυτών µε ειδικές ανάγκες. Η αποδοχή της αξίας του παιχνιδιού και η εστίαση στην παροχή ίσων ευκαιριών παιχνιδιού για όλα τα παιδιά, οδήγησε το ∆ηµοτικό Συµβούλιο να δηµιουργήσει κατάλληλα διαµορφωµένους χώρους, µε εξοπλισµό που µπορούν να χαρούν όλα τα παιδιά.
Σχετικά µε την ένταξη στο παιχνίδι, ας µην ξεχνάµε…
• Να θυµόµαστε πως το παιχνίδι είναι δικαίωµα και ανάγκη όλων των παιδιών. Να επικεντρωνόµαστε σε αυτά που µπορεί να κάνει το παιδί και όχι σε αυτά που δυσκολεύεται.
• Να εµπλέκουµε όλα τα παιδιά σε παιχνίδι και να ενθαρρύνουµε την κοινωνική αλληλεπίδραση.
• Να ζητάµε βοήθεια από τους ειδικούς που πιθανά παρακολουθούν το παιδί, για τους καλύτερους τρόπους για να αναπτύξουµε το παιχνίδι του και την κοινωνική του ενσωµάτωση.
• Να σχεδιάζουµε κατάλληλα τους χώρους του παιχνιδιού, ώστε να προάγουν την ένταξη.
• Να επιλέγουµε σωστά τα υλικά του παιχνιδιού.
• Να σχηµατίζουµε ισορροπηµένες οµάδες παιχνιδιού (περιορισµένος αριθµός, ποικιλία ως προς τις ηλικίες και το αναπτυξιακό επίπεδο).
• Να εµπλεκόµαστε ενεργά στο παιχνίδι.
• Να φροντίζουµε να υπάρχει ισορροπία ανάµεσα στο ελεύθερο και το κατευθυνόµενο παιχνίδι.
• Να αποφεύγουµε να παρεµβαίνουµε πολύ γρήγορα, αφήνοντας στα παιδιά το χρόνο να πειραµατιστούν µε τις δυνάµεις τους και το περιβάλλον
• Να βλέπουµε τα παιδιά µε ιδιαιτερότητες ως παιδιά µε ικανότητες και όχι ως παιδιά σε ανάγκη
(Frost, Wortham & Reifel, 2012, Howard, & McInnes, 2013, O’Brien, 2010, Santer, Griffiths & Goodall, 2007).
Τα δικαιώματά σου
http://www.0-18.gr/gia-paidia/ta-dikaiomata-soy
Children have the right to play
[vsw id=”HX5LxLK8v5k” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
Eibe Integration Carousel
[vsw id=”V1FGP1nudzs” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
Play Pal Inclusion/ Social program Coral Park Elementary
[vsw id=”aIeAAb5eVaM” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
Playing with Toys Real Look Autism, Babble
[vsw id=”DO_sneeTZDQ” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
Animation On ‘Disability’ Inclusion
[vsw id=”w1u4RhHfMcY” source=”youtube” width=”425″ height=”344″ autoplay=”no”]
* Το υλικό προέρχεται από το εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για γονείς. Πρόγραµµα “Η ∆ύναµη του παιχνιδιού”.Το εγχειρίδιο αυτό δηµιουργήθηκε στα πλαίσια του προγράµµατος “Η δύναµη του παιχνιδιού”, που πραγµατοποιήθηκε µε δωρεά του Ιδρύµατος Στάυρος Νιάρχος.
http://www.eefs.eu/paizontas/MANUAL-%CE%93%CE%9F%CE%9D%CE%95%CE%99%CE%A3.pdf
Αναφορά:
Καλπογιάννη, E., Φύσσας, K., Αβδελίδου, E. (2015) Εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για γονείς. Πρόγραµµα “Η ∆ύναµη του παιχνιδιού”. www.paizontas.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Επιπτώσεις από τη μείωση του παιχνιδιού
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αrmostrong, D. (1983) Political Anatomy of the Body: Medical Knowledge in Britain in the Twentienth Century. Cambridge: Cambridge University Press.
Early Childhood Forum (2003) Quality in Diversity in Early Learning: A Framework for Early Childhood Practitioners (second edition). London: National Children’s Bureau.
Frost, J., Wortham, S, Reifel, S. (2012) Play and Child Development. U.S.A.: Pearson.
Harrist, A.W. and Bradley, D.J. (2003) You can’t say you can’t play: Intervening in the process of social exclusion in the kindergarten classroom. Early Childhood Research Quarterly, 18: 185–205.
Howard, J. & McInnes, K. (2013) The essence of Play. A practic companion with professionals working with children and young people. New York: Routledge.
James, A. (2001) Παίζοντας και µαθαίνοντας. Στο Σ. Αυγητίδου (επιµ.), Το Παιχνίδι. Σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: ∆αρδανός.
Isenberg, J. & Quisenberry, N. (2002) Play: Essential for all children. A position paper of the Association for Childhood Education International. www.acei.org/playpaper.htm
Mallory, B. (1994) Inclusive policy, practice, and theory for young children with developmental differences, Ιn B.L. Mallory and R.S. New (eds) Diversity and Developmentally Appropriate Practices: Challenges for Early Childhood Education. New York: Teachers College Press, pp.44-62.
Meire, J. (2007) Qualitative research on children;s play: a review of recent litterature. In Τ. Jambor & J. Van Gils (eds.) Several Perspectives in children’s play. Scientific reflections for practitioners, (pp. 29-77). Belgium, The Netherlands, U.S.A., England: Garant.
Moore, V.A. (2002) The collaborative emergence of race in children’s play: Α case study of two summer camps. Social Problems, 49: 58-78.
O’Brien L.M. (2010) Let the wild rumpus begin! The radical possibilities of play for young children with difficulties. In L.Brooker & S. Edwards (eds.) Engaging Play (pp.182-194). England: Open University Press.
Raver, S.A. (2009) Early childhood special education-0-8 years. Upper Saddle River, NJ: Pearson.
Santer, J., Griffiths, C., Goodall, D. (2007) Free Play in Early Childhood. UK: Play England, National Children’s Bureau.
